توسط : سازندگی بررسی می‌کند: عضویت در سازمان‌های فرعی چه مزایایی برای اقتصاد ایران دارد؟
⭕️آب‌و‌نان بریکس
برخلاف بسیاری از تحلیلگران که عضویت در «گروه بریکس» و «سازمان همکاری شانگهای» را به دلیل عدم عضویت در FATF و تداوم تحریم‌ها بی‌اثر می‌دانند، اما عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد در بازگشت از اجلاس بریکس، از اهمیت و توفیقات این نشست سخن گفت و اعلام کرد: بعد از ۶۰ سال، اتحاد جنوبی‌ها علیه شمالی‌ها درحال شکل‌گیری است
مقامات ایرانی درحالی از حضور فعال ایران در اجلاس بریکس ابراز خوشحالی می‌کنند که تداوم تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی بین‌المللی در کنار ناترازی‌های اقتصادی و تشدید نااطمینانی‌های ژئوپلیتیک، آینده اقتصاد ایران را با ابهام مواجه کرده است. به عقیده اقتصاددانان، تمرکز تجارت با شرکای تجاری معدود و عضویت در سازمان‌های فرعی اقتصاد ایران را در برابر تکانه‌های تجاری آسیب‌پذیر کرده و اقداماتی ازجمله عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای به دلیل عدم عضویت در «کارگروه اقدام مالی» (FATF) و تداوم تحریم‌ها کم‌اثر بوده است. با این حال، وزیر امور اقتصادی و دارایی نظر دیگری دارد؛ عبدالناصر همتی در بازگشت از اجلاس بریکس گفت: عموماً در چنین اجلاس‌هایی، مجموعه‌ای از بحث‌ها انجام می‌شود اما بیشتر از اجلاس، این مسائل و دیدارهای حاشیه آن است که اهمیت دارد. رئیس‌جمهور دیدارهای مهمی با رؤسای‌جمهور روسیه و چین، نخست‌وزیر هند و رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی داشت و این چهار کشور برای ما مهم بود و بحث‌های مهمی راجع به روابط اقتصادی داشتیم و یک‌سری گره‌هایی که در کار وجود داشت قول حل کردن داده شد. وی در ادامه گفت: تقریباً هر چهار کشور (روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی) استقبال کردند به‌خصوص دو کشور چین و روسیه که بحث‌های جدی در ارتباط با مسائل اقتصادی در جلسه داشتیم؛ بهعنوان مثال، در دیدار با رئیس‌جمهور روسیه، نداشتن توازن تجاری یکی از مواردی بود که مطرح شد و وی قول پیگیری در تامین توازن تجاری را داد. همچنین با چین پروژه‌هایی داریم که قول دادند، پیگیری صورت گیرد. آقای همتی در باره اهمیت سازمان بریکس گفت: بعد از ۶۰ سال، اتحاد جنوبی‌ها علیه شمالی‌ها درحال شکل‌گیری است و تاکنون هم به خوبی شکل گرفته است. امروز بیش از ۳۰ رئیس‌جمهور و رهبر کشورها در این اجلاس شرکت کرده بودند که از این منظر اجلاس بریکس، یک همایش جدی بود و همه صحبت از جنوب جهانی می‌کردند. وی با تاکید بر اینکه عنوان این نشست، نشست جنوب جهانی بود گفت، بریکس در واقع می‌خواهد در مقابل سلطه بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و در واقع اقتدار دلار، قدرت خود را نشان بدهد. وزیر امور اقتصادی و دارایی گفت: تفاوت این بار با ۶۰ سال قبل در این است که اکنون در بریکس دو کشور از پنج قدرت اول اقتصادی جهانی، یعنی هند و چین حضور دارند و به علاوه دو کشور از نوظهورهای مهم، یعنی آفریقای جنوبی و برزیل هستند و کشورهای دیگری همچون روسیه که