توسط : نفوذ اوکراین به عمق روسیه
فرشاد گلزاری
گروه بین‌الملل
بیش از دو سال است که جنگ در اوکراین جریان دارد و دو طرف این مخاصمه مسلحانه به دنبال آن هستند تا در نهایت بتوانند منافع خود را تامین کنند و اوضاع را به نفع خود سروشکل دهند. زمانی که اولین گلوله از توپ‌های روسی بر زمین اوکراین نشست و تانک‌های این کشور وارد خاک همسایه غربی خود شدند، بسیاری از نظامیان و مقامات ارشد سیاسی مسکو معتقد بودند که تنها ظرف چند هفته کی‌یف را فتح خواهند کرد و در این راستا شاهد آن بودیم که ارتش روسیه با تمام قوای خود سعی در آن داشت که در حوزه رسانه هم نوعی هدایت افکار عمومی را جاری و ساری کند. بدون‌شک باید به این درک رسید که در زمان وقوع یک جنگ همه‌جانبه (فارغ از جغرافیای درگیری) آمار و ارقام به شدت می‌تواند دستخوش تغییر، سانسور و حتی مهندسی قرار بگیرد و بدون‌شک جنگ اوکراین هم از این موضوع مستثنا نیست؛ به‌گونه‌ای که رسانه‌های روسیه در ابتدای لشکرکشی به خاک اوکراین بارها و بارها به این موضوع اشاره کردند که حجم عظیمی از تسلیحات اوکراین را مورد هدف قرار دادند و در این میان حتی اخباری که در مورد تلفات انسانی ارتش اوکراین و غیرنظامیان منتشر شد بیش از واقعیت بود که البته در مورد هزینه‌های انسانی و نظامی مسکو هم این مهندسی اخبار همچنان ادامه دارد.
در کی‌یف هم دقیقاً همین موضوع به نوعی دیگر و با مشاوره افسران مرکب نظامی- امنیتی انگلیس و آمریکا در جریان بوده و هنوز هم ادامه دارد. به عنوان مثال در ابتدای جنگ ویدئوهایی منتشر شد که نشان می‌داد، افسران نظامی اوکراین تجهیزات و تسلیحات به جا ماند از ارتش روسیه را پس از فرار سربازانشان در کنار جاده‌ای آزمایش می‌کنند که جلیقه‌های ضدگلوله بخشی از این تجهیزات به شمار می‌رفت که در نهایت ضعیف بودن و قدیمی بودن این تجهیزات به سوژه اصلی این ویدئوها بدل شد. سپس این ویدئوها برای آنکه بتواند حین نبرد بر افکار عمومی همچنین سربازان روسی تاثیر منفی بگذارد به صورت گسترده و چندین باره از طریق اپراتورهای محلی و زیرساخت‌های سایبری کی‌یف در کانال‌های تلگرامی محلی پخش شد و موجی از سُخره گرفتن ارتش روسیه را پدید آورد؛ چراکه اکثر مقامات اوکراینی و روسی برای اطلاع‌رسانی از وضعیت جنگ همچنین نشر اظهارات و برنامه‌های خود از تلگرام استفاده می‌کردند و این ابزار مجازی بهترین تاثیرگذاری را «له یا علیه» یک روند جاری میدانی و سیاسی از خود به جای گذاشت. این اقدام نمونه بسیار کوچکی از جنگ روانی و پاتک‌های رسانه‌ای حین جنگ بود که اوکراین با حمایت و طراحی آمریکا و سایر شرکایش در ناتو از آن بهره برد و روسیه هم به سبک‌وسیاق خود این موضوع را همچنان دنبال می‌کند. اما در این راستا باید توجه داشت که روند میدانی طی حداقل چند ماه گذشته در جنگ اوکراین قفل شده بود و اصطلاحاً ما شاهد نوعی بلاتکلیفی در میدان نبرد بودیم و تنها هر ازگاهی خبر می‌آمد که روس‌ها در نواحی شرقی اوکراین نیروهای خود را جابه‌جا کرده‌اند. در این خصوص باید دو نکته اساسی را مورد توجه قرار داد. نخست آنکه با شروع فصل بهار بسیاری از تحلیلگران نظامی معتقد بودند که ارتش روسیه ممکن است که دست به پیشروی‌هایی در خاک اوکراین بزند و از سوی دیگر، برخی‌ها با مشاهده افزایش حمایت‌های تسلیحاتی غرب از کی‌یف به این تحلیل رسیده بودند که اوکراینی‌ها ممکن است که با گرم شدن هوا و آب شدن برف‌ها بتوانند تسلیحات زرهی خود را به راه بیندازند و یک عملیات جدید را علیه مسکو کلید بزنند. این اقدام در آن بازه زمانی که گمانه‌زنی می‌شد، صورت نگرفت و اساساً ارتش اوکراین حملات خود را بر هجوم‌های پهپادی به تاسیسات حیاتی و حساس روسیه مانند پالایشگاه‌ها، پل‌ها و سایر زیرساخت‌های این کشور جهت‌دهی کرد.
