توسط : جنبش حماس با طرح صلح ۲۰مادهای پیشنهادی رئیسجمهور آمریکا برای توقف جنگ در نوار غزه به صورت مشروط موافقت کرد. این امر با استقبال گسترده جهانی روبهرو شد. “سازندگی” به این موضوع پرداخته است
گروه بینالملل: در حالی که تنها چند روز به سالگرد حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ باقی مانده، باریکه غزه هنوز در آتش جنگ میسوزد. در این میان، جنبش حماس که در ابتدا با طرح صلح ۲۰ مادهای دونالد ترامپ، رئیسجمهور پیشین آمریکا، مخالفت کرده بود، اکنون در آستانه پذیرش آن قرار گرفته است. غزه، با جمعیتی بیش از دو میلیون نفر، در طول دو سال گذشته شاهد یکی از شدیدترین جنگها در تاریخ معاصر خود بوده است. بر اساس گزارشهای سازمان ملل، بیش از ۷۰ درصد از ۴۳۹ هزار خانه در این منطقه تخریب شدهاند. نزدیک به تمامی بیمارستانها و مراکز بهداشتی تعطیل شدهاند و زیرساختهای حیاتی مانند برق، آب و گاز تقریبا از بین رفتهاند. این ویرانیها، که به گفته برخی ناظران شبیه به بمبارانهای متفقین در جنگ جهانی دوم است، جان هزاران نفر را گرفته و میلیونها نفر را آواره کرده است. دولت ترامپ اخیراً طرحی ۲۰ مادهای را برای پایان دادن به جنگ در غزه ارائه داده است. این طرح شامل توقف فوری عملیات نظامی، آزادی تمامی گروگانها، خروج مرحلهای ارتش اسرائیل، نابودی تونلها و سلاحهای حماس، و استقرار یک نیروی بینالمللی برای آینده غزه است. همچنین، ترامپ وعده داده است که در کنار این اقدامات امنیتی، «طرح توسعه ترامپ» برای بازسازی غزه آغاز شود. در ابتدا، حماس با طرح ترامپ مخالفت کرده بود، به ویژه با بندهایی مانند خلع سلاح و عدم مشارکت در اداره غزه. اما در روزهای اخیر، اعلام کرده است که آماده است تا در صورت توقف جنگ و عقبنشینی کامل نیروهای اسرائیلی، با آزادی تمامی اسیران اسرائیلی و تحویل مدیریت نوار غزه به یک هیئت فلسطینی مستقل موافقت کند. با این حال، حماس تأکید کرده است که پذیرش این شرایط به معنای خلع سلاح نیست و این موضوع تنها پس از تشکیل یک کشور فلسطینی با ارتش ملی آن امکانپذیر است.
موافقت حماس با پایان جنگ و تبادل اسرا، یکی از مهمترین تحولات کمسابقه دیپلماتیک در بحران خاورمیانه است؛ طرحی که ترامپ آن را «نقشه راه صلح پایدار در خاورمیانه» نامیده و وعده داده است با اجرای آن، نهتنها جنگ غزه بلکه زمینههای تنش مزمن فلسطین و اسرائیل نیز از میان برداشته شود. مطابق این طرح، امتیازات متعددی برای دو طرف در نظر گرفته شده است. برای فلسطینیان، مهمترین بندها شامل توقف فوری عملیات نظامی اسرائیل، ارسال بیدرنگ کمکهای انساندوستانه به غزه، آزادی ۱۷۰۰ زندانی فلسطینی، تضمین بازسازی غزه و ممنوعیت هرگونه اشغال یا اخراج اجباری ساکنان است. افزون بر آن، بر اساس این طرح، حماس از قدرت کنار خواهد رفت و در صورت تسلیم سلاح، اعضای آن مشمول عفو عمومی خواهند شد و میتوانند به کشورهای دیگر مهاجرت کنند. اداره آینده غزه نیز به کمیتهای متشکل از تکنوکراتهای فلسطینی و بینالمللی سپرده خواهد شد که زیر نظر «شورای جهانی به ریاست ترامپ» فعالیت میکند. در این چارچوب نیروهای بینالمللی برای حفظ ثبات و آموزش پلیس محلی در غزه مستقر خواهند شد. برای اسرائیل نیز امتیازاتی همچون خلع سلاح کامل نوار غزه، بازگرداندن اسیران اسرائیلی، پایان عملیات ارتش و حذف کامل نقش حماس از اداره غزه در نظر گرفته شده است. این طرح در نخستین واکنشها با استقبال برخی دولتهای منطقهای و بازیگران جهانی روبهرو شد و از سوی ناظران غربی، «واقعبینانهترین پیشنهاد صلح از زمان توافق اسلو» توصیف گردید. با این حال موضع حماس نقطه عطفی در روند ارزیابی طرح به شمار آمد.
