توسط : به‌بهانه کریسمس و زادروز مسیح به این روز پرداخته‌ایم
کریسمس همزمان با جشن زایش خورشید شکست‌ناپذیر یکی از مقدس‌ترین روزهای سال برای مسیحیان است، اگرچه از نظر تاریخی هنوز مشخص نشده که حضرت مسیح چه زمانی به دنیا آمده اما قرن‌هاست که مسیحیان کاتولیک، پروتستان و بخشی از ارتدوکس‌ها ۲۵ دسامبر را به این عنوان جشن می‌گیرند. سازندگی به همین مناسبت به برخی جزئیات تاریخی این جشن مذهبی- سنتی مسیحیت و ارتباط آن با یلدای ایرانیان و آیین میترایی پرداخته است.
مناقشه بر سر تاریخ
کریسمس برای نخستین بار در سال ۲۲۱ پس از میلاد به عنوان روز میلاد مسیح در نظر گرفته شد. فرقه‌های مختلف مسیحیت، کریسمس و تولد حضرت مسیح را در تاریخ‌های متفاوتی برگزار می‌کنند، اگرچه بیشتر مسیحیان در نقاط مختلف دنیا ۲۵ دسامبر را به عنوان روز تولد حضرت عیسی قبول کرده و آن را جشن می‌گیرند. مسیحیان کاتولیک، پروتستان و بخشی از مسیحیان ارتدوکس روز ۲۵ دسامبر را سالروز تولد مسیح(ع) می‌دانند، درحالی که بسیاری از مسیحیان ارتدوکس معتقدند ۷ ژانویه، یعنی تقریباً دو هفته بعد، روز تولد مسیح(ع) است. برای مسیحیان ارمنی ۶ ژانویه روز تولد مسیح(ع) است و برخی دیگر از مسیحیان ۲۸ مارس را سالروز تولد عیسی مسیح(ع) می‌دانند. جشن کریسمس از روز تولد حضرت عیسی آغاز می‌شود و تا ۱۲ روز ادامه دارد. ریشه لغوی کریسمس به مراسم عشای ربانی در روز مسیح برمی‌گردد که از سال ۱۰۵۰ میلادی وارد ادبیات و زبان انگلیسی شد.
افسانه بابانوئل
کریسمس هیچ‌گاه تنها یک جشن کاملاً مذهبی نبوده است و مردم هر منطقه‌ای طبق آداب‌ورسومی خاص آن را برگزار می‌کردند. خانواده‌ها همزمان با فرا رسیدن کریسمس درخت کاج همیشه سبز را تزیین می‌کنند، خوراکی و غذاهای خاص سنتی تدارک می‌بینند و برای یکدیگر هدیه می‌خرند. بابانوئل، یکی از اصلی‌ترین نمادهای این جشن کریسمس است، پیرمردی با موهای سفید و لباس‌های قرمز که از درون کیسه‌اش به کودکان هدیه می‌دهد، اگرچه بابانوئل هم قدمت چندان زیادی ندارد. افسانه بابانوئل به راهبی به نام «سنت نیکلاس» که حدود سال ۲۸۰ میلادی در ترکیه متولد شد، برمی‌گردد که تمام ثروت خود را به نیازمندان اختصاص داد و از کودکان و کارگران حمایت می‌کرد. برای نخستین بار در اواخر دهه ۱۸ میلادی در نیویورک نام او، وارد فرهنگ عامه مردم آمریکا شد و در مراسم تجلیلی که برایش تدارک دیده شده بود، نام «بابانوئل» را برای او برگزیدند. «کلمنت کلارک مور»، وزیر اسکوپول حدود دو قرن پیش برای کریسمس، شعر مخصوصی سرود و در آن بابانوئل را مردی معرفی کرد که در کریسمس با سورتمه و گوزن‌هایش در آسمان پرواز می‌کند و برای کودکان اسباب بازی به هدیه می‌آورد.
