راز موفقیت

ترکیه، ونزوئلا و آرژانتین که بالاترین تورم را داشتند چگونه توانستند تورم خود را کاهش دهند؟

ترکیه، ونزوئلا و آرژانتین، سه کشوری هستند که بالاترین تورم‌های جهان را تجربه کرده‌اند. برای سال‌های طولانی، این کشورها بهترین مثال برای نشان دادن بدبختی و فلاکت بودند. در دنیا وقتی می‌خواستند مثالی از آشفتگی و بدبختی ناشی از تورم نشان دهند، انگشت اشاره را به سمت ترکیه، ونزوئلا و آرژانتین می‌گرفتند. تورمی که ونزوئلا تجربه کرد یکی از بالاترین تورم‌های تاریخ بود. مردم آرژانتین هم برای مدت‌زمان طولانی تورم‌ کمرشکن را تجربه کردند. ترکیه نیز برای سال‌های طولانی گرفتار این عارضه بود. با این حال، هر سه کشور در ماه‌های اخیر مسیر تورم را تغییر دادند. در ترکیه، تورم پس از یک دوره نسبتاً طولانی دوباره کاهش یافته و اگر همین مسیر ادامه پیدا کند، این کشور دوباره تورم تک‌رقمی را تجربه خواهد کرد. ونزوئلا هم به دنبال تلاش برای کاهش کسری بودجه و ترمیم روابط با آمریکا، موفق شد تورم را کاهش دهد و آرژانتین هم پس از تغییرات اساسی در شیوه اداره کشور، موفق شد غول ابرتورم را به زانو در آورد. این کشورها چگونه موفق شدند تورم را کاهش دهند؟

ترکیه: یاد روزهای خوب
براساس اعلام اداره آمار ترکیه، تورم سالانه این کشور در ماه جولای به ۶۱.۸ درصد رسید که نسبت به ماه گذشته کاهش چشمگیری داشته است. این رقم همچنین، بیشترین کاهش در دو سال گذشته را نشان می‌دهد اما حاکی از تغییر رویکرد حاکمان این کشور در حل مساله تورم است. با این ‌حال، چالش‌های زیادی پیش‌روی بانک مرکزی این کشور قرار دارد. یکی از این چالش‌ها انتظارات تورمی در بخش‌های مختلف اقتصاد است که هنوز فاصله زیادی با اهداف بانک مرکزی ترکیه دارد. بانک مرکزی ترکیه تورم هدف را تا پایان سال جاری میلادی، ۳۸ درصد برآورد کرده؛ درحالی ‌که تورم انتظاری خانوارها هنوز بیش از ۵۰ درصد است. یکی از دلایل این مشکل، ثبات پایین بانک مرکزی ترکیه است. در طی پنج سال گذشته، پنج رئیس بانک مرکزی جایگزین شده‌اند؛ همین موضوع مانع از لنگر (تثبیت) شدن انتظارات تورمی می‌شود. یکی از نکات قابل توجه در زمینه اصلاحات اقتصادی زمان‌بر بودن آن است. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که نتایج سیاست‌های انقباظی اتخاذشده با تاخیر نمایان خواهد شد. مهم‌ترین دلیل افزایش نرخ بهره در یک سال گذشته کاهش سرعت مصرف در این کشور بود. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد مسائلی مانند انتظارات تورمی و نااطمینانی موجب شده است مردم همچنان خرج کردن را به پس‌انداز کردن ترجیح دهند. برای مثال، داده‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی این کشور نشان می‌دهد که مصرف خانوار در ۳ماه ابتدایی سال جاری ۷.۳درصد افزایش یافته است. اگر ترکیه بتواند بر این مشکل فائق آید، یک بار دیگر موفق می‌شود تورم را به سطوح پایین برساند. مشکل این کشور بیشتر مداخلات سیاسی در ماموریت‌های بانک‌ مرکزی است. اگر رجب طیب اردوغان به دنبال کاهش دستوری نرخ سود نباشد، می‌توان تصور کرد که تورم در این کشور به سطوح پایین می‌رسد.

