دولت‌سازان

محمدجواد ظریف، رئیس شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم، اسامی این شورا را اعلام و تاکید کرد؛ تدابیر گوناگونی برای پیشگیری از پنهان‌کاری، تبانی و تعارض منافع در روند پیشنهاد و بررسی نامزدها اندیشیده شده است

محمدجواد ظریف، رئیس شورای راهبری تعیین کابینه دولت چهاردهم، اسامی اعضای این شورا را اعلام کرد. تا پیش از این لیست‌ها و اسامی مختلفی منتشر شده بود که به نظر می‌رسید با اهداف دیگری منتشر شده است. برخی مخالف انتشار رسمی اسامی این شورا بودند و برخی موافق آن. مخالفان در استدلال خود بیان می‌کردند که انتشار اسامی افراد باعث فشار بر آنها می‌شود. زیرا هر فردی هواداران و مخالفانی دارد. در نتیجه حواشی ممکن است بر متن غلبه کند و نگذارد این شورا که مشی کارشناسانه‌ای در پیش گرفته است، کار خود را بکند و به اهدافش برسد. از آن ‌سو، موافقان انتشار اسامی می‌گفتند نباید از همین ابتدای کار پنهان‌کاری پیشه کرد. در یک مشی آزاد چه بهتر اسامی افرادی که قرار است، کابینه و وزیران آینده را انتخاب کنند برای مردم روشن باشد. با این حال بعد از یک هفته از شروع کار این کمیته و حرف‌ها‌ و حدیث‌های مختلف، محمدجواد ظریف اسامی رسمی افراد را منتشر کرد و اسامی ۳۱ عضو شورای راهبری به این شرح است: محمد‌جواد آذری‌جهرمی، نورالدین آهی، رحمت‌الله بیگدلی، علی تاجرنیا، احمد ترک‌نژاد، سمیه توحیدلو، محمدرضا جلایی‌پور، محسن حاجی‌میرزایی، الیاس حضرتی، هادی خانیکی، علی ربیعی، محسن رنانی، محمد رهبری، فیاض زاهد، علی شکوری‌راد، ابراهیم شیخ، سیدرضا صالحی‌امیری، محمد صدوقی، علی طیب‌نیا، محمدجواد ظریف، امین عارف‌نیا، علی عبدالعلی‌زاده، حسین عبده‌تبریزی، عباس عبدی، رئوف قادری، محمد قائم‌پناه، محمد کبیری، سیدحسین مرعشی، شهیندخت مولاوردی، مصطفی مولوی و فاطمه مهاجرانی.
محمدجواد ظریف، شاید مهم‌ترین چهره کمپین انتخاباتی مسعود پزشکیان باشد. او یک ‌تنه بار یک انتخابات را به دوش کشید و توانست در سیاست داخلی نیز نقش‌آفرینی موثری داشته باشد. ما ظریف را تا پیش از این به ‌عنوان یک دیپلمات می‌شناختیم اما بعد از کاندیداتوری پزشکیان و حمایت او از پزشکیان، با چهره دیگری از او مواجه شدیم. مردی که کت از تن کند، شهر به شهر رفت و توانست موجی از حمایت را برای پزشکیان به وجود بیاورد و در عین حال زلزله‌ای در ستادهای انتخاباتی رقبای پزشکیان بیندازد. اما پایان ماجرا با پیروزی پزشکیان رقم نخورد. بعد از آن نیز دیدیم که ظریف با ارائه طرح شورای راهبری، سیاست جدید در تعیین اعضای کابینه پیش گرفت. این اقدامات در واقع نشان‌دهنده آن است که ما در سیاست داخلی درحال نوآوری و پوست‌اندازی هستیم. کاری که پیش از این برخی از سیاستمداران نواندیش گفته بودند تا با تشکیل پارلمان اصلاحات به آن برسیم، اکنون ظریف به آن رسیده است. او می‌خواهد حتی سازوکار انتخاب وزرا که امری شخصی در حوزه وظایف رئیس‌جمهور است در معرض دید مردم قرار گیرد و یادآوری کند.