ورود به قصه‌ها
واشنگتن ای روینگ، سال ۱۸۱۹ در کتاب «طرح The Sketch Book» مجموعه داستان‌هایی درباره جشن کریسمس نوشت که در یک خانه بزرگ انگلیسی اتفاق می‌افتاد و طبقات مختلف جامعه در کنار هم جمع می‌شدند و کریسمس را جشن می‌گرفتند. او با نوشتن ۵ داستان در این کتاب موفق شد تا رسم جشن گرفتن و بزرگداشت کریسمس را در آمریکا تغییر دهد. چارلز دیکنز، نویسنده انگلیسی داستانی به نام «تعطیلات کلاسیک» را نوشت که در آن بر اهمیت مهرورزی و انسانیت پرداخته بود، اگرچه اثر دیگر او شهرت زیادی به‌ویژه در ایران یافت. او ۱۹ دسامبر سال ۱۸۴۳ «دیکنز» کتاب سرود زمستان را منتشر کرد و برای نگارش این اثر از بسیاری از جزئیات زندگی واقعی خود استفاده کرد. دیکنز در این کتاب، داستان پیرمرد کج‌خلقی به نام اسکروج را روایت می‌کند که در ادامه داستان با سه روح ملاقات می‌کند. هر کدام از این روح‌ها، اسکروج را به کریسمس‌های گذشته، حال و آینده می‌برند. «دخترک کبریت‌فروش» نوشته «هانس کریستین اندرسن» نیز داستان دخترک فقیری را روایت می‌کند که کبریت می‌فروشد و سرانجام در سرما جانش را از دست می‌دهد. این دختر برای گرم شدن کبریت روشن می‌کند و با روشن شدن هر کبریت در شعله آن تصویری از درخت کریسمس یا شام و جشن تعطیلات را می‌بیند.
یلدا و کریسمس
جشن کریسمس مسیحیان شباهت زیادی به یلدای ما ایرانیان دارد که تاریخ برگزاری آن ۴-۵ روز پس از شب یلدای ایرانیان است. برخی مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که جشن کریسمس، جایگزین جشن روز میلاد خورشید شکست‌ناپذیر در روم باستان است. صدرالدین طاهری، مدیر گروه پژوهش دانشگاه هنر اصفهان در این باره می‌گوید: «بعضی از ویژگی‌های اصلی آیین‌های مسیحی برگرفته از دین کهن میترایی است و اشتباه کلیسا در کبیسه‌گیری سبب شد که بین یلدای ایرانیان با شب نوئل کنونی چهار روز فاصله ایجاد شود. آیین مسیح تا ابتدای سده چهارم میلادی در قلمرو امپراتوری روم ممنوع بود و در این مدت مسیحیان دین خود را پنهان می‌کردند.
یکی از ادیان محبوب برای رومی‌ها در این دوران دین ایرانی میترایی بود که بر اثر ارتباط سربازان رومی با ایرانیان به اروپا راه یافته و به سبب ساختار نیرومند و آیین‌های راز آمیزش حتی بعضی از امپراتوران رم را نیز به سوی خود کشانده بود ازجمله اینکه اورلیان (لوسیوس دومیتیوس اورلیانوس) برای خدای خورشید در روم، نیایشگاه بزرگی ساخته بود و دیوکلسین (دیوکلتیانوس) در محرابش میترا را ولی‌نعمت امپراتوری خوانده بود. وقتی مسیحیت در سال ۳۱۲ میلادی توسط کنستانتین پذیرفته می‌شود از آنجایی که به سبب گذر زمان کسی از زادروز واقعی پیامبر این دین آگاهی نداشته و انجیل‌ها نیز در این باره سکوت کرده بودند، شب جشن «سول ناتالیس اینویکتوس» (زایش خورشید شکست‌ناپذیر) یا ۲۵ دسامبر که جشن زادن میترا و برای پرستندگان او مهم‌ترین جشن سالانه بود به عنوان جشن نوئل برگزیده می‌شود». به گفته او بسیاری از آداب شب نوئل نیز ریشه کهن ایرانی دارد ازجمله اینکه ایرانیان درخت سرو را گیاه زندگی دانسته و آن را تقدیس می‌کرده‌اند و تزیین آن با نمادهایی چون ستاره و گوی خورشید به نظر برگرفته از اندیشه‌های ایرانی است.
