توسط : قاسم مهرنیا شاعر پیشکسوت شعر آیینی درگذشت
قاسم مهرنیا، شاعر پیشکسوت شعر آیینی و فعال فرهنگی خراسانشمالی و از مؤسسان هیأت دیوانگان حسینی، به دلیل کهولت سن و بیماری، شب سهشنبه در ۸۰ سالگی درگذشت. مراسم تشییع این شاعر فقید امروز با حضور هنرمندان، شاعران، جمعی از مسئولان و مردم از محل سالن گلشن بجنورد به سوی آرامگاه ابدی برگزار خواهد شد.
پیرغلام اهل بیت
قاسم مهرنیا ۱۵ آذر ۱۳۲۴ در محلۀ خاور بجنورد متولد شد. تحصیلات رسمیاش تا سوم راهنمایی ادامه یافت و به دلیل درگذشت زودهنگام مادر، وارد حرفه در و پنجرهسازی شد. با این حال علاقۀ او به مطالعه و شعر هیچگاه کم نشد و مجلات و صفحات ادبی آن زمان را دنبال میکرد. این شاعر پیشکسوت از دوران نوجوانی به حفظ و خواندن اشعار فارسی علاقهمند شد و به دلیل برخورداری از صدای خوش در هیأتهای مذهبی به مدح و مرثیه ائمه اطهار (ع) پرداخت و گاه اشعاری در مدح آنان سرود. خودش دربارۀ چگونگی شکلگیری هیأت شاهزاده علیاصغر بجنورد گفته: «دوران جوانی که در مراسم عزاداری امام حسین(ع) نوحهخوانی میکردم؛ فردی به بنده پیشنهاد داد اگر مسئولیت هیأتی را قبول میکنی، منزل خود را در محل خیابان معصومزاده وقف امام حسین(ع) کند؛ پس از وقف آن منزل تا چند سالی که واقف زنده بود، خود هیأت را اداره میکرد اما پس از فوت آن مرحوم، مسئولیت هیأت به بنده سپرده شد و در نهایت پس از گذشت چند سال به خاطر قدیمی بودن ساختمان، تخریب کردیم و حسینیهای جدید به نام هیأت «شاهزاده علیاصغر» معروف به دیوانگان حسینی ساخته شد که ۳۰ سال میگذرد.» حاج قاسم مهرنیا، مداح و پیرغلام اهل بیت، مسئولیت دبیرخانۀ شورای شعر استان خراسان شمالی، داوری چندین دوره جشنوارههای شعر استانی، منطقهای، کشوری و مولف کتاب «قطرهای از قلزم» بود.
نیم قرن فعالیت فرهنگی و هنری
قاسم مهرنیا در دوران خدمت سربازی نیز سرودههایی دربارۀ هجران و زندگی نظامی آفرید و در سال ۱۳۴۶ با بزرگانی همچون حاج کاظم تبریزی و مرحوم عارف بجنوردی آشنا شد و از آثار آنها تأثیر پذیرفت. قاسم مهرنیا در قالبهای قصیده، مثنوی و ترکیببند شعر سروده اما عمدتاً به غزل و رباعی گرایش داشت. مضامین اشعار او بیشتر عرفانی است و در مناسبتهای مختلف به سرودن اشعاری در قالبهای مختلف پرداخته است. نیم قرن فعالیت فرهنگی و هنری او در خراسانشمالی، نامش را در ادبیات و فرهنگ استان ماندگار کرده است. از جمله آثار و فعالیتهای او میتوان به جمعآوری فرهنگ فولکلور شهر شامل بازیها، داستانها، اسمهای مستعار و آداب و سنن محلی اشاره کرد که در نشریات مختلف منتشر شده همچنین مقالات او دربارۀ مشاهیر استان نیز به چاپ رسیده است. با درگذشت قاسم مهرنیا، صدای شاعر آیینی خراسانشمالی در سکوت فرو نشست و جای خالی او در ادبیات و فرهنگ استان به شدت احساس خواهد شد. مرحوم مهرنیا در طول سالهای فعالیت هنری خود با جمعآوری و ثبت خاطرات و روایتهای شفاهی مردم استان، نقش مؤثری در حفظ و انتقال میراث فرهنگی منطقه ایفا کرد.
