توسط : استقبال بازار از آغاز مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا
با توجه به روند مشاهده شده در بازارها پس از انتشار اخبار مذاکرات ایران و آمریکا، به نظر می‌رسد که واکنش اولیه بازارها ناشی از خوش‌بینی نسبی سرمایه‌گذاران به کاهش تنش‌های سیاسی و احتمال گشایش‌های اقتصادی باشد. در ادامه روز سه‌شنبه نوزدهم فروردین، با تداوم جو مثبت در میان فعالان بازار، برخی تحلیلگران پیش‌بینی کردند که این روند نزولی در بازار طلا و سکه ممکن است در کوتاه‌مدت ادامه داشته باشد، به‌ویژه اگر اخبار تکمیلی از پیشرفت مذاکرات منتشر شود. با این حال، کارشناسان هشدار دادند که این کاهش قیمت‌ها ممکن است موقتی باشد، زیرا عوامل بنیادی مانند نرخ تورم، قیمت جهانی طلا و نوسانات ارزی همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در میان‌مدت و بلندمدت ایفا خواهند کرد. در بورس تهران، پس از شوک صعودی اولیه، حجم معاملات اندکی افزایش یافت و برخی نمادهای شاخص‌ساز مانند صنایع پتروشیمی و فلزات اساسی با استقبال خریداران مواجه شدند. این درحالی است که همچنان سایه سنگین ریسک‌های سیاسی و اقتصادی بر سر بازار سنگینی می‌کند و تحلیلگران معتقدند که برای تثبیت روند صعودی، نیاز به محرک‌های قوی‌تر و پایدارتر، مانند کاهش واقعی تحریم‌ها یا بهبود وضعیت اقتصادی کلان، احساس می‌شود. دیروز بازار سهام هم صعود کرد و هم با ورود پول قدرتمند روبه‌رو شد.افزایش ۲.۱۶ درصدی نماگر اصلی بازار سهام که در روز جاری ثبت شد؛ بیشترین رشد این شاخص از پانزدهم دی‌ماه سال گذشته بود. در آن تاریخ شاخص کل بورس تهران رشد ۲.۱۷ درصدی را به ثبت رسانده بود. شاخص هم‌وزن نیز در معاملات روز جاری با رشد ۱.۶۳ درصدی همراه شد که این میزان از رشد نیز بهترین عملکرد این نماگر از ۱۸ دی‌ماه سال گذشته بود.
در فرابورس نیز رشد ۱.۳۳ درصدی در شاخص کل این بازار به ثبت رسید که چنین رشدی در شاخص مذکور از ۱۸ دی‌ماه سال گذشته بی‌سابقه بود. ارزش معاملات خرد نیز رقم ۶ هزار و ۶۷ میلیارد تومان را ثبت کرد و ۲ هزار و ۴۵۴ میلیارد تومان پول حقیقی نیز وارد بازار سهام شد. در بازار ارز نیز، دلار که در روزهای گذشته تحت فشار تقاضای احتیاطی قرار داشت، با انتشار اخبار مذاکرات نشانه‌هایی از کاهش نسبی را نشان داد، هرچند معامله‌گران محتاطانه عمل کردند و منتظر سیگنال‌های روشن‌تر از نتایج مذاکرات ماندند. به طور کلی، جهت‌گیری بازارها در روزهای آتی به‌شدت به اخبار تکمیلی و میزان جدیت طرفین در پیشبرد مذاکرات بستگی خواهد داشت. سرمایه‌گذاران اکنون با دقت بیشتری تحولات سیاسی را رصد می‌کنند تا بتوانند تصمیمات آگاهانه‌تری برای مدیریت سبد دارایی‌های خود اتخاذ کنند. پس از انتشار اخباری مبنی بر شروع مذاکرات میان ایران و آمریکا، بازارها به سرعت واکنش نشان دادند. بازار طلا و سکه ریزشی شد. صندوق‌های کالایی طلا روند نزولی گرفتند. صندوق‌های طلای عیار مفید، لوتوس، کهربا و زرفام همگی بازار را با افت شدیدی آغاز کردند. هر کدام از صندوق‌های طلا تا ساعت ۱۳ بعدازظهر روز سه‌شنبه نوزدهم فروردین به طور میانگین با حدود ۱۰ درصد کاهش مواجه شدند. صندوق‌های طلا در بازارهای آتی نیز با قیمتی حدوداً ۵ درصد کم‌تر نسبت به روز گذشته معامله شدند. در بازار سپرده‌های کالایی نیز گروه‌های شمش طلا، سکه طلا و شمش نقره هر کدام در همان ساعت ابتدایی معاملات با ۵ درصد کاهش در قیمت مواجه شدند. بورس تهران نیز در سایه ریسک‌های سیاسی با فشار عرضه در روزهای اخیر مواجه شده بود؛ با یک شوک شبانه از سمت سیاست خارجی کشور وارد مسیر صعودی شد. آن هم در زمانی که با فقر تقاضا و عدم محرک مثبت دست‌وپنجه نرم می‌کند.
