توسط : مقابله با تخریب بافت تاریخی شیراز
گروه اجتماعی: وزیر میراث فرهنگی می‌گوید، در مقابل گزارش‌های منتشر شده در مورد تخریب اماکن تاریخی و پروژه ایستگاه متروی نزدیک حافظیه شیراز، وزارتخانه‌اش «منفعل» عمل نکرده و «هرگونه حرکتی خارج از قوانین جاری» را پیگیری کرده است. رضا صالحی‌امیری این سخنان را در واکنش به پرسش خبرگزاری ایلنا که «دلیل انفعال معاونان و مدیران وزارت میراث فرهنگی در برابر تخریب این آثار چیست؟» گفته است. این عضو دولت چهاردهم در رابطه با گزارش‌های منتشر شده از تخریب محوطه‌های تاریخی و آثار تاریخی کشور، به‌ویژه در محوطه‌های باستانی شیراز، ازجمله تخریب کوه رحمت تخت‌جمشید و رسیدن مترو شیراز به ۵۰۰ متری حافظیه و همچنین بتن‌ریزی در محوطه بیشاپور استان فارس گفته که «در اولین اقدام به استاندار مربوطه تذکر داده‌ام. در گام بعدی به مقامات دستگاه‌های ذی‌ربط به صورت مکتوب [تذکر داده‌ایم] و در سطح بعدی از تخریب‌کنندگان آثار تاریخی در قوه قضائیه شکایت حقوقی کرده‌ایم». در همین رابطه محمد ثابت‌اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس به خبرگزاری برنا گفته که «درحال حاضر پروژه احداث مترو متوقف شده و منتظر نتیجه جلسه شورای فنی استان هستیم». این مقام محلی گفته که «طبق نظریات شهرداری مترو در عمق ۲۶متری زمین احداث می‌شود، ادعای شهرداری هم این است که می‌خواهند از تجهیزات مدرن که لرزه و آسیبی به همراه ندارد، استفاده کنند». مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس می‌گوید: «قبرستان قدیمی واقع در حافظیه در عمق ۶ متری زمین است» و وعده داده که اگر «بررسی‌های کارشناسی تایید کند که احداث مترو تهدیدی برای قبرستان و آرامگاه حافظیه است» از «طریق قوه قضائیه» مانع از انجام کار خواهند شد. پیگیری توسعه خط مترو شیراز و تاثیرش بر این مناطق تاریخی پیش از این هم با مخالفت‌هایی روبه‌رو شده بود که چند سال پیش اجرای پروژه متوقف شد اما در ماه‌های گذشته بار دیگر به جریان افتاد و واکنش‌های اخیر را در پی داشت. ماجرای احداث ایستگاه متروی حافظیه شیراز در دوران شورای چهارم این شهر مطرح شد اما در دوران شورای پنجم به سبب درک تهدید ایجاد مترو برای آرامگاه حافظ، این طرح دستخوش تغییراتی شد. در نهایت تصمیم بر این شد که جهت حفاظت از آرامگاه حافظ و آثار تاریخی این محدوده، مترو در فاصله یک کیلومتری از حافظیه متوقف شود و از این مسیر به بعد تراموا مسئولیت عبور مسافران و گردشگران در مسیر حافظیه و بافت تاریخی شیراز را بر عهده بگیرد. با روی کار آمدن شورای ششم شهر شیراز اما بار دیگر ورق برگشت و امتداد تونل مترو حتی در زیر آرامگاه حافظ مورد توجه قرار گرفت؛ در نتیجه این رویکرد شهرداری تونل متوقف شده متروی شیراز را ادامه داده و گفته می‌شود حالا به ۵۰۰متری حافظیه رسیده است. آنطور که فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی گفته‌اند آب‌انبار و گورستانی تاریخی نیز در اطراف آرامگاه حافظ قرار دارد. همچنین لرزش‌های مترو در صورت جانمایی نامناسب تونل و ایستگاه، می‌تواند برای بنای قدیمی و خاطره‌انگیز حافظیه آسیب‌زا باشد. احداث خط تراموا در شیراز و عبور آن از بافت تاریخی حتی می‌توانست امکان دسترسی به مجموعه‌ای از آثار تاریخی را برای گردشگران فراهم کند. در محدوده ۳۵۷ هکتاری بافت تاریخی شیراز حدود ۱۲ هزار پلاک و ۴۱۰ اثر دارای ارزش وجود دارد. بافت تاریخی شیراز در ۲ مرداد ۱۴۰۲ سرانجام پس از تخریب‌های پی‌درپی و پیگیری‌های بسیار در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد. محدوده این بافت هم، بین خیابان‌های تختی، فردوسی، قاآنی، بلوار سیبویه و زینبیه تعیین شده است. این محدوده ۳۶۰ هکتار از بافت تاریخی شهر شیراز با ۴۱۰ اثر ثبتی و ۲۵۰۰ بنای با ارزش تاریخی را شامل می‌شود. قدمت حافظیه (آرامگاه حافظ) که در قدیم به آن تکیه حافظ می‌گفتند به نیمه اول قرن نهم هجری قمری (قرن پانزدهم میلادی) می‌رسد. تیموریان، افشاریه و زندیه این بنا را بازسازی و مرمت کرده‌اند. در دوران پهلوی اول به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر آموزش‌وپروش وقت با طراحی آندره گدار، معمار فرانسوی آرامگاه کنونی حافظ بنا شد. در این طرح به سبک همان طرح گذشته، حافظیه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده و ایوانی به طول ۵۶ و عرض ۷ متر و با ۲۰ ستون سنگی به ارتفاع ۵ متر آن دو باغ را از یکدیگر جدا می‌کند. اجرای کامل این طرح تا سال ۱۳۱۷ به درازا انجامید. ماجرای متروی شیراز بی‌شباهت به احداث متروی اصفهان نیست. احداث متروی اصفهان نیز مخالفت‌های زیادی در پی داشت. فعالان میراث فرهنگی در پی آن بودند که مترو از چهارباغ عبور نکند، اما شهرداری با لجبازی و با وجود مخالفت میراث فرهنگی مترو را از زیر چهارباغ عبور داد؛ نتیجه آنکه پایه یکی از کانال‌های مترو منحرف شده و به پایه سی‌و‌سه‌پل برخورد کرد و به این پل تاریخی آسیب رساند و ترک بزرگی روی آن ایجاد کرد. به سبب این انحراف کانال، البته قطار هم دیگر نمی‌توانست وارد ایستگاه شود و به این ترتیب ایستگاهی نیز که کنار سی‌و‌سه‌پل ایجاد شده بود، بدون استفاده باقی ماند.
