توسط : حمید کام‌گار، پژوهش‌گر افغانستانی
محمدناصر رهیاب، فرزند زنده‌یاد غلام‌رسول به تاریخ ۳ عقرب/آبان ۱۳۳۳ خورشیدی در یک خانوادۀ مرفه و زمین‌دار و علاقه‌مند به فراگرفتن دانش و ادب در روستای برناباد شهرستان غوریان متولد شده است. پدرش غلام‌رسول، رئیس بلدیۀ غوریان و ارباب روستای برناباد و یکی از بزرگان جامعۀ آن روزگاران به‌شمار می‌رفت، روزگاری که غوریان حکم‌رانی بود و مناطق وسیعی را در برمی‌گرفت. محمدناصر رهیاب از نویسندگان توانای هِرات است که آثار و مقالات فراوان و ارزشمندی را تاکنون برای اهل علم و تحقیق ارائه داشته است.
مکتب ابتدایی را در برناباد آغاز و دورۀ دبیرستان را در دارالمعلمین هِرات سپری کرد. سپس دورۀ لیسانس را در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل و نیز دورۀ ماستری را در دانشگاه ادبیات کابل با مؤفقیت پشت سر گذاشت. دورۀ فوق لیسانس روان‌شناسی تربیتی را در آکادمی تربیت معلم کابل با درجۀ عالی به اکمال رساند و لقب دانشمند رشتۀ زبان و ادبیات فارسی را دارا شد.
محمدناصر رهیاب به عنوان آموزگار مؤسسۀ عالی تربیت معلم استان هِرات (۱۳۵۶ خورشیدی)، آموزگار مؤسسۀ عالی تربیت معلم سیدجمال‌الدین کابل (۱۳۵۷ خورشیدی)، آموزگار مکتب متوسطۀ محمد ایوب‌خان کابل (۱۳۵۸ خورشیدی)، عضو علمی آکادمی علوم افغانستان (۱۳۵۹- ۱۳۶۹ خورشیدی)، مدیر مسؤل مجلۀ «خراسان» – ارگان نشراتی انستیتوت زبان و ادبیات فارسی دری آکادمی علوم افغانستان (۱۳۶۲- ۱۳۶۸ خورشیدی)، آموزگار شعبۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هِرات (۱۳۶۹ خورشیدی- امروز)، معاون علمی دانشگاه هِرات (۱۳۸۳- ۱۳۹۰ خورشیدی)، مشاور علمی دانشگاه غالب (۱۳۹۰- ۱۳۹۷ خورشیدی)، رئیس دانشگاه غالب (۱۳۹۸- ۱۴۰۲ خورشیدی) انجام وظیفه کرد. هم‌چنان رهیاب وظایف اجتماعی را در بخش عضو هیأت رئیسۀ اتحادیۀ شاعران و نویسندگان افغانستان، عضو هیأت رهبری انجمن ادبی هِرات، عضو مؤسسان شورای متخصصان، معاون شورای متخصصان، بنیادگذار نهاد آموزشی «سوزن طلایی» در دورۀ نخست طالبان در هرات فعالیت داشته است. رهیاب به زبان فارسی می‌نوشت امّا با زبان‌های عربی، انگلیسی و پشتو نیز آشنایی داشت.
از رهیاب مقالات علمی تحقیقی فراوانی در مجلات و نشریات افغانستان از جمله خراسان (ارگان نشراتی انستیتوت زبان و ادبیات فارسی اکادمی علوم افغانستان)، کتاب (ارگان نشراتی ریاست کتاب‌خانه‌های افغانستان)، ژوندون (ارگان نشراتی اتحادیۀ شاعران و نویسندگان افغانستان)، اندیشه (ارگان دانشگاه هِرات)، اورنگ هشتم (ارگان نشراتی انجمن ادبی هِرات)، غالب (ارگان نشراتی دانشگاه غالب) و هم‌چنان صدای شرق و مجلۀ «اکادمیک» در تاجیکستان، «دُر دَری» و مجله‌های زبان و ادبیات در ایران، ایران‌نامه در آمریکا و در کشورهای هندوستان، پاکستان و قزاقستان مقالات استاد رهیاب به چاپ رسیده است. هم‌چنان در داخل و خارج کشور (ایران، پاکستان، تاجیکستان، قزاقزستان، هند، آمریکا، ترکیه و…)، ایراد مقاله‌ها در راستای زبان و ادبیات و جامعه‌شناسی. تدویر کارگاه‌های روش تحقیق برای استادان در دانشگاه‌های هرات، جامی و غالب (شش دوره). آثار به چاپ رسیده از آقای رهیاب سپیده‌دم داستان‌نویسی معاصر، گره به باد مزن (نقد کتاب شیخ عبدالرحمان نجیب مایل هروی)، سامان‌گرایی در نوشته‌های دانشگاهی، نقد ادبی (دو جلد)، شعر هنر زبانی زیبا، نظریات ادبی، سبک و سبک‌شناسی را می‌توان نام برد. کتاب‌های آماده و چاپ نشدۀ محمدناصر رهیاب از این قرار است: ۱۰ نثرنویس بزرگ زبان فارسی، تازه‌گویی‌های دروغین در شعر معاصر، نقدها و نقدواره‌ها، سفرنامه‌نویسی در زبان فارسی و … که در آینده شاهد عرضۀ این آثار خواهیم بود. او قلمی توانا و ذهنی نقاد داشت و آثارش بسیار ارزنده‌اند.
محمدناصر رهیاب به تدریس، خواندن و نوشتن، سروسامان دادن به امور آکادمیک و علمی و سفر و فیلم‌های تاریخی و تماشای فوتبال دل‌چسپی داشت و سه بار از سوی دانشگاه هِرات، نهاد کهن دیار و انجمن ادبی هرات و انجمن مهتاب طی محفل‌های باشکوه از کارکردهایش قدردانی شده است. کتاب‌خانه‌ای دارد که بیش از ۵۰۰۰ جلد کتاب در آن قرار دارد و بیش‌تر این کتاب‌ها در راستای زبان و ادبیات فارسی هستند.
سرانجام استاد محمدناصر رهیاب به تاریخ یک‌شنبه ۸/۱۱/۱۴۰۲ خورشیدی در هِرات وفات یافت. روان استاد شاد و مینوی باد.
منابع پژوهش:
۱- اوزتُرک، دکتر علی اوزگون، یادنامۀ امیرالکلام علی‌شیر نوایی- بیت‌های جاویدان، هرات: آژانس انسجام و همکاری جمهوری ترکیه- تیکا؛ دفتر هماهنگی پروگرام هرات ۱۴۰۲ خورشیدی، ص ۵۹.
۲- فقیهی هروی، فضل‌الرحمان، تاریخ ادبیات هرات (از اوایل قرن دوازدهم تا امروز)، تهران: احسان ۱۴۰۱ خورشیدی، ج ۲، ص ۳۸۴.
۳- کام‌گار، حمیدالله، آثار غوریان، هرات: نشر کام‌گار، ۱۳۹۶ خورشیدی، چاپ دوم، ص ۱۸۱-۱۸۲.