تکرار تجربه
مهم‌ترین تاثیر برجام در سال ۱۳۹۴ جنبه روانی آن بود. فعالان بازار و مردم به آینده اقتصادی امیدوار شدند و این خوش‌بینی به افزایش تقاضا در برخی بخش‌ها، مانند کالاهای وارداتی و سرمایه‌گذاری‌های کوچک، منجر شد. با این حال، چون رفع تحریم‌ها به طور کامل و فوری اجرایی نشد، این اثرات مثبت در سال‌های بعد کم‌رنگ‌تر شد. در سال ۱۳۹۴ توافق برجام ابتدا بازارها را با موجی از خوش‌بینی و رشد مواجه کرد، به‌ویژه در بورس، ارز و نفت. اما این تاثیرات به دلیل تاخیر در اجرای کامل تعهدات، ادامه تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا و عوامل داخلی مانند ساختار اقتصادی ایران، پایدار نماند. با اجرایی شدن برجام در سال ۱۳۹۵، اثرات ملموس‌تری مانند افزایش صادرات نفت و بهبود موقتی رشد اقتصادی (رشد ۱۳.۴درصدی در سال ۱۳۹۵) مشاهده شد، اما در سال ۱۳۹۴ بیشتر شاهد واکنش‌های اولیه و انتظاری بودیم.
با انتشار خبر توافق هسته‌ای صورت گرفته بین ایران و گروه ۱+۵ بازار سکه و طلا واکنشی تقریباً مشابه نشان داد. البته در آن شرایط اوضاع تا حد زیادی متفاوت بود. در سال ۹۴ توافق هسته‌ای در شرایطی به دست آمد که از ماه‌ها قبل از آن مذاکرات در جریان بود و امیدها به دستیابی به یک توافق با دنیا و در نتیجه آن رشد سرمایه‌گذاری و کاهش محدودیت‌های تجاری و تحریم‌ها، از مدت‌ها قبل از آن وجود داشت. در طی آن ماه‌ها، بازار فرصت کافی برای تجزیه‌وتحلیل احتمالات مختلف را داشت و واکنشی که به دستیابی به توافق داشت را می‌شد از قبل پیش‌بینی کرد. در مقابل دیروز درحالی خبر مذاکره منتشر شد که تا روز پیش از آن، اخبار تحت تاثیر اخبار منفی و احتمالات گوناگون ازجمله رکود جهانی یا جنگ قرار داشت. در سال ۹۴ و پس از منعقد شدن توافق هسته‌ای، در مدت ۱۸ روز پس از توافق هسته‌ای، قیمت طلا در بازار ایران ۱.۷ درصد ارزان‌تر شد. بررسی بازارهای طلا و سکه ایران تقریباً سه هفته پس از توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ نشان می‌دهد که در این مدت بازارهای مختلف نسبت به این اتفاق تاریخی واکنش‌های مختلفی نشان دادند. یکی از بازارهایی که در این مدت، کاهش قیمت‌ها را تجربه کرد، بازار طلا بود. بررسی گزارش‌های مربوط به آن زمان نشان می‌دهد که قیمت طلا پس از دستیابی به توافق هسته‌ای در تیرماه ۱۳۹۴ با کاهش پیوسته، به معادل قیمت خود در سال ۱۳۹۱ رسید. بازار طلا و سکه در ایران که به‌شدت تحت تاثیر نرخ ارز و انتظارات تورمی است، پس از توافق با کاهش نسبی قیمت مواجه شد. سرمایه‌گذاران به دلیل پیش‌بینی ثبات اقتصادی و کاهش تنش‌های بین‌المللی، تقاضای کمتری برای خرید طلا به‌عنوان دارایی امن نشان دادند. این روند البته کوتاه‌مدت بود و با ادامه ابهامات در اجرای برجام، دوباره نوسانات افزایش یافت.
پس از اعلام توافق، ارزش ریال در برابر دلار در بازار آزاد به طور موقت تقویت شد. این موضوع به دلیل انتظار کاهش فشار تحریم‌ها و افزایش دسترسی به درآمدهای ارزی از طریق صادرات نفت بود. هرچند این بهبود پایدار نبود و با تاخیر در اجرای کامل رفع تحریم‌ها و ادامه برخی محدودیت‌ها، نوسانات ارزی دوباره شدت گرفت. ارزیابی بازار در نیمه اول سال ۱۳۹۴ نیز بیانگر این است که سکه در این ۶ ماه و پس از دستیابی به توافق هسته‌ای حدوداً ۳.۵ درصد کاهش در قیمت را تجربه کرده است. روند بازار نشان می‌دهد که بیشترین افزایش قیمت سکه در روز ۲۳ فروردین‌ماه ۱۳۹۴ رخ داد؛ به طوری که هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید با قیمت ۹۷۷ هزار تومان معامله شد. بیشتر کاهش قیمت نیز به روز ۲۹ تیرماه مربوط می‌شود که قیمت سکه به حدود ۸۵۶ هزار تومان کاهش یافت.
