جدال دوباره در میانکاله

تقابل فعالان محیط زیست و هواداران ساخت پتروشیمی افزایش یافت

گروه اجتماعی: پروژه پتروشیمی میانکاله، یکی از بحث‌برانگیزترین پروژه‌های صنعتی در تاریخ ایران که در چند دهه گذشته با توجه به تهدیدات زیست‌محیطی فراوان متوقف شده بود، بار دیگر موضوعی داغ در محافل محیط ‌زیستی و سیاسی کشور شده است. این پروژه که در گذشته به ‌دلیل مشکلات قانونی و اعتراضات گسترده زیست‌محیطی متوقف شده بود، اکنون با شواهدی به از سرگیری فعالیت‌ها در محل مواجه است. آن هم در شرایطی که نیمی از سطح تالاب میانکاله خشکیده و دیگر آب ندارد. میانکاله ایستگاه زمینی بیش از ۲۸ نوع پرنده است که مسیر مهاجرت آنها از سیبری تا قطب جنوب کشیده می‌شود. سال ۱۳۹۸ در پی شروع کاهش سطح آب جزیره موجی از تلف شدن پرنده‌ها آغاز شد و ببش از ۵۰ هزار پرنده مهاجر از یک سفر سلامت محروم شدند. هم‌اکنون تنها ۵۱.۳ درصد درصد از سطح آبی میانکاله پر آب است، اما مابقی مساحت آن خشک شده است. میانکاله، تالابی به مساحت ۲۸ هزار هکتار واقع در استان مازندران، یکی از منحصربه‌فردترین اکوسیستم‌های ایران و جهان است. این تالاب که در فهرست ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره یونسکو به ثبت رسیده است، خانه هزاران گونه نادر از پرندگان مهاجر و جانوران بومی است. میانکاله یکی از مهم‌ترین پناهگاه‌های حیات‌وحش ایران به‌‌شمار می‌آید که به‌ویژه برای پرندگان مهاجر مانند فلامینگوها، پلیکان‌های سفید و عقاب‌های دریایی دم‌سفید حائز اهمیت فراوان است. این تالاب زیستگاه بسیاری از گونه‌های در خطر انقراض است و در نتیجه، حفاظت از آن از اهمیت بالایی برخوردار است. پروژه پتروشیمی میانکاله که ابتدا با هدف تقویت زیرساخت‌های صنعتی و اشتغالزایی در شمال کشور مطرح شد به یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین پروژه‌های صنعتی ایران تبدیل شده است. این پروژه، به‌ویژه به‌ دلیل تهدیدات اکولوژیکی آن برای محیط ‌زیست و تنوع زیستی میانکاله با واکنش‌های گسترده‌ای روبه‌رو شده است. فعالیت‌های صنعتی در این منطقه حساس می‌تواند، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم طبیعی آن وارد کرده و تهدیدی برای حیات‌وحش منطقه، به‌ویژه پرندگان مهاجر ایجاد کند.

تاریخچه و بررسی پیشینه پروژه پتروشیمی میانکاله
پروژه پتروشیمی میانکاله از ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی مطرح شد و از همان زمان با مخالفت‌های جدی از سوی فعالان محیط ‌زیست و کارشناسان روبه‌رو شد. درخواست رسمی برای ایجاد این پروژه در سال ۱۳۸۶ از سوی مقامات دولتی مطرح شد. هدف اولیه از این پروژه، توسعه صنایع پتروشیمی در منطقه شمال ایران و ایجاد اشتغال در استان‌های مازندران و گیلان بود. این پروژه به دلیل قرارگیری در منطقه‌ای حساس از نظر زیست‌محیطی و اکولوژیکی، به‌ویژه در تالاب میانکاله که از نظر تنوع زیستی اهمیت بالایی دارد، با مخالفت‌های شدید از سوی سازمان‌های محیط‌زیست داخلی و بین‌المللی روبه‌رو شد. در سال‌های بعد، پروژه پتروشیمی میانکاله به‌ دلیل نبود مجوزهای زیست‌محیطی و نگرانی‌های شدید اکولوژیکی متوقف شد. این توقف به‌‌ویژه پس از اعتراضات گسترده مردم، سازمان‌های غیردولتی و فعالان محیط ‌زیست، که به‌ طور پیوسته از تهدیدات زیست‌محیطی این پروژه سخن می‌گفتند، انجام شد. یکی از دلایل اصلی مخالفت با این پروژه، نگرانی از تخریب زیستگاه پرندگان مهاجر و کاهش کیفیت آب‌های تالاب میانکاله بود. با این حال، اخیراً گزارش‌هایی مبنی بر ورود تجهیزات سنگین به منطقه و فعالیت‌های جدید در محل پروژه منتشر شده است. این موضوع باعث نگرانی‌های جدیدی در میان فعالان محیط ‌زیست و جامعه شده است، چراکه به نظر می‌رسد، پروژه پتروشیمی میانکاله دوباره به مرحله اجرایی نزدیک می‌شود.