در این خصوص نیز رئیس‌جمهور پزشکیان چنانکه پیش از این نیز گفته بود می‌خواهد با اتکا بر کارشناسان، اتفاقی نو رقم بزند. ظریف همچنان در گفت‌وگوی ویژه خبری یادآوری کرد که انتخاب وزرا حق رئیس‌جمهور و شورای راهبری بازوی مشورتی است و برای اولین بار بعد از انقلاب و شاید برای اولین بار در کشور، روند جدیدی برای مشارکت مردم و جامعه مدنی در شکل‌گیری هیات دولت ایجاد شده است. در جمهوری اسلامی چنین شرایطی را نداشتیم و معمولاً بعد از انتخاب رئیس‌جمهور برای مشورت دادن، روندی شروع می‌شد که چندان شفاف نبود.
محمدجواد ظریف حتی بر دو سه نکته برای انتخاب وزرا تاکید کرد که تا پیش از آن چندان به آن توجه نمی‌شد. سهم و وزن جوان بودن کاندیداها در کسب امتیاز بیشتر، امتیاز مثبت به «زن بودن» و « قومیت» کاندیداها در کسب امتیاز بیشتر، توجه به گفتمان پزشکیان و تاکید بر این نکته که اکثریت مردم به این گفتمان رای داده‌اند همچنین پرهیز از تشکیل دولت ائتلافی و تاکید بر تشکیل دولت وحدت ملی که احتمالاً منظور او دولت وفاق ملی بود.
تاکنون پنج کارگروه تشکیل شده است که سلیقه‌ای بوده و می‌توانست بخش‌های دیگر هم داشته باشد. مسئولیت کارگروه امنیتی سیاسی را محمدجواد ظریف بر عهده دارد که شامل وزارتخانه‌های خارجه، دفاع، اطلاعات، انرژی اتمی و کشور را شامل می‌شود. معاونت‌های ستادی به‌جز معاونت بانوان فعلاً در دستور کار نیست و تمرکزمان بیشتر روی سازمان‌ها و وزارتخانه‌هاست.
کارگروه اجتماعی به ریاست علی ربیعی است که شامل وزارت رفاه، بنیاد شهید، معاونت زنان ریاست‌جمهوری و سازمان حفاظت محیط زیست می‌شود. عبدالعلی‌زاده هم ریاست کارگروه زیربنایی را دارد و همزمان ریاست ستاد انتخابات دکتر پزشکیان را هم بر عهده داشت و شامل وزارت نفت، راه و شهرسازی، ارتباطات و جهاد کشاورزی است. همچنین عبدالعلی‌زاده و ربیعی رؤسای کارگروه‌های زیربنایی و اجتماعی برای انتخاب وزرای پیشنهادی هستند.
تعیین وزرا و رؤسای معاونت‌های سازمانی در اولویت است. معاونت‌های ستادی به غیر از معاونت زنان فعلاً در دستور کار ما نیست اما معاونت‌های سازمانی هست. برخی مثل معاونت پارلمانی ممکن است که سریع‌تر انتخاب شود اما مابقی فعلاً عجله‌ای نیست. کمیته وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه و وزارت صمت در کارگروه اقتصادی و تحت نظارت دکتر طیب‌نیاست.
کارگروه فرهنگی با مسئولیت صالحی‌امیری است که شامل وزارت آموزش‌وپرورش، فرهنگ و ارشاد، وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و وزارت آموزش عالی و وزارت ورزش است. هر کمیته ترکیبی است از اقوام، بانوان، نماینده بخش خصوصی و نماینده سازمان غیردولتی و ۴۵۰ نفر عضو کمیته‌ها هستند. هر کمیته دو خبره دانشگاهی دارد و دو متخصص غیردانشگاهی که به وسیله رئیس کمیته با کمک رئیس و دبیرکارگروه تشکیل می‌شود و در شورای راهبری تصویب می‌شود.

ظریف همچنین خبر داد که هنوز لیست وزرا نهایی نشده و همه اسامی که منتشر شده، گمانه‌زنی و بی‌اعتبار است و ذهن مردم را درگیر و نگران کرده است؛ اما هیچ یک از اینها هنوز قطعی نشده است. در مرحله بعد همچنان داریم لیست وزرای پیشنهادی را دریافت می‌کنیم.