بورس تهران نیز در واکنش به خبر توافق، ابتدا رشد قابل توجهی را تجربه کرد. شاخص کل بورس در ماه‌های پس از توافق (تابستان و پاییز ۱۳۹۴) به دلیل انتظار ورود سرمایه‌گذاری خارجی و بهبود وضعیت شرکت‌های صادرات‌محور، روند صعودی داشت. با این حال، این رشد در اواخر سال ۱۳۹۴ و اوایل ۱۳۹۵ به دلیل محقق نشدن سریع انتظارات و ابهام در اجرای تعهدات طرف مقابل، با افت مواجه شد. مطالعات نشان می‌دهد که در روز توافق، هجوم سهامداران برای خرید باعث نوسانات کوتاه‌مدت شد، اما در بلندمدت اثرات مثبت بیشتری دیده شد.
یکی از مهم‌ترین اثرات برجام، چشم‌انداز بازگشت ایران به بازار جهانی نفت بود. پیش از توافق، تحریم‌ها صادرات نفت ایران را به حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش داده بود. پس از توافق و با اجرایی شدن آن در دی ماه ۱۳۹۴ (ژانویه ۲۰۱۶)، صادرات نفت به تدریج افزایش یافت و تا سال ۱۳۹۵ به بیش از ۲ میلیون بشکه در روز رسید. این موضوع درآمدهای ارزی دولت را بهبود داد و بر بازارهای داخلی اثر مثبت گذاشت. به تجربه دریافته‌ایم که افزایش درآمدهای دولت، کاهش فشار بر نرخ ارز و بهبود چشم‌انداز اقتصادی، تقاضا را در بازارها تقویت می‌کند. کاهش نوسان دلار و تثبیت ارزش ریال، اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد و از فشار تورمی بر بازارها می‌کاهد. ارز پایدار هزینه‌های تولید را قابل پیش‌بینی می‌کند و تقاضا برای دارایی‌هایی مثل سهام را بالا می‌برد.
اما موقعیت سیاسی و اقتصادی کشور در امروز بسیار متفاوت از شرایط آن زمان است. امروز در شرایطی اخباری مبنی بر آغاز مذاکرات منتشر می‌شود که بازارها تا دیروز در شرایطی مملو از نااطمینانی و ناامیدی از آینده به سر می‌بردند. با توجه به اخبار منفی روزها و هفته‌های اخیر که نه‌تنها بازار ایران بلکه بازارهای جهانی را نیز در ابعادی گسترده تحت تاثیر قرار داده بود، احتمال دستیابی به توافق، منجر به واکنش سریع و تا حدی هیجانی بازار شد. صعودی شدن بازارها در ایران به عوامل متعددی بستگی دارد که ترکیبی از شرایط اقتصادی، سیاسی، روانی و جهانی هستند. این عوامل می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عرضه و تقاضا، انتظارات سرمایه‌گذاران و اعتماد عمومی اثر بگذارند. برای صعودی شدن بازارها در ایران، ترکیبی از ثبات سیاسی- اقتصادی، گشایش در روابط خارجی، مدیریت ارزی و تحریک تقاضا لازم است. در شرایط کنونی اگر مذاکرات اخیر به نتایج ملموسی منجر شود و دولت بتواند انتظارات را کنترل کند، احتمال صعود بازارها وجود دارد، اما پایداری آن به عوامل بنیادی و اجرای صحیح سیاست‌ها بستگی دارد. صعودی شدن بازارها در ایران معمولاً با موانعی مثل بی‌ثباتی سیاسی، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، ناکارآمدی سیاست‌گذاری و تحریم‌ها مواجه است. به همین دلیل، روندهای صعودی اغلب شکننده و کوتاه‌مدت هستند، مگر اینکه تغییرات ساختاری در اقتصاد رخ دهد. کاهش تنش‌های بین‌المللی، مانند مذاکرات موفق یا رفع تحریم‌ها، می‌تواند دسترسی به منابع ارزی، صادرات نفت و سرمایه‌گذاری خارجی را افزایش دهد. پس از توافق برجام در سال ۱۳۹۴ بازارها (به‌ویژه بورس و نفت) به دلیل خوش‌بینی به گشایش اقتصادی، روند صعودی را تجربه کردند.
