توسط : درباره مذاکرات آبی ایران و افغانستان
عملیات آبگیری بند کمال‌خان بهمن ۹۹ آغاز شد و چهارم فرودین ۱۴۰۰ با حضور اشرف‌غنی، رئیس‌جمهور فراری افغانستان به بهره‌برداری رسید. سامانه انحرافی این بند به‌گونه‌ای طراحی شده بود که حتی در زمان ترسالی بدون اراده حکام افغانستان یک قطره آب به سمت ایران جاری نشود و غالب سیلاب رودخانه هیرمند برای تحقق اهداف حاکمان افغانستان در راستای مهندسی اجتماعی به سمت شوره‌زار گودزره منحرف شود. کارشناسان متعددی از اواسط دهه ۹۰ نسبت به پیامدهای بند کمال‌خان هشدار دادند، اما این بند در سایه ضعف کمیساران آب هیرمند تکمیل و به بهره‌برداری رسید. پس از تسلط طالبان بر افغانستان شاهد فصل جدید روابط دولت سیزدهم و طالبان بودیم. حسن کاظمی‌قمی به‌عنوان نماینده رئیس‌جمهور در امور افغانستان و بعدتر به‌عنوان سرپرست سفارت ایران در کابل منصوب شد و با تشدید بحران آب و مناقشه آبی میان دو کشور در سایه ناکارآمدی متولیان مذاکرات حقوقی، در زمینه مذاکرات سیاسی و حقوقی نقش محوری ایفا کرد و برخلاف سفیران پیشین ایران در مصاحبه‌ها و نشست‌های خبری به مباحث هیدرولوژی می‌پرداخت. اواخر دی‌ماه سال ۱۴۰۰ سیلابی از بند کمال‌خان به سمت پایین دست‌بند و به سمت مرز ایران رها شد، در اقدامی خارج از عرف دیپلماسی رسانه، مقامات استانی و برخی از نمایندگان به نقل از نماینده رئیس‌جمهور در امور افغانستان، بدون در نظر گرفتن حساسیت ملت افغانستان در قبال آب، مصاحبه‌های متعددی انجام دادند که باعث تحرک عوامل حکومت آنها در شبکه‌های اجتماعی شد که از شرایط به وجود آمده بهره ببرند و طالبان را به آب‌فروشی و خیانت برای به رسمیت شناخته شدن توسط ایران متهم کنند؛ فشار افکار عمومی موجب بسته شدن دریچه‌های بند کمال‌خان شد، نیمه مردادماه سال ۱۴۰۱ سیلابی خارج از کنترل طالبان، وارد دشت سیستان شد؛ مدت‌زمان کوتاهی نگذشته بود که کاظمی‌قمی با انتشار توییتی از جاری شدن آب از سمت افغانستان به چاه نیمه‌های سیستان در راستای معاهده ۱۳۵۱ در پی تعامل مستمر دیپلماتیک و بهره‌گیری از ظرفیت دیپلماسی عمومی خبر داد. این‌بار معاون سخنگوی امارت اسلامی در مصاحبه‌ای، اظهارات کاظمی‌قمی را رد و عنوان کرد که این آب بنا به درخواست مردم این کشور رها شده و در خاک افغانستان درحال گردش است. این درحالی است که افغانستان در پرآب‌ترین سال آبی خود در نیم‌قرن گذشته که موجب سرریز شدن بند کجکی شد، فقط ۳۰۰ میلیون مترمکعب از حقابه ۸۲۰ میلیون مترمکعبی ایران از رودخانه هیرمند را تاکنون تامین کرده و حدود ۳ میلیارد مترمکعب را به شوره‌زار گودزره منحرف کرد. بعید به نظر می‌رسد که افغانستان تا پایان تابستان که فصل بارندگی نیست امکان تامین باقی‌مانده حقابه را داشته باشد. اولین و آخرین بازدید هیات کمیسار ایران از حوضه آبریز هیرمند و ایستگاه سنجش آب دهراوود به مردادماه ۱۴۰۲ باز می‌گردد، از طرفی، حسن کاظمی‌قمی کارشناس مسائل هیدرولوژی نیست، بنابراین سفیر ایران داده‌های هیدرولیکی خلاف واقع اصلاح بند کمال‌خان را از کجا آورده است؟ آیا با طرح ادعاهای کذب وزارت آب و انرژی افغانستان بدون تایید دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو از جانب نماینده و سفیر ایران در افغانستان مواجه هستیم؟ طرح ادعاهای خلاف واقع پیرامون اصلاح بند کمال‌خان یا حذف موانع در مسیر رودخانه هیرمند از جانب سفیر ایران در افغانستان، راه‌های پیگیری حقوقی و سیاسی را مسدود و موجب تضییع منافع ملی می‌شود. با توجه به اینکه وزارت نیرو به‌عنوان متولی مذاکرات حقوقی حقابه هیرمند در قالب کمیساریای آب هیرمند وظیفه اجرای طرح‌های آبی را دارد، بنابراین عدم توفیق مذاکرات حقوقی یا بهره‌گیری صحیح از ظرفیت حوزه سیاسی و وزارت امور خارجه در زمان تکمیل شدن بند کمال‌خان، این شائبه را تقویت می‌کند که وزارت نیرو در میان این تعارض منافع، ترجیح می‌داده که طرح‌های آبی قابل توجهی که اکنون به واسطه عدم تامین حقابه هیرمند طی سه سال گذشته، تعریف شده را اجرا کند.