او گفته است که یک بحث این بود که فراخوان عمومی بدهیم اما دیدیم این شدنی نیست و ممکن است تعداد زیادی بیش از حد توان ما برای‌مان شرح حال بیاید و نتوانیم به آن رسیدگی کنیم و خود این موضوع سبب شود مردم فکر کنند خیلی جدی گرفته نشده‌اند. از این‌رو یک فراخوان دادیم و گفتیم این درخواست را از دو گروه بکنیم، یکی شخصیت‌های ملی از آقایان خاتمی، روحانی، حدادعادل، قالیباف، جلیلی و رقبای دکتر پزشکیان در انتخابات بودند که درخواست کردیم، نامزدهای خود را معرفی کنند. گروه دوم، نهادهای جامعه مدنی بودند، یعنی از همه احزاب از مؤتلفه تا جبهه اصلاحات خواستیم تا نامزدهای وزارت خود را معرفی کنند از انجمن‌های صنفی و علمی فعال از نظر وزارت علوم، گروه‌های صنفی و اتاق بازرگانی هم دعوت کردیم تا وزرای پیشنهادی خود را معرفی کنند. واقعاً آقای خاتمی هیچ فشاری برای این کار نگذاشت و شهادت می‌دهم و خودم با ایشان صحبت کرده‌ام و اطلاع دارم ایشان ورودی از این جهت نکرده است؛ راهنمایی کرده اما دخالت نکرده است.
ظریف تصریح کرد: فرم ما اتوماتیک است، اگر کسی در شاخصی ۹ بگیرد، نمره‌ او صفر می‌شود و به ته جدول می‌رود. پایبندی به مبانی انقلاب اسلامی و اسناد بالادستی، پایبندی به گفتمان رئیس‌جمهور، پاکدستی، صداقت، شجاعت و در نهایت داشتن گرایش ملی به دور از گرایش‌های قومی و منطقه‌ای از شاخص‌هاست. این کابینه، وحدت ملی خواهد بود ولی ائتلافی نیست چون دو مبنا داریم؛ یکی باور و پایبندی به ارزش‌های انقلاب اسلامی و اسناد بالادستی و دیگری باور به گفتمان رئیس‌جمهور. نمی‌خواهیم افرادی را داشته باشیم که با گفتمان رئیس‌جمهور همراهی و باور نداشته باشند؛ بالاخره مردم ایران به این رئیس‌جمهور رای داده‌اند و افرادی هم که نامزد انتخاب می‌کنند به آنها گفته‌ایم، افرادی معرفی کنند که آمادگی کار در چارچوب این گفتمان را داشته باشند. کابینه ائتلافی نیست چون مردم به یک نفر رای داده‌اند و این منتخب نیز کسانی که آماده همکاری با گفتمان واحد را داشته باشند، جمع خواهد کرد. دنبال تشکیل کابینه ائتلافی نیستیم چون اولا رأی مردم مشخص است ثانیاً کابینه ائتلافی نمی‌تواند کار کند و باید کابینه منسجم باشد اما از همه نیروها بهره‌مند شود از این‌رو از همه گروه‌ها دعوت کرده‌ایم براساس این ضوابط به ما نامزد معرفی کنند.
