توسط : محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور خبر داد: طرحی که در دولت خاتمی تصویب شده، اما اجرایی نشده بود، اجرایی می‌شود تا معروف‌ترین زندان کشور به دانشگاه تبدیل شود
با گذشت ۲۱ سال از مصوبه دولت سیدمحمد خاتمی درباره واگذاری زندان اوین به دانشگاه شهید بهشتی، حالا نام مهم‌ترین زندان کشور در شمالی‌ترین نقطه تهران با سخنان تازه معاون اول رئیس‌جمهور مطرح شده است، البته نه در لباس سیاست و مجازات که در لباس درس و تحقیق و دانشگاه. محمدرضا عارف روز گذشته در اجلاسی که در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، پس از پیشنهاد رئیس دانشگاه شهید بهشتی درباره مصوبه واگذاری اوین، بحث احیای این مصوبه قدیمی را مطرح کرد. او از مصوبه‌ای سخن گفت که در سال‌های پایانی دولت هشتم حتی برای آن منابعی هم در نظر گرفته شده بود اما ظاهراً طرح در بروکراسی اداری و بعد هم تغییر دولت، شانس اجرا پیدا نکرد: «در دوره قبل این تصمیم گرفته شد که با توجه به فرهنگی بودن انقلاب ما، مخوف‌ترین زندان قبل از انقلاب را تبدیل به دانشگاه کنیم و جمع‌بندی خوبی داشتیم. در دولت هم تصویب شد که زندان اوین به دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی واگذار شود. البته این تصمیمات اگر با پیگیری جدی همراه شوند، حل می‌شوند. مصوبه دولت قانونی بود و منابعی برای آن گذاشتیم اما اجرایی نشد اما ما آمادگی احیای آن مصوبه را داریم. این اقدام پیام خوبی به دنیا می‌دهد که زندان را به دانشگاه تبدیل می‌کنیم. از عمر آن مصوبه ۲۱ سال گذشته و از نوجوانی خود عبور کرده است. انشاالله به پیری نرسد و اجرایی شود». دقایقی پیش از این حرف‌ها، محمودرضا آقامیری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی در این مراسم در جایگاه سخنران قرار گرفت و خطاب به معاون اول رئیس‌جمهور گفت: «امیدواریم با کمک جنابعالی، واگذاری زندان اوین و انتقال این محل به دانشگاه که در گذشته مطرح شده بود، اجرایی شود تا بتوانیم مشکل کمبود فضای دانشگاه را حل کنیم».
پیشینه مصوبه قدیمی درباره اوین
براساس مصوبه قدیمی، قرار بود که دولت بودجه لازم را معادل ظرفیت زندان اوین برای ساخت بازداشتگاه‌های جدید در اختیار وزارت مسکن قرار دهد و این وزارتخانه هم در یک طرح دوساله ضربتی آنها را بسازد. دکتر هادی ندیمی، رئیس وقت دانشگاه شهید بهشتی در دولت خاتمی در گفت‌وگویی که ۱۴ دی سال ۱۳۸۲ با خبرگزاری ایسنا داشته به این موضوع اشاره کرده است: «واگذاری زندان اوین به دانشگاه، بهترین کاری است که دولت برای توسعه دانشگاه‌هایی مانند شهید بهشتی و علوم پزشکی شهید بهشتی می‌تواند انجام دهد.
بعد از مصوبه نهایی هیات دولت، کمیته کارشناسی دانشگاه برای بازدید و ارزیابی فضا به زندان اوین خواهد رفت، تعدادی از فضاهایی که موجود است با تعمیر و تغییر قابل استفاده است و فضاهایی هم وجود دارند که نیاز به تغییرات اساسی و جایگزینی نوین دارند. احتمالاً با طرح بزرگراه یادگار امام(ره) این ارتباط تسهیل می‌شود و در مراحل بعدی برای حل این مساله با مسئولان شهرداری وارد مذاکره خواهیم شد». این مصوبه در واقع دو سال پس از تصویب لایحه تقدیمی دولت هشتم تحت عنوان «لایحه انتقال زندان‌ها و مراکز اقدامات تامینی و تربیتی موجود به خارج از شهرها» در دولت مطرح و مورد بررسی قرار گرفته بود.
