توسط : هدا احمدی، گروه سیاسی
طبق آخرین اخبار منتشر شده، مجلس یازدهم در آخرین هفته‌های حضورش در بهارستان، طرح صیانت از فضای مجازی را در دستور کار صحن علنی پارلمان قرار داد. طرحی که منتقدان بسیاری داشت و هدفش این است که دسترسی شهروندان به فضای مجازی و انواع پلتفرم‌ها را محدودتر کند. این طرح ابتدا آنقدر واکنش منفی داشت که تا مدتی نام آن را به طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی تغییر دادند. به هر حال اصل موضوع همان طرح صیانت از فضای مجازی است که بار دیگر به صحن برگشت. اینکه چرا مجلسی‌ها لحظات آخر حیات سیاسی‌شان این طرح را برای چندمین بار مطرح کرده‌اند، جای سوال است.
در راستای همین سوال، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر سابق ارتباطات بازگرداندن ناگهانی طرح صیانت به صحن علنی در روزهای پایانی و بی‌رمق این مجلس ضعیف را با طرح دو نکته معنا کرد. «اول اینکه طراحان امید خود برای تصویب این طرح در مجلس بعد را با توجه به ترکیب آن از دست داده‌اند. دوم اینکه با توجه به عملکرد دولت سیزدهم، احتمال تک‌دوره‌ای شدن دولت را زیاد می‌دانند لذا می‌خواهند با تصویب قانونی، فرمان توسعه اینترنت را برای همیشه از دست دولت‌ها خارج کنند. هر دو احتمال یک معنا دارد، اعتماد به نفس‌شان فروریخته است».
البته غلامرضا نوری‌قزلجه، رئیس فراکسیون مستقلین مجلس یازدهم به خبرگزاری دانشجو در این باره تاکید کرد که طرح صیانت از کاربران فضای مجازی هیچ یک از مراحل قانونی را برای رسیدگی در صحن مجلس طی نکرده و اصولاً باید این موضوع را منتفی بدانیم.
این سخنان قزلجه مطرح کردن دوباره این طرح را عجیب‌تر می‌کند زیرا این مجلس اصلاً زمانی برای طرح کردن مراحل تصویب آن ندارد، در نتیجه می‌توان به حرف‌های وزیر دولت روحانی رجوع کرد که می‌گوید، اعتماد به نفس دولت و مجلس فروریخته است.
بنابراین، این موضوع کاملاً مشخص است که اگر قرار بود مجلس با فیلتر کردن به نتیجه مطلوب برسد باید تا الان به نتیجه می‌رسید. اما زمانی که فیلتر کند و مردم یک یا چند شبکه دیگری را پیگیری کنند، نشان از آن دارد که روش درستی در پیش گرفته نشده است.
هرچند اکنون طرفداران این طرح و اصرارشان برای در دستور کار قرار گرفتن آن در پارلمان، توجیهات خود را دارند. مثلاً مصطفی میرسلیم، نماینده موتلفه مجلس با دفاع از این طرح در صحبت‌هایی اشاره به طرحی دارد که گرچه با نام رسمی طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی در مجلس یازدهم مطرح شد اما در بین عموم مردم به طرح صیانت مشهور است. کلیات این طرح با ۱۸ رای موافق و ۱ رای مخالف در تاریخ ۳ اسفند ۱۴۰۰ در کمیسیون مشترک مجلس شورای اسلامی تصویب شد و یک روز بعد هیات‌رئیسه مجلس، تصمیم کمیسیون مشترک در تصویب این طرح را به دلیل ایرادات شکلی در چگونگی بررسی طرح لغو کرد. با همه اینها بار دیگر طرح صیانت در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است، طرحی که مشخص نیست تکلیف آن در مجلس فعلی مشخص می‌شود یا به مجلس آتی موکول خواهد شد». بی‌قراری و اصرار میرسلیم برای طرح صیانت از فضای مجازی در شرایطی مطرح می‌شود که در ماه‌های گذشته، بسیاری از کاربران نسبت به کند شدن سرعت اینترنت اعتراض دارند و اخیراً عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم وعده داده که در آینده‌ای بسیار نزدیک، تعداد سایت‌های ۵G به بیش از ۱۵۰۰ مورد و پوشش فیبرنوری به ۵/۷ میلیون خانوار خواهد رسید و اینترنت به سرعت نور می‌رسد. با وجود وعده و وعید‌های زارع‌پور، سرعت اینترنت در ایران صدای برخی حامیان دولت را نیز درآورده است.
