توسط : با افشای اینترنت سفید، مدافعان فیلترینگ، ناگهان مخالف فیلتر شده و خواستار تحقیق و تفحص از چرخه فیلترشکنها شدند
مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز گذشته با درخواست «تحقیق و تفحص از عملکرد سامانههای مدیریت گذرگاه دادههای کشور و مقابله با ابزارهای حاکمیتگریز» موافقت کرد؛ اقدامی که تقریبا همزمان شد با جنجال «اینترنت سفید» در کشور و ظاهرا قرار است به پرسشها درباره چرخه فیلترشکنفروشی، گردش مالی ۲۰ تا ۵۰ همتی آن، مافیای توزیع VPN، ضعف حکمرانی داده همچنین نقش دستگاههای دولتی در تأمین زیرساختها پاسخ دهد. نمایندگان همچنین ۱۱ محور مهم را برای این تحقیق تعیین کردند؛ از گردش مالی کلان بازار فیلترشکنها و نقش افراد ذینفوذ در این تجارت زیرزمینی تا نسبت ترافیک داخلی و خارجی و ضعف حکمرانی داده و شناسایی ذینفعان فیلترشکنفروشی و برخورد با مأموران دولتی دخیل در این تجارت زیرزمینی.
اینترنت سفید چیست؟
اصطلاح «خط سفید» یا همان اینترنت بدون فیلتر، اصطلاحی است که پس از قطع اینترنت سراسری در آبان ۹۸ میان خبرنگاران و فعالان رسانهای رواج یافت؛ زمانی که مشخص شد برخی مسئولان، نهادها و افراد خاص، بدون محدودیت و بدون نیاز به فیلترشکن به اینترنت جهانی متصلاند؛ امتیازی که هیچ توضیح رسمی و هیچ سازوکار شفافی برای آن اعلام نشد. اما این روزها قابلیت جدید پلتفرم ایکس (توئیتر سابق) که کشور محل فعالیت هر حساب را نمایش میدهد، در کمتر از چند ساعت، دهها مسئول و فعال سیاسی را لو داد که اینترنتشان بدون فیلتر است. اسکرینشاتها یکی پس از دیگری منتشر شد و نشان داد بسیاری از چهرههایی که سالها داعیه دفاع از فیلترینگ داشتهاند، خود با اینترنت بدون فیلتر فعالیت میکنند. واقعیتی که شکاف میان شهروندان عادی و صاحبان امتیازهای پنهان را بیش از پیش نمایان کرد.
اما مهمترین تناقض از جایی آغاز شد که بسیاری از مخالفان سرسخت رفع فیلترینگ، خود با اینترنت بدون فیلتر در محیطهای فیلترشده، فعالیت میکردند. در این میان نیز نام بسیاری از چهرههای تندرو، از مرتضی آقاتهرانی تا حمید رسایی، امیرحسین ثابتی و برخی مشاوران نزدیک به جریان جلیلی، در صدر توجه افکار عمومی قرار گرفت؛ کسانی که در ظاهر مدافع سختگیرانهترین سیاستهای محدودسازی هستند اما در عمل از رانت دسترسی آزاد بهره میبرند. به طور مثال سپهر خلجی، رئیس شورای اطلاعرسانی دولت سیزدهم در ۲۸ خرداد ماه که اینترنت مردم در پی حمله اسرائیل به ایران قطع شده بود با اینترنت سفید نوشته است: «اگر واتسآپ ابزار مؤثر جاسوسی و عاملی برای ضربه به امنیت و از دست دادن عزیزانمان بوده، ضروری است همه افرادی که در یک سال گذشته برای رفع انسداد واتسآپ وعده دادند و بسترسازی کردند، در هر سطح و مقامی بهعنوان بسترسازان ضربه به امنیت ملی مورد بازخواست و محاکمه قرار بگیرند». در سوی دیگر مشخص شد، چهرههایی که بهطور علنی منتقد فیلترینگ بودهاند مانند حسن روحانی رئیسجمهور اسبق و آذریجهرمی وزیر ارتباطات او بهرغم ادعاهای تندروها، اینترنت سفید نداشته و مثل مردم عادی از فیلترشکن استفاده میکردهاند.
در ادامه ماجرا برخی از کسانی که خط سفیدشان لو رفته بود، درصدد تکذیب و توجیه برآمدند و برخی دیگر سکوت را ترجیح دادند. رسانهها و خبرنگاران هم پرسیدند، چطور کسانی که نسخه فیلترینگ برای مردم میپیچند خود با سیمکارت سفید در توئیتر فعالاند؟ چرا گروههایی محدود از اینترنت بدون فیلتر استفاده میکنند و مردم عادی مجبورند هزینه، سرعت و محدودیتهای فیلترینگ را تحمل کنند؟
امیرحسین ثابتی، نماینده تهران تلاش کرد، مسئله را تکذیب کند و خطای نرمافزاری توئیتر را عامل نمایش کشور دانست اما کارشناسان توضیح دادند که اینترنت بدون فیلتر حتی با استفاده از VPN هم همچنان مکان را ایران نشان میدهد. حمیدرسایی دیگر نماینده تندرو و عضو کمیسیون فرهنگی نیز که روزگاری اینترنت آزاد را «منطقه جنگی» میخواند با چرخشی عجیب در مجلس اعلام کرد که «سیاست فیلترینگ غلط بوده و هست» و ابراز امیدواری کرد که «با رای قاطع مجلس، تحقیق و تفحص درباره عملکرد فیلترشکنها به صورت قاطعانه پیگیری و گزارشی منطقی و منصفانه به مردم داده شود».
