توسط : اینترنت ایران از آنگولا و اتیوپی هم عقب افتاد!
گروه اجتماعی: پنجمین گزارش کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک که به تازگی منتشر شده، تصویری نگرانکننده از وضعیت اینترنت کشور ارائه میدهد. طبق این گزارش، کیفیت اینترنت ایران در میان ۱۰۰ کشور دارای بالاترین تولید ناخالص داخلی، رتبه ۹۷ را بهدست آورد؛ یعنی جزو بدترین کشورهای جهان قرار گرفته است. تجربه کاربران ایرانی با سه کلیدواژه بیان شده است؛ کندی، پراختلالی و محدودیت. شاخص سرعت بر اساس دادههای رادار Cloudflare در رتبه ۸۴ قرار دارد. سرعت دانلود پایینتر از استانداردهای جهانی است و گزارش سوم و چهارم نشان داد که با وجود افزایش مصرف پهنای باند، سرعت بهبود نیافته است. شاخص اختلال براساس دادههای Google CRUX و گزارشهای نیمهساختاری نشان میدهد، ایران رتبه ۹۲ را دارد. حملههای DDoS، قطع BGP، DP پیشرفته و مسدودسازی UDP موجب شده، اینترنت ناپایدار باشد. شاخص محدودیتها که توسط پایگاه داده OONI محاسبه میشود، ایران را در رتبه ۹۹ قرار داده و این کشور پس از چین محدودترین اینترنت جهان را دارد. در مجموع متوسط این سه شاخص اینترنت ایران را در جایگاه ۹۷ از ۱۰۰ کشور قرار داده است؛ جایگاهی که نسبت به گزارش زمستان ۱۴۰۳ (رتبه ۹۵) تقریباً تغییری نکرده و نشان میدهد، بحران تثبیت شده است.
گزارش انجمن از دادههای معتبر بینالمللی استفاده میکند. شاخص تاخیر و بخشی از اختلال توسط Google CRUX شاخص سرعت با استفاده از رادار Cloudflare و شاخص محدودیت با دادههای OONI اندازهگیری شده است. انتخاب این منابع امکان مقایسه ایران با کشورهای دیگر را فراهم میکند و نشان میدهد، کاهش کیفیت اینترنت بیشتر به سیاست داخلی ارتباط دارد تا تحریمهای خارجی. فیلترینگ و انسداد پروتکلهای نوظهور مانند HTTP/3 و IPv6 باعث شده است حتی پس از رفع محدودیتهای محدود (مثلاً دسترسی دوباره به گوگلپلی یا واتسآپ) بهبود محسوسی در سرعت دیده نشود.
گزارش جدید نشان میدهد با وجود تحریمهای سنگین، کیفیت اینترنت ایران بیشتر به مداخلات داخلی بستگی دارد. بیش از ۱۰۰ شرکت فناوری در بیانیهای مشترک با دعوت از کمیسیون اینترنت خواستار رفع فیلترینگ شبکههای اجتماعی، افزایش پهنای باند بینالمللی و آزادسازی پروتکلهای نوین شدند. این شرکتها هشدار دادهاند که ادامه روند کنونی اقتصاد دیجیتال را نابود میکند.
هزینههای فیلترینگ: بازار ۵ هزار میلیارد تومانی VPN
یکی از یافتههای تکاندهنده گزارش، وابستگی بسیار زیاد مردم به فیلترشکنهاست. بر اساس نظرسنجی مشترک انجمن تجارت الکترونیک و مرکز افکارسنجی ایسپا ۸۳.۶ درصد کاربران اینترنت در ایران از VPN استفاده میکنند. این وابستگی پس از فیلتر شدن اینستاگرام و واتسآپ در پاییز ۱۴۰۱ بهشدت افزایش یافت و طبق آخرین نظرسنجی سه برابر شده است. کاربران برای دسترسی به خدمات مسدود شده بهطور میانگین روزانه ۴ ساعت از فیلترشکن استفاده میکنند.
گزارش انجمن برآورد میکند حداقل ۳۰ درصد کاربران اینترنت ماهانه تا ۱۵۰ هزار تومان برای خرید یا تمدید اشتراک VPN پرداخت میکنند. با توجه به تعداد تقریباً ۴۰ میلیون کاربر اینترنت در کشور، این مطالعه گردش مالی بازار فیلترشکنها را سالانه بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان برآورد میکند. بهعبارت دیگر، هزینهای که میتوانست صرف توسعه زیرساخت ارتباطی شود، اکنون به جیب فروشندگان فیلترشکن میرود و بار مالی سنگینی را به خانوادهها تحمیل میکند. علاوه بر هزینه مستقیم، استفاده از VPN باعث کاهش عمر باتری، مصرف بالاتر پهنای باند و آسیبپذیریهای امنیتی میشود.
