توسط : درباره فضاهای شهری ناامن تهران
گروه اجتماعی: رسانه‌ها دیروز از استقرار کانکس نیروی انتظامی در اطراف کوی دانشگاه برای تامین امنیت دانشجویان و اهالی خبر دادند اما نکته‌ای که وجود دارد این است که مشابه خیابان‌های اطراف کوی دانشگاه، در تهران زیاد است، نقاطی که به دلیل عدم توسعه، مهاجرت ساکنان مسکونی، تبدیل شدن به فضای تجاری و اداری یا تعطیل شدن این فضاها، در حریم قرار گرفتن یا استقرار کارخانجات و مراکز تجاری بزرگ تبدیل به مکان‌های بی‌دفاع شهری شدند. آنهایی که نه مردم برای ایجاد امنیت بالقوه حضور دارند و نه نیروی انتظامی. براساس آخرین آمارها، تهران حدود ۲۱۰۰ مکان بی‌دفاع شهری دارد.
فضای بی‌دفاع شهری، مکانی میان حوزه خصوصی و حکومتی است که در آن عنصر نظارتی وجود ندارد و تعلق خاطری نیز به آنها شکل نمی‌گیرد. در واقع هر نقطه‌ای در شهر که باعث شود شهروندان احساس ناامنی کنند و احتمال دهند که به آنها آسیبی برسد، می تواند در زمره فضاهای بی‌دفاع قرار گیرد. این فضا می‌تواند بستری برای آسیب‌های اجتماعی و فعالیت‌های غیرمجاز و نابه‌‌هنجار از ریختن زباله تا استفاده از موادمخدر، سرقت یا حتی تجاوز به عنف را ایجاد کند.
عدم رؤیت‌پذیری، محاط بودن و نبود فرصت نظارتی، خلوتی و تاریکی، بی‌ثباتی و ناپایداری جمعیت، ازدحام و تراکم جمعیت، فرسودگی و آشفتگی فضا همان خصوصیت اصلی فضاهای بی‌دفاع فقدان عنصر نظارت اجتماعی است. فضاهایی که در آن رفت‌وآمد کم است (روز یا شب) یا در صورت استمداد احتمال یا امکان کمک‌رسانی به فردی که مورد تهاجم واقع شده کمتر است، جسارت بیشتری را به مجرمان برای ارتکاب جرم می‌دهد.
این فضاها به دلیل شرایط کالبدی و اجتماعی خود نقش بسزایی در افزایش جرائم و بزهکاری‌ها دارد. وجود چنین فضاهایی علاوه بر افزایش امکان وقوع جرم، موجب کاهش احساس امنیت شهروندان می‌شود. در همین راستا، بررسی فضاهای بی‌دفاع با توجه به تاثیری منفی که بر امنیت و احساس امنیت شهروندان همچنین کارکرد فضاهای اطراف خود دارد، ضروری است.
۱- منطقه ۶ و ۱۱: خیابان‌های سمیه، ویلا، نجات‌اللهی، فردوسی، کریم‌خان، امیرآباد، کارگر و اطراف
خیابان‌های سمیه، ویلا، نجات‌اللهی، فردوسی و کریم‌خان که در منطقه ۶ تهران واقع شده‌اند، به‌عنوان مراکز تجاری و اداری در طول روز بسیار شلوغ و پررفت‌وآمد هستند. اما شب‌ها، با کاهش حضور مردم و تعطیلی مغازه‌ها، این مناطق به‌ویژه در اطراف واحدهای تجاری و اداری به مناطقی با امنیت ضعیف تبدیل می‌شوند.
۲- منطقه ۱۲: بازار تهران و اطراف آن
بازار تهران، یکی از بزرگ‌ترین و شلوغ‌ترین مراکز تجاری کشور است که در ساعات روز پر از تردد است. اما در شب‌ها، پس از تعطیلی مغازه‌ها و تبدیل بخش‌هایی از بازار به انبارهای بزرگ و متروکه، این منطقه به یکی از نقاط آسیب‌پذیر و بی‌دفاع در تهران تبدیل می‌شود. افزایش جرائم مانند سرقت و فعالیت‌های غیرقانونی در این ساعات، مردم را از حضور در این منطقه در شب‌ها بازمی‌دارد.
۳- منطقه ۲ و ۲۲: شهرک غرب و اطراف آن
شهرک غرب که در منطقه ۲ تهران قرار دارد، یکی از مهم‌ترین مراکز مسکونی و تجاری تهران است. این منطقه نیز به دلیل وسعت و نوع خاص طراحی شهری فضاهای بی‌دفاع زیادی دارد. همزمان بخش‌هایی از منطقه ۲۲ مثل چیتگر یا قسمت‌های دیگری از منطقه ۲ مثل طرشت نیز با همین معضل اما در سطوح مختلف مواجه هستند.
۳- منطقه ۱۸ و دیگر نواحی حریم شهری تهران، به‌ویژه در ساعات شب با مشکلات امنیتی زیادی مواجه می‌شوند. این مناطق به دلیل پراکندگی بافت مسکونی و فضای صنعتی، شب‌ها در برابر تهدیدات امنیتی آسیب‌پذیر می‌شوند.
