توسط : فرزاد مؤتمن، معتقد است سینمای شاعرانه تماشاگر را به تجربهای فراتر از روایت معمول میبرد
رویکرد دوره چهلوسوم جشنواره جهانی فجر به گفته دبیر آن، سینمای شاعرانه است و شورای مشاوران تصمیم گرفتند، فیلمهایی را برگزینند که با این سینما قرابت و نزدیکی بیشتری داشته باشند. روحالله حسینی در نشست خبری هم تأکید کرد که باید صبر و حوصله بیشتری برای تماشای فیلمهای جشنواره به خرج داد. او از فیلمهای عباس کیارستمی و مجید مجیدی بهعنوان سینمای شاعرانه ایران نام برد و خود را علاقهمند به سینمای نوری بیلگه جیلان و آنجلوپلوس دانست. سینمای ایران بهخاطر زبان تصویری منحصربهفرد و روایتهای شاعرانهاش در جهان شناخته شده است. از دهه ۱۳۶۰ بهویژه ۱۳۷۰ به بعد موجی از فیلمسازان ایرانی توانستند، سبکی خلق کنند که به آن سینمای شاعرانه یا سینمای تأملی گفته میشود. این جریان بیش از آنکه به پیرنگهای داستانی کلاسیک وابسته باشد به فضاسازی، تصویرسازی، استعارههای بصری و تأملات فلسفی تکیه میکند. به همین دلیل فیلمهایی که در این ژانر تولید میشوند بیش از اینکه قصهگو باشند به تصویر، صدا، رنگ، موسیقی و نور وابستهاند. سینمای شاعرانه ایران محصول ترکیب سنتهای فرهنگی (شعر فارسی، عرفان و ادبیات کهن) با فرمهای مدرن سینماست. همین ویژگی باعث شد که این سینما در جشنوارههای جهانی، بهویژه در اروپا، تحسین و جایگاه ویژهای پیدا کند.
فرزاد مؤتمن، نویسنده و کارگردان سینمای ایران یکی از معدود سینماگرانی است که در تحلیل مباحث تئوریک هم ید طولایی دارد، هم منتقد خوبی است و هم تسلط بسیاری بر سینمای دنیا دارد. او یکی از کارگردانانی است که یکی از بهیاد ماندنیترین فیلمهای شاعرانه سینمای ایران یعنی «شبهای روشن» را کارگردانی کرده است؛ فیلمنامه این اثر، برداشتی آزاد از داستانی به همین نام، نوشته داستایوفسکی و فیلم ایتالیایی با همین نام است و بهخوبی میتواند درباره این سینما بحث و تحلیل کند. او در این دوره از جشنواره بهعنوان داور بخش زیتون شکسته به ارزیابی فیلمهای این بخش میپردازد.
فرزاد مؤتمن با اشاره به ویژگیهای متمایز چهلوسومین جشنواره جهانی فیلم فجر تأکید کرد که برگزاری این دوره در شیراز و تمرکز آن بر «سینمای شاعرانه» میتواند، فصل تازهای در هویت این رویداد ایجاد کند. این کارگردان و تهیهکننده سینما با اشاره به تغییرات مهم این دوره گفت: جشنواره پس از چند سال دوباره بهصورت مستقل از بخش مسابقه سینمای ایران برگزار میشود و زمان آن نیز از بهمن ماه مرسوم فاصله گرفته است. مهمتر اینکه برای نخستینبار جشنواره از تهران خارج شده و در شیراز برگزار میشود؛ شهری که پیوند تاریخی و فرهنگی عمیقی با ادبیات و شعر دارد.
او انتخاب شیراز را تصمیمی هوشمندانه و الهامبخش دانست و افزود: شیراز با هویت ادبیاش، فضای متفاوتی برای جشنواره ایجاد میکند.
این کارگردان در توضیح مفهوم سینمای شاعرانه گفت: شاعرانه بودن در سینما به معنای استفاده مستقیم از شعر یا زبان ادبی در دیالوگها نیست. سینمای شاعرانه زمانی شکل میگیرد که تصویر و صدا همراه شوند و احساسی فراتر از متن ایجاد کنند.
او با اشاره به نمونههایی از سینمای جهان افزود: در آثار گدار یا ویم وندرس، جابهجایی صدا و تصویر لحظاتی شاعرانه میسازد و تماشاگر را به تجربهای فراتر از روایت معمول میبرد. شاعرانه بودن بیش از آنکه به شعرخوانی شخصیتها مربوط باشد از تجربه بصری و شنیداری ناشی میشود و در ترکیب خلاقانه تصویر، صدا و روایت شکل میگیرد.
کارگردان «شبهای روشن» تأکید کرد که هیچیک از فیلمهای خود را کاملاً شاعرانه نمیداند حتی زمانی که شخصیتها در آنها شعر میخوانند. او گفت: در سینمای ایران، شاعرانگی اغلب در بافت فیلم شکل میگیرد. منتقدان خارجی بهدلیل نگاه اگزوتیک، برخی فیلمهای ایرانی را شاعرانه تلقی میکنند، در حالی که نگاه مخاطب داخلی متفاوت است و نمیتوان بهسادگی چنین برچسبی زد.
مؤتمن درباره تجربه سینمایی دوران کودکیاش گفت: در کودکی بهدلیل مخالفت مادرم با فیلمهای ایرانی، بیشتر فیلمهای خارجی میدیدم و «گاو» نخستین فیلم ایرانی بود که تماشا کردم. از نوجوانی با آثار کیمیایی، بیضایی، شهیدثالث و فرمانآرا آشنا و به سینمای ایران علاقهمند شدم.
این کارگردان با تأکید بر اهمیت ادبیات در سینما گفت: بازگشت به ادبیات و آثار ادبی میتواند در خلق فیلمنامههای قوی و شخصیتهای ماندگار بسیار مؤثر باشد. سینمای ایران هنوز در ساخت دیالوگهای ماندگار مشکل دارد و بهرهگیری از شعر و ادبیات میتواند این کمبود را جبران کند. ادبیات ایرانی ذاتاً توصیفی است و این ویژگی میتواند در خلق فضاهای شاعرانه و روایتهای تصویری کمککننده باشد.
او درباره علاقهاش به شعر توضیح داد: هم شعر کلاسیک و هم شعر معاصر را دنبال میکنم؛ از سعدی و عطار تا نیما، اخوان، شاملو و فروغ. مقایسه فیلمها و فیلمسازان را مناسب نمیدانم و معتقدم هر اثر باید در بستر خودش سنجیده شود.
مؤتمن در پایان با اشاره به محوریت «سینمای شاعرانه» در این دوره از جشنواره جهانی فیلم فجر گفت: توجه جشنواره به پیوند سینما و شعر، اقدامی ارزشمند است و میتواند به تقویت هویت و کیفیت سینمای ایران کمک کند. شعر و سینما هر دو زبان جهانی هستند و جشنواره جهانی فیلم فجر میتواند، پلی باشد میان هنر ایران و جهان؛ مشروط بر اینکه مدیریت آن پایدار باشد.