اما نکته دوم به بازیگری زلنسکی در عرصه سیاسی مربوط می‌شود. او در این مدت تماماً به دنبال آن بود تا با بزرگ‌نمایی تهدید روسیه برای امنیت جمعی اروپا و تحدید منافع ایالات‌متحده، مجموعه غرب (اعم از اتحادیه اروپا، ناتو، آمریکا و متحدان شرقی آن مانند ژاپن) را به این سمت هدایت کند که باید برای حیات خود و پس زدن روسیه، کمک‌های تسلیحاتی بیشتری را به کی‌یف ارائه دهند که ارسال جنگنده‌های اف-۱۶ از سوی برخی کشورهای اروپایی عضو ناتو به اوکراین صرفاً گوشه‌ای از این حمایت‌ها به حساب می‌آید. در فاز دوم، زلنسکی سعی کرد تا بتواند با مانورهای سیاسی علیه روسیه این گفتمان را به گوش کرملین برساند که کی‌یف به دنبال مذاکره و حتی ختم جنگ است که در این مورد هم واکنش مقامات روسیه به نوعی نشان می‌دهد که مسکو در این فرآیند تا حد زیادی سخنان وی را باور کرده اما در مورد محورهای مذاکره و اینکه قرار است مناطق شرقی اوکراین که زیر سلطه روسیه قرار دارد چگونه تقسیم‌بندی شود به محور اختلافی میان دو طرف تبدیل شد.
توزیع بحران در خاک روسیه
این موارد بدان جهت اهمیت داشت و ذکر شد که بدانیم چرا از هفته گذشته ضدحمله اوکراین به منطقه کورسک واقع در غرب خاک روسیه به تیتر یک اغلب رسانه‌های روسی‌زبان و اروپا به انضمام آمریکا قرار گرفت. واقعیت این است که سه‌شنبه هفته گذشته، ارتش اوکراین یک عملیات زمینی را با بهره‌گیری از تسلیحات زرهی و انفرادی غرب در منطقه کورسک واقع در خاک روسیه انجام داد که باعث شد، مقامات نظامی و سیاسی روسیه به شدت احساس خطر کنند و به نوعی برای دفع این حملات وارد میدان شدند. در اخبار اعلام شد که یگان‌های ارتش اوکراین تا عمق ۲۰ کیلومتری خاک روسیه نفوذ کردند که البته تلفات زیادی هم در این میان از آنها گرفته شد؛ به گونه‌ای که وزارت دفاع روسیه روز جمعه مدعی شد از زمان شروع حمله اوکراین به منطقه کورسک در خاک روسیه ۹۴۵ سرباز و ۱۰۲ خودروی نظامی نیروهای مسلح اوکراین از بین رفته و تلاش نیروهای روسیه برای مقابله با پیشروی اوکراینی‌ها همچنان با قدرت ادامه دارد.
همچنین خبرگزاری تاس (شنبه) به نقل از وزارت اورژانس روسیه گزارش داد که بیش از ۷۶ هزار نفر از مناطق هم‌مرز با اوکراین در منطقه کورسک واقع در جنوب غربی روسیه تخلیه شده‌اند. چندی بعد، یعنی در روز یک‌شنبه، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که یگان‌های شمالی و نیروهای ذخیره روسیه، تلاش‌های اوکراین را برای پیشروی از طریق حملات هوایی و توپخانه در نزدیکی آیواشکاوسکوی، مالایا لوکنیا و اولگاوکا در منطقه کورسک خنثی کرده است.
اینکه روس‌ها از یک‌سو اعلام می‌کنند که حجم عظیمی از ساکنان مناطق هم‌مرز با اوکراین در کورسک را تخلیه کرده‌اند و از سوی دیگر اذعان می‌کنند که ارتش روسیه توانسته برخی از حملات جدید اوکراینی‌ها را خنثی کند، نشان از آن دارد که نبرد در این منطقه همچنان ادامه دارد. نکته مهم‌تر اینکه؛ به نظر می‌رسد ضدحمله اوکراین به خاک روسیه ادامه خواهد داشت؛ چراکه ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین پس از چند روز سکوت در مورد این عملیات در سخنرانی ویدئویی اخیر خود گفت که «در مورد این عملیات با الکساندر سیرسکی، فرمانده ارشد اوکراین صحبت کردم و بابت پیشروی آنها در عمق خاک روسیه خرسند هستم؛ چراکه این اقدام به معنای اجرای عدالت است و حالا همین روند در خاک کشور مهاجم ادامه خواهد داشت». این سخنان زلنسکی درحالی مطرح می‌شود که ویتالی کلیچکو، شهردار کی‌یف بامداد یک‌شنبه در کانال تلگرام خود از حمله روسیه به پایتخت اوکراین و حومه آن خبر داد. شاهدان عینی به رویترز گفتند که دست‌کم صدای دو انفجار در کی‌یف شنیده شد و خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد که صدای انفجار در شرق و مرکز کی‌یف شنیده شده و نیروی هوایی اوکراین دو موشک روس را بر فراز این شهر سرنگون کرده است. این داده‌ها نشان می‌دهد که اوکراین اگرچه با حمایت ناتو عملیات در کورسک را اجرایی کرده اما بدون‌شک در این راستا سعی می‌کند تا از پیشروی در خاک روسیه پای میز مذاکره استفاده کند. حال باید دید که این دستبرد کی‌یف به مسکو چه اثری از حیث میدانی و سیاسی بر پرونده اوکراین خواهد گذاشت.