خالی از سکنه‌ها
بافت‌های فرسوده بلاتکلیف، خانه‌های خالی از سکنه، زمین‌های بایر بدون کاربری معین و معادن شن و ماسه پلمب شده مستعد جذب آسیب‌های اجتماعی هستند. نمونه آنها را در محله‌هایی مثل امامزاده یحیی و عودلاجان منطقه ۱۲، خلیج‌فارس و سعیدآباد منطقه ۱۸ به وضوح می‌توان دید. محدوده کوه بی‌بی‌شهربانو در منطقه ۱۵ و منطقه ۲۰ تهران نیز نمونه دیگری از این دست فضاهاست که با وجود وسعت بزرگ در جنوب شرقی پایتخت، مکانی چهارفصل برای جولان افراد متجاهر و بزهکار به حساب می‌آید؛ جایی که تبدیل به یکی از محل‌های توزیع موادمخدر شده است. این کوه اما به لحاظ ارزش تاریخی که دارد، با بازآفرینی فضا و تعریف کاربری گردشگری می‌تواند به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری، منبع درآمد پایدار باشد. در بخش شرقی خیابان خزانه بخارایی منطقه ۱۶ نیز ۶۰ هکتار فضای سبز همچنان بدون استفاده مانده و به‌نوعی بی‌دفاع محسوب می‌شود. همزمان فضایی که زیر دکل‌های برق فشار قوی محصور شده است و خود محیط را برای هر نوع ناامنی مهیا کرده است.
کمبود کلانتری و پلیس
از سوی دیگر، نیروی انتظامی بارها در واکنش به اتفاقاتی از این دست خبر از کمبود کلانتری و نیروی پلیس در تهران و سایر شهرهای کشور داده است. سردار علی مویدی، رئیس پلیس پیشگیری فراجا چندی پیش از کمبود ۲۶۰۰ کلانتری و پاسگاه خبر داد و گفت که «درحال حاضر به ازای هر هزار ایرانی ۲.۵ پلیس داریم که این آمار نصف آمار جهانی و استاندارد است».
او همچنین تاکید کرده بود که «ما ۵۶۰۰ روستا، دهستان و شهرستان داریم که همه اینها کلانتری و پاسگاه دارند اما اگر باز بخواهیم با عدد و رقم استاندارد حساب کنیم باید بگویم که تعداد ۲۶۰۰ کلانتری و پاسگاه کم داریم».
نه کم‌کاری پلیس و نه شهرداری
با این حال کارشناسان معتقدند که درخصوص طراحی شهری و امنیت هیچ‌گونه نقشه راهی برای هماهنگی بین نهادها قبل از ساخت‌وساز در ایران وجود ندارد تا مناطق بی‌دفاع کمتری ساخته شود؛ بنابراین پلیس مقصر اصلی در نبود ناامنی در این مناطق نیست، بلکه بعد از بی‌توجهی به اصول فیزیکی فضاهای قابل دفاع پای پلیس برای حفظ امنیت به این مناطق کشیده خواهد شد. پس اکنون این مناطق با توجه به اینکه ساخته شده‌اند، بدون‌‌شک حفظ امنیت آنها می‌تواند هزینه‌بر باشد؛ مگر اینکه در نقاطی مانند پل‌های عابر پیاده می‌توان پوشش دور پل و همچنین بنرهای تبلیغاتی را برای دید بیشتر حذف کرد، یا اینکه مناطق تاریک را با چراغانی‌کردن بهبود بخشید؛ ولی درخصوص سایر نقاط فیزیکی شاید نتوان به‌سادگی غیرقابل دفاع بودن فضا را کم‌رنگ‌تر کرد.
در تحلیل نوین جغرافیای جرم، دیگر مناطق و محلات کلان درخصوص حفظ امنیت موضوعیت ندارند، بلکه مناطق در سطح خرد مانند چهارراه‌ها، پل‌های عابر پیاده، رستوران‌ها و … موضوع تحلیل جرم هستند؛ به این دلیل در ابتدا بیان شد که اظهارنظر انجام شده امکان تایید دارد. برای مثال، ممکن است پلیس بتواند امنیت کامل منطقه بیستم تهران را حفظ کند، اما تمام جرائم و احساس ناامنی در یک تقاطع یا در یک پل هوایی رخ دهند. اما نمی‌توان تغییر سبک زندگی و مسائل اقتصادی و اجتماعی سال‌های اخیر را نیز در تغییر نوع قربانیان در تهران و همچنین جابه‌جایی فضایی و زمانی جرائم با توجه به این تغییرات مورد توجه قرار نداد. همچنین نه شهرداری و نهادهای مرتبط با ساخت‌وساز باید شانه از مسئولیت پیشگیری از جرم خالی کنند و نه نهادهای مسئول مستقیم درگیر با پیشگیری از جرم باید در این زمینه کم‌کاری کنند.
