توسط : مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای غربی پس از دو سال توقف، مجدداً روز جمعه در ژنو شروع می‌شود و “مجید تخت‌روانچی” ریاست تیم مذاکره‌کننده ایران را بر عهده دارد
پس از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس انرژی اتمی علیه کشورمان طی هفته گذشته، بسیاری از تحلیگران و ناظران بین‌المللی بر این عقیده بودند که مذاکره میان ایران و کشورهای اروپایی فعلاً مقدور نیست و حتی برخی‌ها اعتقاد داشتند که تا زمان روی کار آمدن دولت جدید ایالات‌متحده به رهبری دونالد ترامپ، اساساً مذاکره با طرف غربی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با تمام این تفاسیر (یک‌شنبه) اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در گفت‌وگو با خبرنگاران حوزه سیاست خارجی از برگزاری نشست معاونان وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران، فرانسه، آلمان و انگلیس برای گفت‌وگو در مورد مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی در تاریخ جمعه ٩ آذر (۲۹ نوامبر) خبر داد. به گزارش ایرنا، بقایی با اشاره به سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تعامل و همکاری با دیگر کشورها بر مبنای اصول عزت، حکمت و مصلحت، گفت‌وگوهای آتی با سه کشور اروپایی را در ادامه گفت‌وگوهای انجام شده با آنها در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک توصیف کرد و گفت: در این دور از گفت‌وگوها که از همان نیویورک برنامه‌ریزی شده است، طیفی از مباحث و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی ازجمله موضوع فلسطین و لبنان و نیز موضوع هسته‌ای مورد بحث و تبادل‌نظر قرار خواهد گرفت.
پیش از اعلام رسمی و تایید این مذاکرات توسط سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان، خبرگزاری دولتی کیودو ژاپن (یک‌شنبه) به نقل از چند منبع دیپلماتیک ایرانی مدعی شده بود که ایران در مرحله نهایی آمادگی برای برگزاری مذاکرات هسته‌ای با آلمان، فرانسه و انگلیس (تروئیکای اروپا) در ۲۹ نوامبر در ژنو سوئیس قرار دارد. خبرگزاری ژاپنی کیودو با انتشار این مطلب نوشت: اتحادیه اروپا نیز به عنوان میانجی در این مذاکرات مشارکت خواهد کرد. به گزارش ایسنا، کیودو در این باره نوشت: این مذاکرات با هدف برطرف کردن بن‌بستی انجام خواهد شد که مذاکرات وین حدود ۲ سال پیش به آن منتهی شد.
این رسانه نوشته، این اقدام دیپلماتیک میان ایران و غرب پیش از تحلیف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا انجام می‌شود که در سال ۲۰۱۸ و پس از خروج از توافق هسته‌ای ایران با ادعای ناقص بودن آن و وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران، سیاست فشار حداکثری را علیه ایران به کار گرفته و تحریم‌های متعددی را علیه ایران اعمال کرد. کیودو همچنین نوشت: منابع مطلع گفته‌اند، انتظار می‌رود که در این مذاکرات، برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌ها کشورهای اروپایی علیه شرکت‌های هواپیمایی و کشتیرانی ایران نیز مورد بحث قرار بگیرد.
این رسانه مدعی شده مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده هسته‌ای کهنه‌کار ایران ریاست هیات دیپلماتیک ایران در مذاکرات ژنو را بر عهده خواهد داشت. منابع مطلع به این رسانه ژاپنی گفتند روسیه، چین و آمریکا که دولت جدید آن در دوران گذار به سر می‌برد، در این مذاکرات شرکت نخواهند کرد. این درحالی است که پس از گذشت یک سال‌ونیم از متحمل شدن تحریم‌های آمریکا و بدعهدی طرفین اروپایی حاضر در توافق هسته‌ای در عمل به تعهداتشان مبنی بر تلاش برای کاهش فشارهای اقتصادی تحریم‌ها بر ایران با در نظر گرفتن سازوکاری برای عادی‌سازی روابط با ایران، تهران اعلام کرد که طبق حقوق محفوظ خود در بند ۳۶ برجام در پنج گام تعیین شده از اجرای تعهدات داوطلبانه خود در توافق هسته‌ای فاصله می‌گیرد.