افشاگریها اما محدود به جریان نزدیک به جلیلی نماند؛ برخی مدیران رسانهای و حتی مسئولان روابط عمومی دولتهای گذشته نیز در فهرست افراد دارای دسترسی آزاد دیده شدند. رفتاری که محمد مهاجری، فعال رسانهای اصولگرا، آن را «منافقانه» توصیف کرد و خواستار انتشار رسمی لیست افراد دارای خط سفید شد؛ مطالبهای که از سوی افکار عمومی نیز در این چند روز تکرار شده است. حشمتالله فلاحتپیشه، نماینده ادوار مجلس نیز در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «عصر اطلاعات آخر زمان سیاستمداران دروغگو و مرگ نقابهاست. شبکه اجتماعی ایکس نشان داد، وقتی پای حقیقت در میان است، ارزش یک حرف از هزاران سخنرانی بیشتر است».
واکنش دولت: از تکذیب تا وعده بازنگری
افزایش فشار افکار عمومی باعث شد، دولت چهاردهم نیز ناگزیر به واکنش شود. سیدمهدی طباطبایی، معاون ارتباطات دفتر رئیسجمهور، موضوع «سفید و سیاه کردن جامعه» را «بازی در زمین دشمن» دانست و نوشت: «از دید رئیسجمهور همه ۹۰ میلیون ایرانی سفیدند». پاسخی که بیشتر رنگ سیاسی داشت، نه پاسخ به مطالبه شفافیت. علی احمدنیا، رئیس امور اطلاعرسانی دولت هم وعده داد که دولت چهاردهم «در مورد خط سفید که از دولتهای گذشته شکل گرفته بود، بازنگری جدی خواهد کرد». هرچند بررسی اکانت خود او نیز نشان داد که خود او هم از این دسترسی بهره میبرده است. اما او چند دقیقه بعد از اعلام این خبر و در پاسخ به کاربران پلتفرم ایکس، اعلام کرد که از زمان دولت روحانی و در دوره وزارت آذریجهرمی بهعنوان مدیرمسئول رسانه از خط سفید برخوردار بوده و درخواست اعلام عمومی صاحبان خط سفید را داشته است. در مجموع این دو واکنش که بیشتر حالت توضیحی و تدافعی داشت تا ارائه یک برنامۀ روشن برای حل مشکل، نشان داد که دولت زیر فشار افکارعمومی قرار گرفته اما هنوز تصمیمی روشن برای رفع فیلترینگ یا پایان دادن به اینترنت طبقاتی ارائه نکرده است. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت هم که پیشتر گفته بود که دولت به «اینترنت طبقاتی» اعتقادی ندارد و هدفش دسترسی آزاد همه مردم است و نیز تاکید کرده بود که مثل سایر مردم از فیلترشکن استفاده میکند از جمله افرادی است که دسترسیاش به اینترنت سفید در این ماجرا مورد بحث منتقدان است.
اینترنت آزاد حقی همگانی است
دولت فعلی با شعار رفع فیلترینگ روی کار آمد و بارها اعلام کرد که به اینترنت طبقاتی اعتقاد ندارد. با این حال مهمترین بخش این وعده یعنی رفع فیلتر پلتفرمهای اصلی با وجود حمایت افکار عمومی (بر اساس نظرسنجیها و شواهد استفاده ۸۵ درصدی از VPN) هنوز عملی نشده است. ماجرای اخیر نیز نشان داد که اتفاقا اینترنت در ایران طبقاتی است و در حالی که اکثریت مردم برای دسترسی به کوچکترین خدمات جهانی باید فیلترشکن بخرند؛ گروهی محدود از مسئولان، چهرههای سیاسی و برخی نهادها بدون محدودیت به اینترنت آزاد وصلاند. شکافی که ریشه در سیاستها، قوانین و تصمیمات انباشته شده چندین دولت دارد امروز تبدیل به یک بحران اعتماد شده که با تأخیر دولت چهاردهم در اجرای وعده رفع فیلترینگ تشدید هم شده است.
واقعیت این است که دسترسی به اینترنت آزاد قرار بوده، حق همه مردم باشد نه امتیازی برای گروههای خاص. حالا که افشاگریها، شبکهای از دسترسیهای ویژه را نمایان کردهاند، دستور حذف دسترسی افراد خاص به اینترنت سفید حتی اگر اجرا هم شود، مسئله اصلی را حل نمیکند. مشکل اصلی نه وجود چند خط سفید بلکه ادامه فیلترینگ گسترده برای ۹۰ میلیون نفر است؛ وضعیتی که بازار فیلترشکنها را به ثروتی ۲۰ تا ۵۰ همتی تبدیل کرده، اعتماد عمومی را کاهش داده و امکان نظارت شفاف در فضای دیجیتال را سختتر کرده است. جنجال اینترنت سفید نیز یادآور شد که سیاست فعلی اینترنت در ایران نه کارآمد است، نه عادلانه و نه با وعدههای انتخاباتی همخوان است. در واقع حتی اگر دولت تصمیم بگیرد خط سفید را حذف کند تا زمانی که اینترنت آزاد برای همه فراهم نشود، رانت و تبعیض به شکلهای جدیدی بازتولید خواهد شد.
