افغانستان بی‌صدا شد

حکومت طالبان از عصر دوشنبه به دلایل واهی اینترنت را قطع کرده است

از بعدازظهر روز دوشنبه هفتم مهرماه، سرویس اینترنت فیبر نوری و شبکه تلفن همراه در کابل و بسیاری از شهرهای افغانستان قطع شد. سازمان رصد ترافیک اینترنت (نت‌بلاکس) تأیید کرد که دسترسی به ارتباطات در افغانستان به تنها ۱۴ درصد سطح عادی کاهش یافته و «تقریباً اختلال کامل» در شبکه‌های مخابراتی سراسر کشور رخ داده است. در نتیجه این خاموشی گسترده، تماس‌های بین‌المللی از خاک افغانستان عملاً قطع شده و ارتباط کسب‌وکارها، سازمان‌های امدادی و خانواده‌ها با خارج کشور با اختلال جدی مواجه گردیده است. طالبان که از سال ۲۰۲۱ به قدرت برگشته‌اند، در ماه‌های اخیر بارها با بهانه «مبارزه با فساد اخلاقی» دسترسی به اینترنت را محدود کرده بودند. اواسط شهریورماه، مقامات طالبان در ولایت‌های شمالی مانند بلخ و بدخشان و در برخی مناطق جنوب کابل شبکه فیبر نوری را قطع کردند؛ دلیل اعلام ‌شده «جلوگیری از منکرات» بود که توسط هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، دستور داده شد. تلویزیون طلوع نیوز گزارش داد که طالبان می‌خواهند، دسترسی به محتواهای مستهجن و شبکه‌های اجتماعی نظیر تیک‌تاک را محدود کنند. سخنگوی محلی طالبان در بلخ تصریح کرد این محدودیت برای «جلوگیری از فساد اخلاقی» صادر شده است.
این اقدام پیش‌برندگان طالبان برای کنترل بیشتر بر فضای رسانه‌ای و جریان اطلاعات در کشور تعبیر شده است. بسیاری از ناظران می‌گویند، طالبان با قطع اینترنت به دنبال قطع ارتباط مردم با رسانه‌های بین‌المللی و جلوگیری از هرگونه اعتراض اجتماعی است؛ به‌طوری ‌که «دیوار دیجیتال» جدیدی دور افغانستان کشیده تا روایت خود را تنها منبع خبر عموم کند.

روایت قطعی سراسری
بر اساس گزارش‌ها این خاموشی از عصر دوشنبه آغاز شد. در ابتدا اینترنت پرسرعت فیبر نوری در کابل سپس در سایر ولایت‌ها قطع شد و ظرف چند ساعت، آنتن‌های تلفن همراه نیز یکی پس از دیگری خاموش گردید. نت‌بلاکس در بیانیه‌ای نوشت: «افغانستان اکنون رسماً در بحبوحه خاموشی کامل اینترنت است؛ طالبان اقدامات اخلاقی را اجرا کرده و چندین شبکه مرحله‌به‌مرحله قطع شده‌اند؛ خدمات تلفن همراه نیز هم‌اکنون تحت تأثیر قرار گرفته است». کارشناسان فنی اشاره می‌کنند که شبکه تلفن همراه در بسیاری از کشورها روی همان کابل‌های فیبر نوری سوار است بنابراین قطع فیزیکی این کابل‌ها به‌طور خودکار خدمات موبایل را نیز متوقف می‌کند. مقامات طالبان تاکنون توضیح رسمی منتشر نکرده‌اند اما پیش‌تر اعضای دولت طالبان از ایجاد «مسیر جایگزین» برای دسترسی به اینترنت سخن گفته بودند که جزئیات آن مشخص نیست. گزارش‌ها حاکی است شرکت‌های مخابراتی افغانستان از روز دوشنبه طبق دستور طالبان، خدمات ارتباطات خود را متوقف کرده‌اند. تلویزیون طلوع نیوز نیز اعلام کرد که دفترش به‌دلیل این قطعی قادر به پخش خبر نبوده و منابع طالبان به آن گفته‌اند، اینترنت موبایل صرفاً برای مدتی کوتاه با سیگنال ۲G در دسترس خواهد بود.