ماجرای کوه رحمت
اما این روزها علاوه بر حریم حافظیه، کوه رحمت تخت‌جمشید نیز حواشی داشت. بهره‌برداری فراقانونی از این معدن در سال ۱۳۷۵ از سوی شهرداری مرودشت آغاز شد. معدن یک‌بار در سال ۱۳۹۴ با دستور قضایی تعطیل شده بود اما مجدداً، به‌ویژه در دو ماه گذشته فعالیت خود را از سر گرفته بود. مسئولان قضایی در سال ۱۳۹۴ فعالیت معدن سنگ‌شکن کوه رحمت را ممنوع اعلام کرده بودند و دستور جمع‌آوری ابزارآلات معدنی هم صادر شده بود. اما ابزارآلات بر سر جای خود باقی ماندند و اداره کل میراث فرهنگی استان فارس هم یا نخواست، یا نتوانست مانع از فعالیت شهرداری در جهت تخریب کوه رحمت شود. پیش از این صدای میراث نوشته بود که فعالان میراث فرهنگی برای جلوگیری از فعالیت‌های تخریبی شهرداری در این محوطه باستانی به یگان حفاظت و حراست میراث فرهنگی فارس مراجعه کرده بودند، آنها هم فعالان را به محمد ثابت‌اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس ارجاع داده بودند که او هم این درخواست‌ها را بی‌پاسخ گذاشته بود. اما اکنون به سبب بازتاب گسترده رسانه‌ای این فعالیت تخریبی و مقاومت‌های مردمی، سرانجام دادستانی مرودشت حکم پلمب معدن شهرداری را صادر کرد. اسماعیل سیاوش‌پور، دادستان گفت که هرگونه فعالیت در حریم درجه دو تخت‌جمشید تابع قوانین میراث فرهنگی است، بنابراین مجوزی برای فعالیت دوباره معدن صادر نخواهد شد. به گفته دادستان مرودشت، هم‌اکنون دستور توقف و منع فعالیت معدن شن و ماسه و سنگ‌شکن شهرداری مرودشت در کوه رحمت صادر شده است و با ارجاع پرونده فعالیت معدنکاوی شهرداری مرودشت در کوه رحمت تخت‌جمشید اگر خسارتی به کوه رحمت و حریم درجه دو تخت‌جمشید وارد شده باشد با تشخیص قضات پرونده موضوع رسیدگی و حکم قضایی لازم در مورد تخریب کوه رحمت در این پرونده صادر می‌شود. معدن سنگ‌شکن شهرداری مرودشت در حریم درجه دو تخت‌جمشید و در فاصله ۶ کیلومتری این محوطه باستانی قرار دارد و براساس ضوابط حریم آثار تاریخی، هرگونه استخراج معدنی، فعالیت عمرانی و توسعه‌ای در این منطقه ممنوع است. بنا به گزارش خبرگزاری کار ایران (ایلنا) با وجود حکم دادستانی، یگان حفاظت میراث فرهنگی تخت‌جمشید و مرودشت در دو مرحله موفق نشدند مانع از ادامه فعالیت معدن سنگ‌شکن شهرداری شوند. در مرحله سوم بود که سرانجام بعد از کشاکش‌های بسیار، فعالیت معدن متوقف شد. ایلنا نوشته بود که ظاهراً «برخوردهای تندی» هم با یگان میراث فرهنگی شده بود. ببراز بازوبندی، فعال میراث فرهنگی استان فارس، درباره اهمیت تاریخی و باستانی کوه رحمت می‌گوید، این کوه ۵۰ کیلومتر طول دارد و دارای آثار فراوانی از دوره هخامنشی است. حتی در بخش پایانی آن نیز که به قدمگاه ختم می‌شود، آرامگاه‌هایی شبیه به آرامگاه‌ها در نقش رستم وجود دارد. کوه رحمت یا کوه چمگان در حریم تخت‌جمشید حاوی بسیاری از آثار تاریخی و گورهای باستانی متعلق به دوره‌های هخامنشی و ساسانی است. براساس گزارش بنیاد پژوهشی پارسه و پاسارگاد آثار موجود در این کوه حاوی اطلاعاتی از شهر پارسه و شهر تاریخی استخر است. فعالیت معدن در این محوطه تاریخی سبب شده بود که حفاران غیرمجاز به جست‌وجوی اشیای باستانی ارزشمند شبانه با بیل و کلنگ در این محوطه تردد کنند.
