توسط : جلسه وزیر علوم با دانشجویان
فضای سالهای اخیر دانشگاهها در ایران زیر سایه مطالبات صنفی، چالشهای معیشتی، محدودیتهای گفتوگو و نقد، مهاجرت نخبگان و بحرانهای ساختاری آموزشعالی با پرسشها و گلایههای جدی روبهرو بوده است. در چنین فضایی نشست سهساعته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با دانشجویان دانشگاههای استان آذربایجانشرقی در آستانه ۱۶ آذر روز دانشجو تلاشی برای بازگشایی پنجرهای بر یک اصل فراموش شده یعنی ضرورت گفتوگو بود. حسین سیماییصراف در این نشست که در تالار وحدت دانشگاه تبریز برگزار شد، «گفتوگو» را تنها راه پیشروی دانشگاه ایرانی دانست و تأکید کرد که بدون اخلاق و عدالت نه دانشگاه معنا دارد و نه حکمرانی علمی شکل میگیرد. این نشست همچنین فرصتی شد تا وزیر علوم ضمن پاسخ به پرسشها و نقدهای دانشجویان به بررسی نقش دانشگاه و دانشجو در توسعه علمی و اجتماعی کشور پرداخته و چشمانداز خود را برای ارتقای نقش دانشگاه در حکمرانی علمی و توسعه کشور تشریح کند. مسائل دانشگاه و نسبت اخلاق، عدالت و حکمرانی علمی نیز سه کلیدواژهای بود که وزیر علوم، آنها را «هویت دانشگاه ایرانی-اسلامی» خواند. وی همچنین آمار نگرانکنندهای از کاهش بودجه آموزش عالی، بودجه پژوهشی و حقوق و دستمزد اساتید دانشگاه ارائه کرد و گفت: بودجه آموزش عالی کشور تا چند سال قبل ۳/۸ اعتبارات کل کشور بوده که امروز ۲/۲ شده است.
دانشگاه؛ خانه مطالبهگری، نه تماشاگر مشکلات کشور
وزیر علوم در آغاز سخنانش، دانشگاه را «جایگاه بحث منطقی و طرح دشوارترین مسائل» دانست؛ تعریفی که آشکارا فاصله میگیرد از دانشگاهی که صرفاً مصرفکننده برنامههای دولتی یا تماشاگر مشکلات کشور باشد. او تأکید کرد: «دانشگاه محل گفتوگو است؛ جایی برای مطالبه از زمامداران و ارتقای حکمرانی». اما این مطالبهگری، به روایت او، بدون اخلاق امکانپذیر نیست.
سیماییصراف با بیان اینکه گفتوگو پایه تعاملات اجتماعی است و بیتوجهی به شیوههای صحیح آن، مانع شنیدن سخن یکدیگر میشود، تصریح کرد: «دانشگاه باید جایی باشد که دانشجویان نهتنها دانش علمی کسب کنند بلکه مهارتهای اخلاقی و فرهنگی ازجمله انصاف و عدالت را نیز تمرین کنند». او با تأکید بر اینکه پیامبر اسلام با صفت «خُلق عظیم» توصیف شده و قرآن بر «جدال احسن» و «خوب گوش دادن» تأکید دارد، گفت که تلاش میکند «برای دانشجویان گوش شنوا» باشد. او نقد را حق دانشجو دانست اما یادآور شد که راه نقد نیز باید از مسیر عدالت بگذرد: «اگر گلایه و انتقادی هست نباید از جاده عدالت خارج شود». به باور او دانشجوی انقلابی و قرآنی قبل از هر چیز باید «شخصیتی اخلاقی» داشته باشد سپس با کوشش علمی خود به سرمایهای برای کشور بدل شود. تأکید وزیر علوم بر اخلاق و عدالت، نشاندهنده نگاه یکپارچه او به دانشگاه بهعنوان محیطی است که هم رشد علمی و هم تربیت انسانی را بهطور همزمان دنبال میکند.
بحران حکمرانی علمی
یکی از بخشهای مهم سخنان سیماییصراف، موضوع حکمرانی علمی بود. وی با بیان اینکه «ما در چند دهه پس از انقلاب، حاکمان عالم داشتهایم اما حکمرانی علمی نداشتهایم» اظهار کرد که دانشگاه باید محور تصمیمگیریهای علمی و حل مسائل کشور باشد. به باور او، حکمرانی علمی یعنی التزام عملی به یافتههای دانشگاه در حل مسائلی چون آب، هوا، اعتیاد، آسیبهای اجتماعی و طلاق. او یادآوری کرد: «دانشگاهها حتی ۷۰ سال پیش درباره بحران آب هشدار داده بودند»، اما هشدارها جدی گرفته نشد. سیماییصراف تأکید کرد که اگرچه علم نیز خطا دارد اما «ضریب خطای آن بسیار کمتر از تصمیمات فردی است».