به موازات این روند، مقامات ایران تاکید کرده‌اند در صورتی که دولت‌های غربی اراده سیاسی و حسن‌نیت نشان دهند، آماده نهایی کردن توافقی برای لغو تمام تحریم‌ها خواهند بود. در این خصوص اخیراً مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با روزنامه فایننشال تایمز با اشاره به توافق هسته‌ای ایران با غرب که در سال ۲۰۱۵ حاصل شد اما دولت وقت آمریکا به رهبری دونالد ترامپ به طور یک‌جانبه واشنگتن را از آن خارج کرد، گفت: این توافق هنوز می‌تواند به‌عنوان زیربنا عمل کند و به‌روزرسانی شود تا واقعیت‌های جدید را منعکس کند. او افزود: اگر طرف‌های دیگر به تعهدات خود بازگردند، ما بارها گفته‌ایم که مایلیم همین کار را انجام دهیم و باب گفت‌وگو با دولت جدید آمریکا را باز نگه داشته‌ایم.
فعال‌سازی دیپلماسی
آنچه در این میان باید مورد نظر قرار بگیرد این است که مساله دیپلماسی و مذاکره و فعال‌سازی آن در دولت چهاردهم یک اولویت مشخص بوده اما مهم‌تر از آن این است که شرایط نظام بین‌الملل هم به‌گونه‌ای است که نشان می‌دهد، گفت‌وگوها باید با قدرت بیشتر از گذشته به جریان بیفتد. در این راستا پیتر استانو، سخنگوی ارشد امور خارجی و سیاست امنیتی اتحادیه اروپا به ایسنا گفته است که «دیپلماسی بهترین راه برای یافتن راه‌حل‌ها درباره مسائل مهم با ایران است». او در پاسخ به سوالی درباره امکان احیای مذاکرات رفع تحریم‌های ایران گفت: «نماینده عالی اتحادیه اروپا و تیم او با ایران، طرف‌های دیگر برجامی همچنین ایالات‌متحده در تماس هستند تا تمام کانال‌های ارتباطی را باز نگه دارند و امکان احیای مذاکرات هسته‌ای معنادار را حفظ کنند». این مقام اروپایی با تکرار ادعاها درباره برنامه هسته‌ای ایران، مدعی شد: «اتحادیه اروپا به صورت کامل به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تکیه دارد و گزارش این نهاد درباره خط سیر هسته‌ای و عدم همکاری ایران با آژانس بسیار نگران‌کننده است». ستانو با این حال گفت: درباره مذاکرات هسته‌ای، ما امیدواریم دیپلماسی هسته‌ای بتواند به زودی احیا شود. این موضوع همچنین برای ثبات منطقه سودمند خواهد بود. استانو در این گفت‌وگو همچنین گفت که «اتحادیه اروپا به رویکرد سیاسی جامع که براساس احترام متقابل باشد، متعهد است. اروپا دیپلماسی را بهترین راه برای یافتن راه‌حل‌هایی درباره مسائل مهم می‌داند و ما با رئیس‌جمهور و وزیر خارجه ایران در تماس هستیم».
البته ادعاهای استانو درخصوص مساله هسته‌ای ایران درحالی مطرح شده که سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای مشترک پس از صدور قطعنامه ضدایرانی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کردند: «سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران همواره مبتنی بر تعامل سازنده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب حقوق و تکالیف مصرح ذیل معاهده عدم اشاعه و موافقت‌نامه جامع پادمان بوده است اما سه دولت اروپایی و آمریکا که سابقه طولانی در بدعهدی و عدم پایبندی آشکار به تعهدات خود ازجمله در قالب برجام و توسل به تحریم‌های ظالمانه و فشارهای غیرقانونی علیه ملت ایران دارند در یک اقدام تقابلی و ناموجه، قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام ارائه کردند».
این دو نهاد ایرانی همچنین اعلام کرده‌اند که «این رویکرد سیاست‌زده، غیرواقع‌بینانه و مخرب فضای مثبت ایجاد شده و تفاهم‌های حاصل از آن را مخدوش می‌کند. چنین اقدامی آن هم در زمانی که ایران و آژانس در مسیر تعامل سازنده قرار داشتند، بار دیگر ثابت کرد که سه دولت اروپایی و آمریکا در ادعای خود مبنی بر حفظ اعتبار آژانس به هیچ‌وجه صداقت ندارند و موضوع هسته‌ای ایران صرفاً بهانه و دستاویزی برای پیشبرد اهداف نامشروع آنهاست».