قدرت سیاسی و امنیتی بالایی دارد و این مجموعه را همه اینها با هم تشکیل داده‌اند. وی با بیان اینکه بریکس یک قطب مهم اقتصادی سیاسی خواهد شد، گفت: با توجه به آن چیزی که در جلسه شاهد بودیم و در حواشی جلسه صحبت کردیم و مجموعه بحث و تبادل‌نظراتی که انجام شد، امیدوارم نتایج خوبی حاصل شود اما مشخصاً در مورد کشورمان، دو مشکل فشار تحریم و FATF است که موجب می‌شود بانک‌های ما نتوانند ارتباط برقرار کنند. وی افزود: این دو مساله در این جلسات نیز مطرح شد و من فکر می‌کنم که ما در عین حال که باید این دو مشکل را دنبال کنیم، باید به دنبال تقویت جایگاه خود در بریکس باشیم. همتی در پایان گفت: ما باید زمینه و بستر لازم را فراهم کنیم که اگر این مشکلات رفع بشود استفاده بهتری از مجموعه بریکس کنیم و این برای کشور ما امکان‌پذیر است و ان‌شأالله بتوانیم نتایجی را برای پیشرفت اقتصاد و مردم عزیزمان از این نوع نشست‌ها و اجلاس‌ها داشته باشیم.
ایده تاسیس بریکس ابتدا در سال ۲۰۰۱ با هدف جابه‌جایی قدرت اقتصادی جهان از کشورهای درحال توسعه شکل گرفت. نخستین نشست رهبران گروه بریک در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ در «یکاترینبورگ» روسیه با حضور برزیل، روسیه، هند و چین برگزار شد. آفریقای جنوبی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۰ به عضویت بریک درآمد و رئیس‌جمهور این کشور برای اولین‌بار در نشست سوم سران این گروه در ۱۴ آوریل ۲۰۱۱ در چین حضور یافت. بنابراین، با اضافه شدن آفریقای جنوبی به جمع یادشده در سال ۲۰۱۱ بهعنوان عضو پنجم و نماینده قاره آفریقا، نام گروه از بریک به بریکس تغییر یافت. در ۲ شهریور ۱۴۰۲ ایران به همراه پنج کشور دیگر به عنوان اعضای جدید گروه بریکس دعوت شدند. در همین زمینه، «سیریل رامافوزا»، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی بهعنوان میزبان نشست سران بریکس اعلام کرد که گروه بریکس از ۶ کشور ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اتیوپی و آرژانتین بهعنوان اعضای جدید این گروه دعوت شده‌اند. «شی جین‌پینگ»، رئیس‌جمهوری چین اعلام کرد که گسترش بریکس یک نقطه شروع جدید برای همکاری اقتصادهای نوظهور و یک گام تاریخی است. وی همچنین تاکید کرد که بریکس، کشورهایی هستند که نفوذ مهم و مسئولیت‌های قابل توجه برای صلح و توسعه جهانی بر عهده دارند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز به کشورهای جدیدی که به بریکس پیوسته‌اند، تبریک گفت و اطمینان داد که روسیه به کار برای گسترش نفوذ ائتلاف در جهان ادامه خواهد داد. رئیس‌جمهوری روسیه همچنین اظهار داشت: موضوع ارز تسویه واحد بریکس بسیار پیچیده است، اما ما به این سمت خواهیم رفت. پوتین که به صورت مجازی در نشست بریکس شرکت داشت، دستیابی به توافق در مورد بیانیه نهایی بریکس، ازجمله موضوع گسترش را چالش‌برانگیز خواند و گفت که رئیس‌جمهوری آفریقای جنوبی، مهارت دیپلماتیک خود را در بحث توسعه نشان داد. پوتین همچنین می‌گوید که بریکس با کسی رقابت نمی‌کند و خود را مقابل هیچ‌کس قرار نمی‌دهد. روسیه در سال ۲۰۲۲ پس از حمله به اوکراین تحت