آرژانتین: یاد روزهای بد
خاویر میلی در رقابت‌های انتخابات سال گذشته، با در دست گرفتن یک اره برقی، عزم خود را برای کاهش قابل توجه هزینه‌های بخش دولتی نشان داد. او در بسته اولیه اقدامات خود، نرخ برابری پزو، پول آرژانتین، را ۵۰ درصد کاهش داد، یارانه‌های دولتی برای سوخت را کم کرد و تعداد وزارتخانه‌های دولتی را به نصف رساند. کاهش سریع مخارج عمومی به آرژانتین کمک کرد تا کسری بودجه ۱۲۰ میلیارد دلاری این کشور به‌شدت کاهش پیدا کند.
به این ترتیب تورم در این کشور به میزان زیادی کاهش پیدا کرد. هرچند تورم ماهانه آرژانتین در ژوئن با افزایش ۰.۳ واحد درصدی نسبت به ماه مه به ۴.۶ درصد رسید و به روند ۵ ماهه کاهش تورم پایان داد. بررسی‌ها نشان می دهد که افزایش قیمت گاز و برق اصلی‌ترین دلیل افزایش تورم ژوئن بوده است. خاویر میلی، رئیس‌جمهور آرژانتین در ادامه اقدامات ریاضتی خود با هدف مهار تورم، یارانه‌هایی را که تا پیش از این به برق و گاز تعلق می‌گرفت قطع کرد که موجب افزایش قیمت این گروه از کالاها شد. میلی در ماه‌های گذشته دست به اقدامات دیگری مانند تعطیلی نیمی از وزارتخانه‌های این کشور و متوقف کردن پروژه‌های زیرساختی زده است. تورم سالانه آرژانتین در ژوئن با کاهش ۴.۹ واحد درصدی نسبت به تورم ماه مه به ۲۷۱.۵ درصد رسید. در واقع با وجود افزایش جزئی تورم ماهانه در ژوئن، روند کاهش تورم سالانه این کشور همچنان ادامه دارد. برخی از کارشناسان معتقدند که کاهش تورم تنها یک وجه از اقدامات انقباضی میلی است و این اقدامات سایه رکود را بر اقتصاد آرژانتین می‌گستراند. با این حال مهار یکی از بزرگ‌ترین تورم‌های جهان بهای زیادی دارد که باید پرداخته شود. در ماه می، پیش‌بینی‌های ۲۳ موسسه مشاوره و ۱۳ موسسه مالی، تورم ماهانه را با ۲٫۳ واحد درصد کاهش به ۵٫۲ درصد تخمین زدند، درحالی‌ که تورم ژوئن ۱٫۳ واحد نسبت به پیش‌بینی قبلی ۵٫۵ درصد کاهش داشت. در همین حال، این نظرسنجی پیش‌بینی کرد که سومین اقتصاد بزرگ آمریکای لاتین باید ۳٫۸ درصد به ‌صورت واقعی در سال جاری کاهش یابد که ۰٫۳ واحد نسبت به پیش‌بینی قبلی وخیم‌تر است. پیش‌بینی‌ها برای بیکاری هم در سه‌ماهه اول سال با ۰٫۴ واحد درصد افزایش به ۷٫۴ درصد رسیده است. باوجود چهار ماه متوالی کندی افزایش ماهانه قیمت‌ها، تورم سالانه همچنان نزدیک به ۳۰۰ درصد است و دولت رئیس‌جمهور آزادی‌خواه خاویر مایلی در تلاش برای مبارزه با بحران، کمپین ریاضتی سختی را به راه انداخته است. ماه گذشته آرژانتین برای سومین بار متوالی نرخ بهره کلیدی خود را کاهش داد، زیرا مقامات روی کاهش مداوم قیمت‌های مصرف‌کننده و رقابت برای کاهش بدهی‌های سودآور بانک مرکزی حساب می‌کنند. ماه گذشته با توجه به کاهش قابل‌توجه فشار قیمت‌ها در ماه‌های اخیر، سیاست‌گذاران این بانک نرخ معیار را از ۶۰ درصد به ۵۰ درصد کاهش دادند.