این مسائل درحالی بیان می‌شود که اخیراً سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگوی ویژه خبری درباره امکان احیای مذاکرات با غرب گفته بود که «ابراز علاقه از سمت کشورهای اروپایی برای شروع مذاکرات وجود دارد و ما احتمالاً به زودی کار را انجام خواهیم داد».
از سوی دیگر مارک فینو، سخنگوی پیشین وزارت خارجه فرانسه در گفت‌وگو با تابناک درخصوص تاثیرات اجرای مکانیسم ماشه علیه ایران توسط غرب گفت: «برای ایالات‌متحده، استفاده از مکانیسم ماشه با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ دشوار خواهد بود زیرا دیگر نمی‌توان آن را به عنوان یک شرکت‌کننده (participant) در برجام در نظر گرفت و در هر صورت تحریم‌های کنونی آمریکا علیه ایران نسبت به از سرگیری تحریم‌های سازمان ملل (مثلاً شامل تحریم‌های نفتی نمی‌شود) آسیب‌رسان‌تر است.
فینو معتقد است که «تروئیکای اروپایی باید به عدم اجرای قابل توجه تعهدات ذیل برجام توسط ایران استناد کرده و مکانیسم ماشه را قبل از انقضای آن در اکتبر ۲۰۲۵ فعال کند. اما این به معنای کنار گذاشتن هرگونه شانسی برای احیای برجام است». او می‌گوید، تمام فعالیت‌های هسته‌ای ایران فراتر از برجام را غیرقانونی می‌کند و E۳ و اتحادیه اروپا را به بازگرداندن تحریم‌ها سوق می‌دهد و در نتیجه شرکت‌های آنها را از هرگونه حق تجارت یا سرمایه‌گذاری در ایران محروم می‌کند؛ بنابراین فعال کردن مکانیسم ماشه می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد.
فارغ از تمام این تفاسیر باید توجه کرد سخنان اخیر علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که در مصاحبه با سایت رهبر انقلاب مطرح شد هم قابل توجه بوده و هست. او با اشاره به مقاصد آمریکا برای اعمال فشار به ایران می‌گوید: «به هر حال ما غنی‌سازی را گسترش دادیم و غنی‌سازی را بردیم بالای ۶۰ درصد. شما با تجربه‌ای که برای منصرف کردن ایران دارید و دیدید که نمی‌شود، پس دو تا راه بیشتر پیش رویتان ندارید؛ یکی برگردید به همان برجامی که تصویب شده- خب ایران همیشه به شما گفته بیایید برگردید، اشتباهتان را حل کنید البته خسارت‌های ما را هم باید یک‌جوری تامین کنید- یک راه دیگرش هم این است که خیلی خب، قبول ندارید؟ – چون شنیدم دولت جدید ایالات‌متحده گفته «ما آن برجام را اصلاً قبول نداریم چون ایرانی‌ها سر ما را کلاه گذاشتند!»- آن وحی منزل نیست، خب بیایید سر موضوع جدید: شما می‌گویید «ایران هسته‌ای را ما قبول داریم. به سمت بمب نرود ،عیب ندارد!» ما غنی‌سازی در این حد داریم، خب بیایید توافق کنید-که ایران یک شروطی دارد برای این امر با توجه به تجربه گذشته- ما به سمت بمب نمی‌رویم، شما هم شروط ما را بپذیرید. توافق بعدی بکنید. بنابراین ما توصیه نمی‌کنیم شما رفتار غلط قبلی‌تان را دنبال کنید. ولی به هر حال این هم یک راه‌حل است. بیایید از این راه‌حل استفاده کنید».
حال باید منتظر بود و دید که مذاکرات آتی ایران یا تروئیکای اروپایی در سوئیس می‌تواند سنگ بنای یک شروع مجدد برای رسیدن به توافق جدید باشد یا اینکه باید تا زمان ورود ترامپ به کاخ سفید منتظر ماند و دید که تیم او با توجه به کشش مشهود به سوی اسرائیل چگونه عمل می‌کنند.