طرح صیانت از فضای مجازی در پاییز ۹۷ برای اولین بار در مجلس دهم با عنوان ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی رونمایی شد که پیش‌نویس آن در کمیسیون فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته بود. این طرح ۳۳ ماده داشته اما برخی از مواد آن ارتباط مستقیمی با پیام‌رسان‌ها نداشتند. هرچند یک مقام آگاه در دولت دوازدهم به سایت دیجیاتو گفت: «این طرح بدون کوچک‌ترین عملیات کارشناسی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته شده است».
در مجلس دهم این طرح شباهت‌های بسیاری با طرح صیانت فعلی داشت. تشکیل هیات نظارت با ۱۳ عضو، مشروط شدن فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی اثرگذار به تعیین هیات نظارت، به دست گرفتن مدیریت و کنترل گذرگاه اینترنت بین‌الملل توسط نیروهای مسلح و تشکیل صندوق حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی ازجمله موارد تشابه این دو طرح است. اما طرح مذکور با توجه به ایرادات گسترده‌ای که داشت به مرکز پژوهش‌های مجلس ارجاع داده شد. سپس در سال ۹۸ با تغییرات جدید در دستور کار کمیسیون فرهنگی قرار گرفت اما با توجه به مخالفت مجلس و دولت وقت با این طرح، راه به جایی نبرد.
به هر حال این طرح به مجلس یازدهم کشیده شد. البته محمد جوکار در این رابطه یعنی همان موقع در مجلس در شهریور ۱۴۰۱ گفته بود که طرح دیگر در دستور کار مجلس نیست؛ بروید از شورای عالی فضای مجازی سوال بپرسید. تصمیم اول و آخر درخصوص طرح صیانت را این شورا خواهد گرفت. این طرح، یک طرح تمام شده است؛ دنبال چه چیزی می‌گردید؟ به قول معروف، فلانی مُرد خاکش هم کردند شما دیگر به دنبال چه هستید. در مجلس یازدهم، نمایندگان نگاه تندتری به این طرح داشتند و عزمشان را برای تصویب این طرح جزم کرده بودند. به طوری که رضا تقی‌پور، نماینده اصولگرای مجلس که به عنوان طراح صیانت از فضای مجازی هم شناخته می‌شود درباره اعتراض‌ها به اجرای طرح مذکور گفته بود: «تقریباً ۸۵ درصد بحث‌های انتقادی به طرح صیانت حاشیه‌ای و سیاسی، ۱۰ درصد هم انتقادات و ایده‌هایی بود که خیلی کارشناسی هم نبود و ۵ درصد انتقادات هم مربوط به نخبگان و دانشجویان بود که اظهارنظر حرفه‌ای‌تر می‌کردند».
حتی مهرداد ویس‌کرمی، دیگر نماینده اصولگرای مجلس یازدهم در فضای مجازی به کمک دوستانش هشتگ (گرگ مجاری و سگ‌های قلاده‌بلند) راه انداخت و با طرح چند نکته برای به کرسی نشاندن اهدافش نوشت: «فضای مجازی؛ ۱- به دلیل اهمیت، موضوعی حاکمیتی و محتاج قانون‌گذاری است. ۲- در کشور‌های پیشرفته قانونمند است.۳- چندوجهی، پیچیده و نیازمند مدیریت فراقوه‌ای است. ۴- گرگ‌های مجازی و سگ‌های قلاده‌بلند غرب‌گرا از قانونمندی آن می‌ترسند. ۵- قانونمندی به نفع کسب‌وکار‌های سالم مجازی است».