واکنش‌ها
مقطع قطع اینترنت به سرعت بازتاب‌های گسترده داخلی و بین‌المللی داشت. پیامدهای اولیه از تعطیلی ناگهانی کسب‌وکارها و مختل شدن فعالیت‌های روزمره خبر می‌دهند. سامانه‌های بانکی خصوصی و بورس ارزی کابل به‌خاطر این قطع ارتباطات دچار اختلال شده‌اند. انتقال وجه، پرداخت حقوق کارمندان و تراکنش‌های آنلاین به‌کلی فلج شده است. در سراسر خیابان‌های کابل نیز بازارها خالی از مشتری شده است؛ نجیب‌الله، فروشنده ۴۲ ساله در کابل، می‌گوید: «بدون تلفن و اینترنت زندگی‌مان کور شده‌… همه کسب‌وکار ما به موبایل وابسته است؛ تحویل کالا با موبایل انجام می‌شود، انگار تعطیلی رسمی است و بازار کاملاً فلج شده». محدودیت اینترنت کسب‌وکارهای کوچک و آنلاین را نابود کرده است؛ بسیاری از فروشندگان خرد و دست‌اندرکاران تجارت الکترونیک که سفارش‌های روزانه خود را با موبایل ارسال می‌کردند حالا کاملاً از دسترس مشتری خارج شده‌اند. پلتفرم‌هایی مانند «آسیل» (Aseel) که زنان هنرمند افغانستان را در بازار جهانی معرفی می‌کرد اکنون از کار افتاده‌اند و هزاران نفر درآمد خود را از دست داده‌اند. همچنین همه زیرساخت‌های اقتصادی دیجیتال در افغانستان متکی بر اینترنت بود. خدمات الکترونیکی بانک‌ها و نظام تسویه‌حساب مالی کشور، فروپاشیده و بازار ارز نیز به‌روزرسانی نشده است. بسیاری از شرکت‌ها اعلان تعطیلی منتشر کرده‌اند و خریدوفروش خرد به‌طور کامل متوقف شده است. این توقف ناگهانی ضربه سنگینی به اقتصاد شکننده افغانستان وارد می‌کند. به اضافه اینکه اینترنت تنها کانال ارتباطی معیشتی، آموزشی و اجتماعی برای میلیون‌ها افغان است. اکنون تقریباً همه پیام‌رسان‌های موبایلی و شبکه‌های اجتماعی در دسترس نیستند. کارمندان، دانشجویان و خبرنگاران از دسترسی به ایمیل و کلاس‌های آنلاین محروم شده‌اند. به‌ویژه زنان و دخترانی که فقط از طریق کلاس‌های اینترنتی به تحصیل ادامه می‌دادند اکنون هیچ امید تحصیلی ندارند. قطع سرویس پلتفرم‌های تحصیلی و رسانه‌ای، فرصتی که پیش از این برای آنها مهیا شده بود را نیز از دست داده است. کارشناسان می‌گویند بسیاری از خدمات پزشکی و امدادی وابسته به اینترنت است. دیپلمات‌های سازمان ملل هشدار داده‌اند این خاموشی حتی می‌تواند سامانه‌های بانکداری و خدمات درمانی را از کار بیندازد. امدادگران پس از زلزله اخیر شرق کشور نیز از عدم دسترسی به داده‌های فوری ابراز نگرانی کرده‌اند؛ قطع اینترنت هماهنگی عملیات نجات را دشوارتر کرده است. افغانستان پیش‌تر شبکه ملی ۹۳۵۰ کیلومتری فیبر نوری را به‌عنوان «اولویت» برای اتصال با جهان راه‌اندازی کرده بود. حالا اکثر کابل‌ها و برج‌های مخابراتی به دستور طالبان خاموش شده‌اند. تحلیل‌گران می‌گویند، کشور از لحاظ دیجیتال به سطحی از انزوا رسیده که با معدود کشورهایی نظیر کره شمالی برابری می‌کند. در عمل جز تماس‌های رادیویی و ارتباطات ماهواره‌ای محدود، راه دیگری وجود ندارد. این انزوا می‌تواند، پیامد بلندمدتی بر تجارت الکترونیک و سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشد. نهادهای بین‌المللی و مدافعان حقوق بشر قطع ارتباط را به‌شدت محکوم کردند. یوناما (دفتر کمک‌های سازمان ملل در افغانستان) گفته این ممنوعیت «پیامدهای فوری و عمیقی دارد»؛ از جمله تعطیلی سیستم بانکی و مالی، افزایش انزوای زنان و دختران، قطع دسترسی به خدمات اضطراری و درمانی و اختلال در بخش هوانوردی. سازمان ملل در بیانیه‌ای اعلام کرد این خاموشی «افغانستان را تقریباً به‌طور کامل از جهان خارج قطع کرده و برای مردم کشور، آسیب جدی به بار می‌آورد». دیده‌بان‌های حقوق بشر در خارج افغانستان و فعالان رسانه‌ای، طالبان را به «سوءاستفاده از پوشش اخلاقی» متهم کرده‌اند؛ فرشته عباسی از دیده‌بان حقوق ‌بشر هشدار داده که طالبان باید «بهانه‌های اخلاقی را کنار گذاشته و به فکر کاهش آسیب‌های جبران‌ناپذیر باشد». صنم کبری، فعال حقوق زنان، می‌گوید: «طالبان از هر ابزاری برای سرکوب مردم استفاده می‌کنند».

نکند ادامه پیدا کند
بسیاری نگرانند اگر این وضعیت ادامه یابد، افغانستان کاملاً از حلقه تجارت و اطلاعات جهانی خارج شود. دولت طالبان هنوز تاریخ پایان قطع اینترنت را اعلام نکرده است. در حالی که دولت پیشین کابل، وعده اتصال میلیون‌ها خانه به شبکه ملی را داده بود اکنون پیشرفت‌های گذشته یک‌شبه بی‌اثر شده‌اند. اقتصاددانان و تحلیل‌گران هشدار داده‌اند، انزوای دیجیتال می‌تواند افغانستان را سال‌ها به عقب ببرد؛ تجارت خارجی، سرمایه‌گذاری و حتی تأمین نیازهای اساسی مردم به‌شدت آسیب خواهند دید.
سازمان‌های امدادی از اختلال ارتباطی شدید خبر داده و می‌گویند، مردم زندگی خود را با قطع اینترنت «کور شده» می‌دانند. قطع طولانی‌مدت اینترنت علاوه بر ویرانی فنی، تأثیر روانی عمیقی بر جامعه وارد می‌کند. در بحبوحه بحران‌های اقتصادی و بشردوستانه، افغان‌ها اکنون یک «سناریوی خاموشی ملی» را تجربه می‌کنند که بی‌سابقه توصیف شده است.