وزیر علوم با صراحت از برخی مشکلات ساختاری آموزش عالی سخن گفت؛ مسائلی که در سالهای اخیر بارها محل نقد دانشجویان و استادان بوده است. او اذعان کرد که شیوه کنونی جذب اعضای هیات علمی «به جذب بهترینها و شایستگان نمیانجامد» و از بازنگری مستند در این فرآیند خبر داد؛ موضوعی که میتواند، مناقشات گستردهای در میان دانشگاهیان ایجاد کند. سیماییصراف از احتمال حذف این آزمون برای دانشجویانی با معدل بالای ۱۸ یا دارای مقاله علمیپژوهشی سخن گفت؛ تغییری مهم برای کاهش فشارهای آموزشی و هزینههای تحصیلی. او همچنین مهاجرت سرمایه انسانی را یکی از مهمترین چالشهای کشور دانست؛ چالشی که به گفته او با کمبود منابع مالی تشدید شده است. وی از کمبود بودجه پژوهشی گلایه و همچنین آمار نگرانکنندهای از کاهش بودجه آموزش عالی، بودجه پژوهشی و حقوق و دستمزد اساتید دانشگاه ارائه کرد و گفت: بودجه آموزش عالی کشور تا چند سال قبل ۳/۸ اعتبارات کل کشور بوده که امروز ۲/۲ شده است. بعد از گذشت ۱۲ سال به رغم اینکه ماموریتها و مسئلهها بیشتر شده و پارکهای علم و فناوری دایر شده، بودجه آموزش عالی ایران به ۷۰۰ هزار دلار رسیده است. وزیر علوم درنهایت بر ضرورت جذب سرمایه تحقیق و توسعه از صنعت تأکید کرد. این سخن در شرایطی مطرح میشود که دانشگاهها با وجود سهم ناچیز از بودجه عمومی، بار عمدهای از تولید علم، نوآوری و حوزه فناوری را به دوش میکشند؛ حوزهای که بهگفته وزیر، سالانه «دهها هزار محصول فناورانه» تولید میکند، ازجمله ۲۰۰ محصول تحریمی.
وزیر علوم در ادامه اعلام کرد که برای انجمنهای علمی، کانونهای فرهنگی و هنری و سایر نهادهای دانشجویی «بودجهای شفاف و عادلانه» در نظر گرفته شده است. وی همچنین به چالشهای اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد که مستقیماً با منابع مالی مرتبط هستند مانند مسائل صنفی، آلودگی هوا و مهاجرت سرمایه انسانی و تأکید کرد که با وجود این محدودیتها، دولت ۲۰ هزار میلیارد تومان برای رفاه دانشجویان، ازجمله تغذیه ارزانقیمت، اختصاص داده است. یکی دیگر از محورهای تکرارشونده سخنان وزیر، عدالت آموزشی بود. وزیر علوم با یادآوری خدمات گسترده جمهوری اسلامی در زمینه گسترش عدالت آموزشی گفت که ایجاد دانشگاههای دولتی و ارائه آموزش رایگان در کنار حمایتهای رفاهی از دانشجویان، دستاوردهای بزرگی است. او دانشگاه پیامنور را «افتخار بزرگ» نظام دانست و گفت که این دانشگاه، آموزش عالی را به «محرومترین نقاط کشور» برده و فرصت برابر آموزشی را فراهم کرده است. سیماییصراف همچنین به ارتباط نزدیک دانشگاهها با بخش تولید اشاره کرد. به گفته او «دانشگاههای دولتی با حدود ۱۴ هزار واحد صنعتی همکاری دارند و ۵۸ پارک علم و فناوری فعال هستند». این شرکتها سالانه حداقل ۵۰ هزار محصول تولید میکنند که بخشی از آنها محصولات تحریمی است و گردش مالی چند صد همتی ایجاد میکنند. رقمی که به گفته وزیر در شرایط سخت اقتصادی، معنای مهمی دارد و نشاندهنده نقش دانشگاه در تقویت اقتصاد دانشبنیان و بهرهبرداری از ظرفیتهای علمی برای حل مشکلات اقتصادی کشور است. این نگاه به عدالت آموزشی، تکمیلکننده روایت وزیر درباره ضرورت «دیگرپذیری» در فضای دانشگاهی بود. او گفت: «دیگریستیزی ضد رشد و پیشرفت و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی است» و تبریز را – با سابقه دانشگاه بینالمللی ربع رشیدی- سزاوار «دیگرپذیری» بیشتر دانست.
مسیر آینده دانشگاهها
با وجود تنوع موضوعات، پیام اصلی وزیر علوم در این نشست این بود که بدون گفتوگو هیچ مسیری ممکن نیست. این تأکید از آن جهت اهمیت دارد که بخش قابلتوجهی از انتقادات دانشجویان در سالهای اخیر نه متوجه محتوای سیاستها بلکه متوجه «نبود کانالهای گفتوگو» بوده است. وی همچنین از لزوم ارتقای حکمرانی علمی و استفاده از ظرفیتهای دانشگاه برای حل مشکلات ملی، اهمیت عدالت آموزشی و توسعه فرصتهای علمی برای همه دانشجویان و توجه به چالشهای اقتصادی و اجتماعی و تلاش برای ایجاد راهکارهای عملی و مستند برای مدیریت آنها سخن گفت. علاوه بر این، وزیر علوم با تأکید بر ارتباط دانشگاه با صنعت، تولید دانشبنیان و حمایت از پژوهشهای کاربردی، مسیر توسعه علمی کشور را روشنتر کرد.
دانشجویان نیز در این نشست پرسشها و نقدهای خود را بیپرده مطرح کردند؛ از وضعیت صنفی تا ساختار دانشگاه، عدالت آموزشی، فرآیندهای اجرایی و مسائل کلان کشور. وزیر علوم هم تلاش کرد، نشان دهد که قصد دارد این نقدها را بشنود و در قالب «حکمرانی علمی» به آنها پاسخ دهد؛ هرچند روشن است که بخش مهمی از مشکلات، خارج از اختیار وزارت علوم است و نیازمند ارادهای کلانتر در سطوح حکمرانی کشور. با این حال، وزیر علوم با ارجاع به تاریخ دانشگاه، آموزههای دینی و تجربه چهلوچند ساله آموزش عالی، تأکید کرد که راه آینده نه در تقابل که در «شنیدن»، «گفتوگو کردن» و «بهکارگیری خرد جمعی» است.