از آرزوی آیت‌الله طالقانی تا مذاکرات قالیباف
بحث بر سر زندان اوین بحث امروز و حتی دو دهه پیش هم نیست. زندانی که در شمالی‌ترین نقطه تهران قرار دارد و سابقه ساخت آن به اوایل دهه ۵۰ برمی‌گردد پیش‌تر برای تبدیل شدن به فضای سبز مورد بحث قرار گرفته بود. نخستین نفری که پس از انقلاب، ماجرای تبدیل این زندان به پارک عمومی را از محمد توسلی، شهردار وقت تهران پیگیری می‌کرد؛ آیت‌الله سیدمحمود طالقانی از زندانیان دوران پهلوی بود. او و آیت‌الله منتظری، سه ماه پیش از انقلاب و به مناسبت سالروز تولد محمدرضا پهلوی آزاد شده بودند؛ بنابراین داشتن این آرزو به نظر دور از انتظار نیست. براساس آنچه مهرداد خدیر در این باره در سایت عصر ایران نوشته است؛ طالقانی به دلیل آشنایی با رنج حبس و زندان، تبدیل اوین به پارک را یک مطالبه ملی و پاسخ به خواست مردم شهر می‌دانست. «علت حساسیت روی زندان اوین به جای زندان قصر نیز به این خاطر بود که در زندان قصر مجرمان و متهمان غیرسیاسی هم نگهداری می‌شدند اما اوین به خاطر زندانیان سیاسی آن شهرت داشت به‌خصوص بعد از اعدام ۹ نفر در تپه‌های اوین و مشهورتر از همه بیژن جزنی با ادعای دروغین مقابله با فرار آنان در ۳۰ فروردین ۱۳۵۴ یادآور تلخی‌های بسیار شده بود». اما به هر ترتیب بعد از فوت آیت‌الله طالقانی، این موضوع چندان پیگیری نشد یا احتمالاً پیگیری‌ها نتیجه نداد تا بعدها که در اوایل دهه ۸۰ بحث واگذاری به دانشگاه مطرح و تصویب شد. درحالی که مصوبه واگذاری روی زمین مانده بود و خاک می‌خورد در پایان این دهه مکاتبات دیگری در میان قوه قضائیه، شورای شهر و شهرداری تهران، ذیل تصویب قانون انتقال زندان‌ها از محدوده‌های شهری به جریان افتاد. سرانجام در سال ۹۳ محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران در مراسم افتتاحیه دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی گل‌وگیاه درباره آن سخن گفت و از توافقات و مذاکراتی خبر داد که برای تبدیل زندان اوین به بوستانی عمومی با رئیس وقت قوه قضائیه انجام شده است. مقرر شده بود شهرداری تهران و قوه قضائیه مانند فضای سبزی برای مجموعه اوین و زندان اوین در نظر بگیرند تا این مجموعه نیز مانند زندان قصر که به باغ‌موزه تبدیل شد مورد استفاده قرار بگیرد. با وجود اینکه ریاست قوه قضائیه هم با تبدیل زندان اوین به پارک عمومی موافق بود اما ظاهراً به دلیل مشکلاتی که این قوه در تامین ساختمان جایگزین داشت، ماجرا به جایی نرسید اگرچه در همین دو سال اخیر هم علیرضا زاکانی باز آن را به نحو دیگری طرح کرده است.
نام سیدضیا با تاریخچه زندان اوین گره خورده است
حدود ۵۳ سال از زمان افتتاح زندان اوین در شمالی‌ترین نقطه پایتخت ایران می‌گذرد، محوطه‌ای که پیش و پس از انقلاب زندانیان سیاسی و فعالان مدنی زیادی را به خود دیده است و ازجمله می‌توان به خسرو گلسرخی، بیژن جزنی و آیت‌الله طالقانی اشاره کرد. محوطه محصوری که از دو دهه قبل و با افتتاح پل یادگام امام، بیشتر در دید شهروندانی است که از مسیر غرب به شرق تهران عبور می‌کنند. زندان اوین تا سال ۵۷ به مدت به ۷ سال زیر نظر ساواک بود و در این دهه‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین محل نگهداری زندانیان سیاسی و جرائم مرتبط با امنیت ملی، زیر نظر سازمان زندان‌ها و اقدمات تامینی وابسته به قوه قضائیه اداره می‌شود. محله اوین، بخشی از ناحیه کوهستانی واقع در دامنه‌های البرز – ارتفاعات توچال است و اگرچه در گذشته باغات و فضای سبز بیشتری داشت اما حالا با توجه به روند تخریب باغ‌های تهران و ساخت‌وسازهای بی‌رویه، کمتر نشانی از گذشته دارد. بخش وسیعی از زمین‌های محله اوین و ازجمله مساحتی که از دهه ۵۰ به بعد، زندان اوین در آن واقع شده، املاک سید‌ضیا‌الدین طباطبایی، سیاستمدار و نخست‌وزیر ایران در دوره پادشاهی احمدشاه قاجار و عامل سیاسی کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹ بوده که پس از کناره‌گیری از سیاست در آن به کشاورزی و دامداری مشغول بوده است. ساختمانی که درحال حاضر به زندان اوین تبدیل شده در آن سال‌ها، خانه مسکونی سیدضیا در محدوده املاک شخصی او بود اما وقتی در تابستان ۱۳۴۸ بر اثر سکته قلبی درگذشت، برای این املاک تصمیمات دیگری گرفته شد. دو سال پس از مرگ او با حضور امیر‌نصرت منقح، معمار مطرح ایرانی در حکومت پهلوی، ساختمان را در فضای محصور ۴۰ هکتاری اوین، بازسازی و با قطعه‌بندی ساختمان به سلول‌ها و راهروها، تبدیل به زندان کردند. حکومت پهلوی در ابتدا پیش‌بینی بسیار کمتری برای زندانیان داشت، بنابراین گنجایش کل زندان در ۲۰ سلول انفرادی و دو بند عمومی، فقط ۳۲۰ نفر بود اما به دنبال افزایش شمار زندانیان سیاسی، امنیتی، عقیدتی، ظرفیت پذیرش سلول انفرادی تا سال ۱۳۵۶ به ۵ برابر افزایش یافت و بندهای جداگانه برای زندانیان زن و همچنین بندهای مرتبط با محکومیت عمومی ایجاد شد، بنابراین در ماه‌های پایانی سال ۱۳۵۶ ظرفیت زندان اوین به ۱۵۰۰ نفر افزایش یافت. بعد از انقلاب هم تغییرات زیادی در ساختمان این زندان صورت گرفت و ظرفیت نهایی آن به ۳ هزار نفر افزایش یافت اما گزارش‌های رسمی از عددهای بالاتری خبر می‌دهند. اعتماد در این‌باره براساس آمار وب‌سایت‌های رسمی نوشته است که در بند ۷ که ویژه نگهداری زندانیان با جرائم عمومی و معروف به باکیفیت‌ترین بند زندان در کشور است ظرفیت نگهداری تا ۱۴۰۰ نفر است، اما به دنبال تعدد احکام صادره و افزایش تعداد محکومان مرتبط، آمار نگهداری در این سالن‌ها، گاه تا بیش از ۴ هزار نفر هم رسیده است.