نباید فراموش کنیم که تلاش تمام آن نمایندگانی که طرح پرانتقاد صیانت را به اینجا کشاندند یک طرف اما سکوت محمدباقر قالیباف از زمان ریاستش بر مجلس یازدهم تاکنون هم یک طرف. قالیباف در مقابل تصویب این طرح سکوت کرد که البته سکوت چندان بیراهی هم نبود زیرا به قول چند نماینده، قالیباف با روش و ساختاری که برای این طرح تعریف شده، مشکل داشت بنابراین راه سکوت را در پیش گرفت. ماجرای سکوت قالیباف را بسیاری ناشی از آن می‌دانند که مرد همسو با دولت سیزدهم و طرفداران ابراهیم رئیسی علاوه بر هجمه‌هایی که بر او وارد می‌کردند، سکوتی اختیار کرد که حکایت از تمایل قالیباف برای جلب آرای مردمی برای انتخابات مجلس دوازدهم و احتمالاً ریاست‌جمهوری ۱۴۰۴ دارد.
هرچند تندروها در مجلس چندان وقعی بر سکوت رئیس نمی‌نهادند و کارشان را پیش بردند تا جایی که در کمال تعجب در آخرین روزهای عمر مجلس یازدهم این طرح را دوباره به جریان انداختند. اما فارغ از مسائل سیاسی، نکته مهم این است که این طرح چه بلایی سر کسب‌وکار‌های آنلاین می‌آورد. در همین رابطه، سایت فرارو با تحلیلی که از اقتصاددانان دارد می‌نویسد که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کاربران فضای مجازی که در این فضا به کسب‌وکار آنلاین مشغول‌اند، نوع محدودیت‌ها و احتمال از دست رفتن فضای کسب‌وکارشان است. فارغ از اینفلوئنسر‌ها و بلاگر‌های مجازی که مشغول تبلیغات در فضای مجازی هستند، بسیاری تولید‌کنندگان پوشاک، هنرمندان، طراحان و… نیز از پلتفرم‌های مختلف برای فروش و معرفی محصولات خود استفاده می‌کنند بنابراین اعمال محدودیت بر این پلتفرم‌ها با ضرر اقتصادی برای این افراد همراه خواهد بود. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم از افرادی بود که ضمن ابراز نگرانی برای کسب‌وکار‌های آنلاین گفته بود: «طرح صیانت اشکالات اساسی دارد و باید برطرف شود و از نمایندگان خانه ملت درخواست می‌کنم در بررسی جزئیات این طرح حتماً به نظرات کارشناسی و دغدغه‌هایی که مردم و کسب‌وکار‌ها دارند، توجه کنند تا قاعده‌گذاری در این حوزه انجام شود».
همچنین رضا قربانی، نایب‌رئیس کمیسیون نوآوری و تحول و بهره‌وری اتاق بازرگانی نیز درباره تاثیر کاهش سرعت اینترنت در یک ماه اخیر بر تجارت اینترنتی و رسانه‌ها گفت: «درباره وضعیت اینترنت با وزارت ارتباطات، توافق نظر نداریم. چهار ماه قبل یک گزارش از طرف انجمن تجارت الکترونیک استان تهران در کمیسیون تحول نوآوری اتاق تهران مطرح شد؛ وزارت ارتباطات این گزارش را رد کرد و گفت: گزارش جانبدارانه است. این گزارش از سه جنبه اینترنت را جمع‌بندی کرد و گفت، اینترنت ایران در مجموع اختلال دارد. اختلال به معنای کندی اینترنت نیست. به واسطه استفاده از فیلترشکن‌ها دچار اختلال دسترسی هستیم. تجربه کاربر اینترنت نیز یک تجربه نامطلوب از اینترنت است که در قالب تجارت اینترنت و رسانه‌ها به شدت آسیب می‌زند».