تفاوت هیأتهای قدیم و جدید
مهرنیا سال ۱۳۹۷ در گفتوگو با خبرگزاری مهر دربارۀ اینکه نوحهخوانی را از چه افرادی آموخته، گفته: «نوحهخوانی را از اساتیدی همچون مرحوم حاج کربلایی محمد دهگاهی از نوحهخوانهای فارسی و ترکی بودند، مرحوم طراقی، مرحوم خیاطپور، مرحوم موسوی و مرحوم زابلی آموختهام.» و دربارۀ ارتباطش با بزرگان در عرصه شعر و مداحی نیز گفته: «بیشتر با شعرای آئینی همچون مرحوم ذبیحالله صاحبکار، زندهیاد خراسانی و قهرمانی مراوده و ارتباط داشتهام و در حال حاضر با محمدجواد غفورزادهشفق از شعرای برجستۀ آئینی کشور ارتباط دارم. دوستان روحانی بنده که پای منبر میرفتم، مرحوم کافی و آیتالله راوی بودند که از سخنان آنان استفاده میکردم. قبل از انقلاب در ایام فاطمیه به قم سفر کردم و با آیتالله مرعشی، آیتالله گلپایگانی و آیتالله وحیدیتبریزی دیدار داشتم که در حضور آیتالله وحیدیتبریزی، نوحهای به زبان ترکی خواندم که ایشان پسندیدند و هدیهای اهدا کردند همچنین با هیأت فاطمیه بجنورد سه ماه پس از انقلاب با امام خمینی(ره) دیدار داشتم، همچنین از طرف کانون مداحان کشور با مقام معظم رهبری دیدار داشتهایم.» و دربارۀ سبکهای مورد وسندس هم گفته: «شعرهای حماسی را دوست دارم، به ویژه اشعار مرحوم سراج به علت اینکه عاشق امام رضا(ع) بود و در پایان برخی از شعرهایش آرزو میکرد، شرایطی فراهم شود تا برای زیارت امام رضا(ع) به مشهد آید اما هیچگاه به آرزوی خود نرسید.» مهرنیا دربارۀ تفاوت هیأتهای عزاداری امروز با هیأتهای گذشته میگوید: «شیوۀ نوحهخوانی امروز با گذشته کاملاً تغییر کرده به طوری که هیأتها به دو گروه تقسیم میشدند، گروهی زنجیرزن و گروهی سینهزن بودند و مداح در جایی که ضرورت داشت از چهارپایهای بالا میرفت و پاره دم میداد یعنی زنجیرزنها و سینهزنها نوبتی جواب میدادند به این شکل که گروه زنجیرزن که این پاره دم را تمام میکرد گروه دیگر جواب میداد تا به یک تکیه یا مسجد میرسیدند سپس نوحهخوان شروع به نوحهخوانی میکرد، همچنین در گذشته مداحان نوحه را سنگین میخواندند و مردم با شنیدن اشعار سوزناک، سینهها را سنگین میزدند. اما امروز در تمامی هیأتهای دستهروی، نوحهخوان با بلندگو میخواند و اگر دو یا سه هیأت به یکدیگر برسند، سینهزن کلام مداح را متوجه نمیشود و بعضاً صداهای بلند، بلندگوها سبب رنجش مردم م شود و متأسفانه اشعاری سبک خوانده میشود که در شأن اباعبدالله حسین(ع) نیست. در گذشته مانند امروز کلاس خاصی برای آموزش و جذب مداح وجود نداشت بلکه هر کسی از صدای خوشی برخوردار بود، اجازه خواندن داشت. برای مداح شدن ابتدا اشعار کوتاهی را به مداح جوان میدادند تا در حسینه بخواند و چنانچه صدای این فرد خوب بود، کم کم ابیات بیشتری میخواند و پس از اینکه کاملاً مسلط میشد و میتوانست مجلس را اداره کند به او اجازۀ مداحی میدادند. همچنین تعزیهخوانها از بین بهترین آوازهخوانها انتخاب میشدند که در موسیقی مقامی تبحر داشتند. از گذشتههای دور تا به امروز هر استان و شهرستانی برای مراسم عزاداری در ماه محرم آیینهای خاصی دارند که فرهنگ قلمداد میشود به طوری که در دیگر نقاط مورد استقبال مردم قرار نمیگیرد. خراسانشمالی نیز در گذشته همچون دیگر مناطق آیینهای خاصی همچون آیین زنجیر دیوانه را داشته که هیات شاهزاده علیاصغر برگرفته از این آیین است که متأسفانه در چند سال اخیر از بین رفته است. در حال حاضر جوانان به سبب شور و هیجانهایی که دارند به شیوههای مختلف سینه میزنند که با گذشته کاملاً تغییر کرده است. برخی مداحان امروزی به مفهوم کلامی که بیان میکنند، توجهی ندارند و در واقع سنگینخوانی که مورد تأکید پیشکسوتان بوده، کمرنگ شده است.»