ونزوئلا
بنا به نوشته مطبوعات در ونزوئلا معجزه رخ داده است؛ رویکرد تازه نیکلاس مادورو که سیاست خارجه این کشور را از شرق به غرب متمایل کرده، تورم ماهانه ژوئن ۲۰۲۴ این کشور را به یک درصد، یعنی حداقل ۱۲ ساله خود رسانده است. تورم سالانه ونزوئلا هم که در سال ۲۰۱۹ از ۳۰۰هزار درصد فراتر رفته بود، اکنون به ۵۱.۴ درصد رسیده است. در این پرونده ابتدا گزارشی از دوران فلاکت ونزوئلا و شرایط ابرتورمی این کشور ارائه می‌کنیم و پس از آن به بررسی مسیری می‌پردازیم که به کاهش شدید تورم در این کشور ختم شد.
ونزوئلا کار خیلی خاصی نکرد و از همان روش‌های متعارف کاهش تورم استفاده کرد؛ سه اقدام اصلی که ونزوئلا انجام داد؛ یکی حجم اعتبار بانکی را کنترل کرد، دیگری کسری بودجه را کاهش داد و بعد درآمد ارزی خود را افزایش داد. سیاست متعارف با استفاده از ابزار نرخ بهره در بازار بین‌بانکی، میزان حجم اعتبارات را کنترل می کند. ونزوئلا آن ابزار بازار بین بانکی را نداشت و با استفاده از کنترل مقداری این کار را انجام داد، ولی در نهایت آنچه که مهم است این است که حجم اعتبارات بانکی را کنترل کرد. کاهش کسری بودجه هم، یعنی عملاً کاهش کارمندان دولت، از طریق منحل کردن بعضی سازمان‌هایی که ردیف بودجه‌ای دارند و در عین حال افزایش کم دستمزد و کند کردن سرعت رشد حقوق. این مولفه اصلی کاهش کسری بودجه است و در نهایت ونزوئلا درآمد ارزی خود را افزایش داد و وارد مذاکره با آمریکا شد، تولید نفت خود را که چهار سال پیش به کف خود رسیده بود با این چهار سال مذاکرات توانست دو برابر کند و از این محل گشایش ارزی داشت و کمک کرد تا بتواند نرخ ارز را بهتر مدیریت کند. در واقع راه‌های ونزوئلا برای کاهش تورم روش‌های استاندارد است و هر کشوری که تورم را مدیریت کرده، از همین روش اقدام کرده است؛ از روسیه گرفته تا برزیل و هر کشوری هم در مدیریت تورم به مشکل خورده است به خاطر شکست در این سه عنصر سیاستی بوده است از ترکیه بگیریم تا آرژانتین اما تمام این صحبت درباره تورم است، نه تورم مزمن. این ابزارهای سیاستی درباره تورم موثر هستند علاج تورم سیاست پولی است و عناصر آن همین مواردی است که درباره آن صحبت کردیم اما تورم مزمن یک مساله سیاستی نیست و یک مساله سیاسی است. راه‌حل تورم مشخص است و چندان نیاز به خلاقیت و ایده‌پردازی ندارد اما راه‌حل سیاسی تورم مزمن پیچیده است و باید به اقتضای وضعیت هر کشوری در آن تاریخ خاص و با توجه به تعادل منافع ذی‌نفعان سیاسی طراحی شود.

جمع‌بندی
درحالی که تورم یک مساله سیاست پولی است، اما تورم مزمن یک مساله سیاستی نیست، بلکه مساله‌ای سیاسی ا‌ست. به این معنی که مساله‌ای مرتبط به توزان قوای ذی‌نفعان رانت‌بگیر و سازوکارهای توزیع رانت است. به نظر می‌رسد دولت چهاردهم برای حل معضل تورم، ابتدا باید اقتصاد سیاسی این مساله را حل‌وفصل کند.