تحریم‌های غرب قرار گرفت و اخیراً نیز این تحریم‌ها تشدید شده است. در عین حال، چین با محدودیت‌هایی مواجه است؛ که در صورت انتخاب ترامپ در ماه نوامبر، می‌تواند شرایطش سخت‌تر شود. در همین راستا ایران، چین و روسیه، در حمایت از جهان چندقطبی که تحت سلطه آمریکا نباشد به یکدیگر نزدیک شده‌اند. چین هم قول مشارکت «بدون محدودیت» به روس‌ها را داده است و در سال ۲۰۲۱ یک «قرارداد استراتژیک» ۲۵ساله به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار با ایران امضا کرده است. واردات نفت خام چین از روسیه به ۳ /۲ میلیون بشکه در روز یا ۲۰ درصد کل واردات نفت این کشور رسیده است که نسبت به واردات روزانه ۵ /۱ میلیون بشکه در دو سال پیش، ۸۰۰ هزار بشکه افزایش داشته است. در نیمه دوم سال گذشته صادرات ایران به چین به طور میانگین یک میلیون بشکه در روز بوده و اکنون نیز به محدوده ۱ /۱ میلیون بشکه رسیده است که نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۱، ۵ /۲ برابر شده است. درحالی که تحریم‌های غرب به هر کشوری به جز کشورهای گروه ۷ اجازه واردات نفت روسیه را می‌دهد، صنعت انرژی ایران مشمول تحریم‌های به‌اصطلاح ثانویه و سخت‌تر است. با این حال، از سال ۲۰۲۲، دولت بایدن اجرای این تحریم‌های ثانویه را محدود کرده و نتیجه این اقدامات، افزایش ۵ /۲برابری واردات نفتی چین از ایران بوده که ذی‌نفعانش، نه شرکت‌های دولتی چین (که ممکن است روزی در معرض تحریم‌ها قرار بگیرند)، بلکه «پالایشگاه‌های کوچک‌تر» بوده‌اند. در عین حال، چین گاز ارزان‌تری از روسیه دریافت می‌کند، به‌طوری که واردات گاز چین از طریق خط لوله Power of Siberia از زمان حمله پوتین به اوکراین بیش از ۲ برابر شده است.
اما باید در نظر داشته باشیم که روسیه و ایران چاره‌ای جز فروش نفت خود به چین ندارند. در مقابل، چین فقط مشمول محدودیت‌هایی بر واردات فناوری غربی است و برخلاف روسیه و ایران، با ممنوعیت مالی یا تحریم‌های تجاری مواجه نیست؛ بنابراین می‌تواند نفت را از کشورهای دیگر خریداری کند که البته همین کار را هم انجام می‌دهد. این موارد نشان‌دهنده دست برتر چین در مذاکرات با ایران و روسیه است. چین نفت روسیه و ایران را با تخفیف ۱۵ تا ۳۰دلاری به ازای هر بشکه خریداری می‌کند و این نفت را به محصولات باارزش‌تری تبدیل می‌کند. ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی این کشور در دو سال گذشته بیش از مجموع همه کشورهای دیگر، افزایش یافته است. اخیراً با حضور مسعود پزشکیان و هیات ایرانی در بریکس، برخی سخنرانان از این حرکت بهعنوان پایان آمریکا و آغاز زوال غرب یاد کرده‌اند. بدون هیچ شکی، حضور موثر ایران در اجلاس‌های جهانی، بسیار با ارزش و مهم است اما درباره این حرکت‌ها نباید اغراق کرد. تحلیلگران معتقدند بریکس و مانور تبلیغاتی بر عضویت ایران در آن و حتی جنبه مبارزاتی بخشیدن به آن با این باور که ساختن آینده با افول مالی آمریکا امکان‌پذیر است، برای توجیه عضویت در اتحادیه‌های فرعی خوب است اما باور اینکه شانگهای و بریکس می‌توانند ما را از وضعیتی که در آن گرفتار هستیم نجات دهند، خطای بزرگی است.