جنگ ۱۲ روزه و تشدید اختلالات
بعد از حمله رژیم صهیونی به ایران، کیفیت اینترنت بیش از پیش دچار بحران شد. همچنین به محض آغاز جنگ، اپلیکیشنهای نقشه و تاکسی اینترنتی از کار افتادند؛ رانندگان نمیتوانستند موقعیت مسافران را درست ببینند و فاصلههای کوتاه روی نقشه چندین برابر نمایش داده میشد. قیمت سفرها بالا رفت و تعداد سفرها بهشدت کاهش یافت. حتی پس از اعلام آتشبس، اختلال مکانیابی و اینترنت پابرجاست.
هرچند احسان چیتساز، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تصریح کرد که اختلالهای گسترده نهتنها به تأمین امنیت کمک نمیکند بلکه قربانیان آن هزاران کسبوکار و میلیونها کاربر هستند. او گفت از نظر فنی این اقدامات بیاثر بوده و تنها باعث بیاعتمادی و نابودی اقتصاد دیجیتال شده است. چیتساز تأکید کرد که وزارت ارتباطات تنها یکی از دستگاههای تصمیمگیر است و این رویکرد امنیتمحور بیشتر توسط نهادهای دیگر تحمیل میشود.
گزارش کمیسیون اینترنت تأکید میکند که فیلترینگ گسترده علاوه بر ایجاد محدودیت، خود به تهدید امنیتی تبدیل شده است. به گفته انجمن، استفاده فراگیر از VPN شبکه داخلی را آلوده کرده و راه را برای رخدادهای ضدامنیتی هموار کرده است. هک اخیر سامانههای مالی که از سرورهای داخلی انجام شد، نشان میدهد انسدادها نتوانستهاند امنیت را تضمین کنند بلکه آسیبپذیری را افزایش دادهاند. متخصصان شبکه میپرسند: در وضعیت تهدید امنیتی، آیا راهکارهای دیگری برای حفاظت از زیرساختها وجود ندارد که دسترسی شهروندان به اینترنت را حفظ کند؟
مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری در در تبلیغات انتخاباتی خود وعده داد، شبکههای اجتماعی را رفع فیلتر خواهد کرد. اما در عمل تنها واتسآپ موقتاً آزاد شد و بسیاری از سرویسها از جمله اینستاگرام، یوتیوب، توئیتر و تلگرام همچنان مسدود ماندند. سخنگوی دولت در بحبوحه جنگ ۱۲ روزه اعلام کرد که جنگ و هک دست مخالفان رفع فیلتر را برای اعتراض باز گذاشته و بهنوعی مسئولیت محدودیتها را به عوامل خارجی نسبت داد. چنین اظهاراتی نشان میدهد که سیاستگذاران همچنان مایلاند، محدودیت را بهعنوان راهحل اصلی مطرح کنند حتی اگر اثرات منفی آن بر اقتصاد دیجیتال و زندگی روزمره آشکار باشد.
انجمن تجارت الکترونیک در گزارش خود برای بهبود وضعیت اینترنت پیشنهاداتی مطرح کرده است. این پیشنهادات شامل رفع فیلتر شبکههای اجتماعی و وبسایتهای آموزشی بهمنظور کاهش وابستگی به VPN، افزایش سرمایهگذاری در زیرساختهای شبکه ثابت و همراه بهویژه فیبر نوری برای بهبود سرعت و پایداری، ارتقای شفافیت در سیاستگذاری اینترنت و اطلاعرسانی به شهروندان درباره دلایل و نحوه اعمال محدودیتها، همکاری منظم بین دولت، کسبوکارها و دانشگاهها برای تدوین شاخصهای بومی کیفیت و ایجاد مکانیسم جبران خسارت برای کاربران و کسبوکارها در زمان اختلالات اینترنتی است.
پنجمین گزارش کیفیت اینترنت کشور زنگ خطری جدی برای آینده اقتصاد دیجیتال و حقوق شهروندی ایران است. با رتبه ۹۷ در میان ۱۰۰ کشور، اینترنت ایران یکی از بدترینها در جهان است و شاخصهای کندی، پراختلالی و محدودیت هر سه وضعیت بحرانی را نشان میدهد. شرایط بعد از جنگ ۱۲ روزه و اعمال محدودیتهای امنیتی، وضعیت را بدتر و کسبوکارها و زندگی روزمره مردم را مختل کرده است. در عین حال، فیلترینگ گسترده نهتنها به هدف خود نرسیده بلکه به تهدیدی امنیتی و اقتصادی تبدیل شده و موجب پدیدهای به نام «کاسبان فیلترینگ» با گردش مالی چند هزار میلیارد تومانی شده است. تداوم این وضعیت پیامدهای جدی برای اقتصاد، فرهنگ و سلامت روان جامعه خواهد داشت و زنگ خطر این گزارش شاید به زنگ پایان اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل شود.