فعالیت‌های غیرقانونی و شواهد از سرگیری پروژه
با وجود تاکیدات مستمر سازمان محیط ‌زیست ایران مبنی بر غیرقانونی بودن پروژه پتروشیمی میانکاله همچنین دستورهای قضایی صادر شده از سوی دادستانی کل کشور، شواهد میدانی از فعالیت‌های غیرقانونی در این منطقه حکایت دارند. در روزهای اخیر، تعدادی تریلی حامل تجهیزات سنگین به منطقه وارد شده‌اند و این موضوع باعث گمانه‌زنی‌ها درباره از سرگیری پروژه پتروشیمی میانکاله شده است. شینا انصاری، رئیس سازمان محیط‌ زیست، بارها بر این نکته تاکید کرده است که هیچ پروژه قانونی تحت‌ عنوان «پتروشیمی میانکاله» وجود ندارد. وی همچنین اظهار کرده که سازمان محیط ‌زیست هیچ‌گونه مجوز زیست‌محیطی برای این پروژه صادر نکرده است. علاوه بر این حمید ظهرابی، معاون محیط ‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان بر غیرقانونی بودن اقدامات در این منطقه تاکید کرده و از مقامات قضایی خواسته است که با قاطعیت نسبت به توقف این فعالیت‌ها اقدام کنند. با این حال، گزارش‌ها از مقاومت‌هایی در برابر اجرای دستورات قضایی حکایت دارند. این وضعیت نشان‌دهنده وجود خلأهایی در نظارت و اجرای قانون است که مانع از تحقق اهداف زیست‌محیطی می‌شود.

توسعه اقتصادی در مقابل تخریب زیست‌‌محیطی
یکی از مهم‌ترین مسائلی که درخصوص پروژه پتروشیمی میانکاله مطرح شده، بحث اشتغالزایی و توسعه اقتصادی در منطقه است. طرفداران پروژه معتقدند که احداث پتروشیمی میانکاله می‌تواند به ‌طور قابل توجهی به اشتغال در شمال کشور کمک کرده و موجب رونق اقتصادی در استان‌های مازندران و گیلان شود. آنان بر این باورند که صنایع پتروشیمی می‌توانند به‌‌عنوان موتور محرک اقتصاد منطقه عمل کرده و فرصت‌های شغلی زیادی را ایجاد کنند. رحمان صادقی، کارشناس اقتصادی، به اهمیت توسعه پتروشیمی میانکاله اشاره کرده و می‌گوید که این پروژه می‌تواند یک عامل توسعه‌زای بزرگ برای شمال ایران باشد. با این حال، منتقدان معتقدند که سود این پروژه بیشتر به جیب گروه‌های خاص خواهد رفت و تعداد شغل‌های ایجاد شده نیز محدود خواهد بود. آنها بر این باورند که این پروژه در کوتاه‌مدت منافع اقتصادی خواهد داشت اما در بلندمدت آسیب‌های زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری به منطقه وارد خواهد کرد که ممکن است منجر به کاهش کیفیت زندگی مردم منطقه و کاهش منابع طبیعی شود. در مقابل، بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که گزینه جایگزین به‌‌جای توسعه پتروشیمی، توسعه گردشگری پایدار است. گردشگری در منطقه میانکاله می‌تواند با حفظ زیست‌بوم طبیعی و تنوع زیستی این منطقه، فرصت‌های شغلی بسیاری ایجاد کند. این مدل اقتصادی نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک خواهد کرد، بلکه به ‌طور هم‌زمان به تقویت اقتصاد محلی و اشتغال پایدار نیز منجر می‌شود. به‌‌ویژه اینکه میانکاله با طبیعت بکر و تنوع زیستی خود، پتانسیل زیادی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد.

حقوق نسل‌های آینده و اعتراضات مردمی
پروژه پتروشیمی میانکاله به یکی از مسائل اجتماعی و فرهنگی حساس تبدیل شده است. بسیاری از مردم و فعالان محیط ‌زیست که سال‌هاست برای حفظ این منطقه می‌جنگند بر این باورند که این پروژه نه‌‌تنها تعرض به میراث طبیعی ایران است، بلکه حقوق نسل‌های آینده را نیز تهدید می‌کند. یکی از فعالان محیط‌ زیست در این خصوص گفته است:«میانکاله نه‌تنها متعلق به ما، بلکه متعلق به نسل‌های آینده است. چگونه می‌توان این تخریب را توجیه کرد». این اظهارنظر بیانگر نگرانی‌های عمیق فعالان محیط ‌زیست است که معتقدند هرگونه تخریب در این منطقه می‌تواند پیامدهای منفی غیرقابل جبرانی برای محیط ‌زیست و اکوسیستم‌های طبیعی ایران داشته باشد. آنان تاکید دارند که باید از این منابع طبیعی به‌‌عنوان میراثی برای نسل‌های آینده محافظت کنیم. پروژه پتروشیمی میانکاله، که با هدف توسعه صنعتی و اشتغالزایی در شمال کشور مطرح شد، اکنون به یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط ‌زیستی و اجتماعی در ایران تبدیل شده است. با وجود تاکیدات رسمی بر غیرقانونی بودن این پروژه و دستورهای قضایی برای توقف آن، همچنان شواهدی از فعالیت‌های غیرقانونی در منطقه وجود دارد. این وضعیت نشان‌دهنده وجود خلأهای جدی در نظارت و اجرای قوانین محیط‌ زیستی است که باید مورد توجه قرار گیرد. حفاظت از میانکاله، این زیست‌بوم حساس و باارزش، نه‌تنها یک مسئولیت زیست‌محیطی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی و قانونی است که باید در دستور کار تمامی نهادهای دولتی و غیردولتی قرار گیرد. برای حفظ این گنجینه طبیعی باید به‌ دنبال راه‌حل‌های پایدار، همچون توسعه گردشگری پایدار، باشیم که هم به اقتصاد منطقه کمک کند و هم از منابع طبیعی به ‌طور موثر و مسئولانه بهره‌برداری کند. این پروژه از منظر زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی همچنان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای محیط ‌زیست و مردم ایران باقی‌مانده است و باید برای آن راه‌حل‌های جامع و موثر ارائه شود.