وی ادامه داد: در هر کمیته یک سهم برای نمایندگان جبهه اصلاحات در نظر گرفتیم. اکثر اسامی که در فضای مجازی می‌بینید، بی‌پایه است و نهایی نیست. من به هیچ حزب و جناحی وابسته نیستم اما دکتر پزشکیان نامزد جبهه اصلاحات بودند. رنگین‌کمانی از گروه‌های سیاسی حضور دارند اما یک سهم در هر کمیته برای جبهه اصلاحات در نظر گرفته‌ایم به عنوان کسانی که زحمت زیادی در این روند کشیدند و مشارکت داشتند. این سهم‌خواهی نیست بلکه انتقال ملاحظات و نگرانی‌های مردمی است که با نمایندگان ستاد آقای پزشکیان در تماس بودند. یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها، توانمندی رفتاری است یعنی توانایی مدیریت و کار جمعی داشته باشد و به کار کارشناسی احترام بگذارد. وزیر پیشنهادی باید جوان باشد، یعنی هر چه جوان‌تر باشد، امتیاز بالاتری می‌گیرد اگر بالای ۵۰ سال باشد هیچ امتیازی نمی‌گیرد. زیر ۵۰ سال هر چه جوان‌تر باشد، امتیاز بالاتری می‌گیرد. اگر وزیر پیشنهادی مرد باشد هیچ امتیازی نمی‌گیرد و نامزدهای خانم ۱۰ امتیاز می‌گیرند؛ اگر از اکثریت (شیعه) باشد، امتیاز ندارد ولی اگر از مذاهب و ادیان رسمی باشد، امتیاز دارد چون می‌خواهیم از اقوام و مذاهبی که تاکنون حضور کمتری در کابینه داشته‌اند و زنان و جوانان استفاده کنیم. تلاش ما این است که ۶۰ درصد اعضای کابینه برای بار اول در دولت عضو باشند یعنی اگر سابقه وزارت داشته باشند، نمره منفی دارد؛ به تجربه امتیاز می‌دهیم اما سابقه عضویت در دولت نمره منفی دارد. می‌خواهیم اعضای جدید وارد دولت شود ولی از وزرای سابق به عنوان مشاور استفاده می‌کنیم هم در وزراتخانه‌ها هم در کارگروه‌ها؛ زمانی که وزیر خارجه بودم، شورای راهبری ایجاد کردیم. این شورا متشکل از وزرای سابق بود؛ در زمان وزارت شهید امیرعبداللهیان هم این شورا تشکیل شد و در چند جلسه حاضر بودیم. این سازوکار را در همه وزارتخانه‌ها ایجاد می‌کنیم تا از تجریه مدیران سابق استفاده شود اما باید یک خون جدیدی و یک نگرش جدید به دولت تزریق شود. امیدوارم با معرفی نامزدهایی که به ما می‌شود، از این دایره بسته‌ای که همواره در سیکل مدیریت کشور بوده‌اند، خارج شویم و بتوانیم از جوانان استفاده کنیم. هر کارگروه حداقل سه و حداکثر پنج نفر را به شورای راهبری معرفی می‌کند، گزینه‌ها یک بار دیگر با حضور متخصصان بررسی می‌شود و سه نامزد را به رئیس جمهور معرفی می‌کند. اگر کارگروهی نامزد پوششی معرفی کند، همه را رد خواهیم کرد. برخی نگران بودند افراد طوری چیده شوند که یک نامزد از آن بیرون بیاید، اطمینان می‌دهم چنین نخواهد شد.
وی گفت: امیدوار بودیم کار تا ۳۰ تیر ماه تمام شود اما اکنون برنامه داریم که پیشنهادات تا سوم مرداد به رئیس جمهور معرفی شوند. در کارگروه‌ها به تک تک وزرای پیشنهادی رأی مخفی داده می‌شود. برای هر نامزد پست‌های کابینه باید یکی از این فرم‌ها پر شود و به صورت مخفی در سیستم تجمیع و معدل‌گیری می‌شود؛ نتیجه نهایی به رئیس کارگروه داده می‌شود که فرضا برای وزارت امور خارجه چه نمره‌ای از ۱۰۰ آمده است. مدل‌های مدیریتی را بررسی کرده‌ایم و سنجه‌ها یا شاخص‌هایی گذاشته‌ایم که شاخص‌های کیفی است که نامزد هر پست، چه میزان توان کار گروهی دارد، چه میزان به کار کارشناسی اهمیت می‌دهد؛ اینها همان شاخص‌های پختگی مورد نیاز هر وزیر یا رییس سازمان است. این اولین تجربه ما در ایران برای این کار است. در کشورهای دیگر ممکن است روش‌های مشابه قبلا بوده باشد لذا حتما خطا خواهیم داشت ولی من به شعر سعدی اعتقاد دارم که می‌گوید «به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل/که گر مراد نیابم، به قدر وُسع بکوشم». قاعده قرآنی هم «لَا یکلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» است؛ داریم تلاش خود را می‌کنیم که صادقانه است امیدواریم این روند در آینده هم بهبود یابد هم اصلاح شود.
به این ترتیب اکنون ۳۱ عضو شورای راهبری با تشکیل کارگروه‌های مختلف و نیز کارگروه‌ها با تشکیل کمیته‌های جانبی درصدد ارزیابی گزینه‌های پیشنهادی هستند.