پذیرش مشروط حماس
جنبش حماس در بیانیهای رسمی، پذیرش مشروط طرح ترامپ را اعلام کرد. این گروه با بندهای مرتبط با آتشبس دائمی، تبادل اسرا و کمکهای انساندوستانه موافقت کرد اما بندهای مربوط به خلع سلاح، نظارت بینالمللی و تغییر ساختار حکمرانی غزه را رد کرد. همچنین خواستار شفافسازی درباره برخی مفاد طرح و ضمانت اجرای آن شد. در بیانیه یاد شده، آمده است که حماس آماده است ۴۸ گروگان باقیمانده اسرائیلی را مطابق طرح پیشنهادی آزاد کند. طبق مفاد این طرح، آزادی گروگانها باید حداکثر ۷۲ ساعت پس از آغاز آتشبس دائمی انجام گیرد و در مقابل، بیش از دو هزار زندانی فلسطینی به همراه اجساد قربانیان جنگ از سوی اسرائیل آزاد میشوند. با این حال حماس تصریح کرده که اجرای این بخش از توافق تنها در صورتی ممکن است که «شرایط میدانی لازم برای تبادل» فراهم شود.بر اساس گزارشها، حماس به میانجیها اطلاع داده که از محل دفن برخی از گروگانهای کشته شده، آگاه نیست و بازگرداندن همه اجساد ممکن است به زمان نیاز داشته باشد؛ مسالهای که میتواند در اجرای مرحله نخست طرح اختلال ایجاد کند.
موضع ترامپ و نتانیاهو
در ادامه، ترامپ روز جمعه سوم اکتبر اعلام کرد که حماس برای صلح پایدار آماده است و برای نخستین بار از اسرائیل خواست «فوراً حملات خود به غزه را متوقف کند». او ضمن استقبال از پاسخ حماس، گفت که واشنگتن در حال گفتوگو درباره جزئیات نهایی طرح است و مخالفتی با ادامه مذاکرات برای تکمیل مفاد ندارد. ترامپ مدعی شد: «طرح من صرفاً برای صلح در غزه نیست بلکه صلحی است که دههها خاورمیانه در انتظارش بوده است». در مقابل، دفتر نتانیاهو نیز با صدور بیانیهای رسمی اعلام کرد که «اسرائیل آماده اجرای مرحله نخست طرح برای آزادی فوری همه گروگانهاست». اما منابع نزدیک به نخستوزیر اسرائیل فاش کردند که او از واکنش سریع ترامپ غافلگیر شده است. بنا بر گزارش شبکه «کانال ۱۲» اسرائیل، نتانیاهو در جلسهای داخلی پیش از اظهارات ترامپ گفته بود که «پاسخ حماس در واقع نوعی عدم پذیرش است» و تأکید کرده بود باید مواضع تلآویو با واشنگتن هماهنگ شود تا برداشت اشتباهی مبنی بر موافقت واقعی حماس شکل نگیرد.
آغاز فصل تازه مذاکرات
در ادامه، اسرائیل اعلام کرد که یک هیات عالیرتبه را برای مذاکرات در قاهره اعزام میکند. به گزارش روزنامه «یدیعوت آحارونوت»، «ران درمر» وزیر امور راهبردی، ریاست این هیات را بر عهده دارد. در مذاکرات قاهره، علاوه بر نمایندگان اسرائیل و مصر، استیو ویتکاف نماینده ویژه کاخ سفید در امور خاورمیانه و جرد کوشنر مشاور ارشد ترامپ نیز حضور خواهند داشت.
توپ در زمین آمریکا و اسرائیل
تحلیلگران معتقدند، بیانیه اخیر حماس با ظرافت و محاسبه سیاسی تنظیم شده است. این بیانیه نهتنها مانع ادامه تلاشهای صلح ترامپ نمیشود بلکه مسئولیت تصمیمگیری نهایی را به طرف آمریکایی منتقل میکند. از منظر تاکتیکی این رویکرد میتواند، اسرائیل را در برابر فشارهای احتمالی از سوی واشنگتن قرار دهد.اما تحقق این فشارها با موانع جدی روبهروست. تجربه نشان داده که رفتار ترامپ در سیاست خارجی ناپایدار، شخصی و مقطعی است؛ از این رو، اعتماد کامل به ابتکار او دشوار است. با وجود این، پذیرش مشروط حماس، اقدامی هوشمندانه ارزیابی میشود که همزمان مسیر دیپلماسی را باز نگه میدارد و اصول مقاومت را نیز حفظ میکند.در همین راستا، برخی ناظران غربی معتقدند که شتاب ترامپ در واکنش به موضع حماس ممکن است ناشی از انگیزههای شخصی مانند دریافت جایزه صلح نوبل باشد. با این حال تحلیل عمیقتر نشان میدهد که هدف اصلی او بازسازی نقش رهبری آمریکا در معادلات خاورمیانه و مقابله با نفوذ فزاینده چین و روسیه در بحران فلسطین است.در مجموع، آنچه در هفتههای اخیر در قالب طرح صلح ترامپ شکل گرفته بیش از آنکه پایان واقعی جنگ غزه باشد، آغاز فصل تازهای از رقابتهای ژئوپلیتیکی در منطقه است. حماس با موضعگیری محتاطانه خود توانسته است در زمین دیپلماسی، ابتکار عمل را در دست بگیرد بدون آنکه از اصول بنیادین خود عقبنشینی کند.
آخر کار چیست؟
در حالی که توافق آتشبس در دسترس به نظر میرسد، چالشهای زیادی پیش رو است. اختلافات عمیق در مورد اداره غزه، نقش حماس در آینده، و تضمینهای امنیتی همچنان باقی ماندهاند. با این حال، به نظر میرسد که در آستانه سالگرد ۷ اکتبر، طرفین در حال حرکت به سوی یک توافق هستند که میتواند به دو سال ویرانی و خونریزی در غزه پایان دهد.
