توسط : تعطیلی گسترده در بحران آلودگی هوا
گروه اجتماعی: تهران در روزهای اخیر با موجی از آلودگی شدید هوا روبه‌رو شده است که سلامت عمومی را تهدید می‌کند. شاخص کیفیت هوا در برخی مناطق به مرز هشدار رسیده و دولت تصمیم به تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه گرفته است. با این حال خدمات درمانی و بانک‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این وضعیت بار دیگر ناکارآمدی در اجرای قوانین مرتبط و خلأ هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی را برجسته می‌کند.
براساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص آلودگی در برخی مناطق پایتخت به بیش از ۱۵۰ رسیده است، وضعیتی که «ناسالم برای همه گروه‌ها» توصیف می‌شود. تصاویر ماهواره‌ای نیز نشان می‌دهند که یک لایه غلیظ از آلاینده‌ها بر فراز شهر شکل گرفته است.
علی محمدی، متخصص بیماری‌های ریوی درباره تاثیر این وضعیت می‌گوید: «ما شاهد افزایش موارد بستری بیماران تنفسی هستیم. هوای آلوده تاثیر فوری بر سلامت کودکان، سالمندان و بیماران قلبی دارد. این وضعیت نگران‌کننده است و نیازمند اقدام فوری است».
محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت چند روز پیش گفته بود که «شاید قابل تصور نباشد، کل بودجه‌ای که اکنون برای تولید و درآمد نفت در سال ۱۴۰۴ در بودجه قرار دادند ۱۱ میلیارد دلار است. هزینه مالی آلودگی هوا حداقل ۱۲ میلیارد دلار است، برخی محاسبات تا ۲۰ میلیارد دلار هم نوشتند». او گفته که «من راجع به آلودگی هوا بررسی کردم و دیدم که نیروی انسانی معمولی که از دست می‌دهیم برای ما چقدر هزینه مالی دارد. گزارش آن را هم به دولت دادم».
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، تاکید کرده که «پایداری هوا و کاهش جریان باد در کنار استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد، دلایل اصلی بحران فعلی هستند. بدون یک برنامه‌ریزی جامع برای مقابله با این شرایط، آلودگی هوا به یک تهدید دائمی تبدیل خواهد شد».
مازوت‌سوزی؛ عامل جنجالی بحران آلودگی
با وجود ممنوعیت استفاده از مازوت در صنایع، شواهد نشان می‌دهد که همچنان این سوخت آلاینده در برخی نیروگاه‌ها استفاده می‌شود. مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران گفته که «متاسفانه مازوت‌سوزی در استان‌های همجوار تهران همچنان ادامه دارد و این آلاینده‌ها به سمت پایتخت حرکت می‌کنند. این وضعیت در تضاد مستقیم با تعهدات زیست‌محیطی کشور است».
با آنکه ماه گذشته برای کاهش آلودگی هوا و در راستای حفظ سلامت شهروندان، دولت اقدام به حذف سوخت مازوت ۳ نیروگانه کرج، اراک و اصفهان کرد اما سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌هایی که مازوت‌سوزی در آنها ممنوع شده بود را تایید کرد و گفت، محیط زیست از دستگاه‌های متخلف در این زمینه شکایت می‌کند.
۱۶ آبان امسال محمدجعفر قائم‌پناه در حاشیه جلسه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا با حضور در جمع خبرنگاران گفت: با سرد شدن هوا، وارونگی دما اتفاق می‌افتد که یکی از علت‌های اصلی آن کمبود انرژی و ناترازی انرژی در تولید برق و تامین گاز نیروگاه‌هاست. بعضی نیروگاه‌ها ناگزیر برای تامین برق و جلوگیری از خاموشی از مازوت استفاده می‌کردند که با دستور رئیس‌جمهور مازوت‌سوزی در ۳ نیروگاه اراک، اصفهان و کرج حذف می‌شوند.
قانون هوای پاک؛ راهکاری بر زمین مانده
قانون هوای پاک که سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید، راهبرد جامعی برای مقابله با آلودگی هوا ارائه می‌دهد. اما به گفته کارشناسان، اجرای این قانون با چالش‌های بودجه‌ای و هماهنگی میان نهادها مواجه است.
مطابق با بررسی‌ها ۱۱ دستگاه اصلی در قانون هوای پاک وجود دارند اعم از سازمان ملی استاندارد با ۱۶ تکلیف، وزارت کشور با ۸ تکلیف، وزارت نیرو با ۹ تکلیف، برنامه بودجه با ۹ تکلیف، وزارت بهداشت با ۴ تکلیف، اقتصاد دارایی با ۳ تکلیف، جهاد کشاورزی با ۶ تکلیف، راه و شهرسازی با ۷ تکلیف، محیط زیست با ۱۷ تکلیف، وزارت نفت با ۷ تکلیف و وزارت صمت با ۳ تکلیف در این زمینه باید تکالیف‌شان را اجرا کنند اما ۴۰ درصد این وظایف انجام نشده است.
استاندارد آلاینده‌ها طبق آمار سازمان جهانی بهداشت برای آلاینده‌ها ۵ میکروگرم بر مترمکعب به طور سالیانه است و میانگین سالانه کشور ما بالای ۳۰ است و ۶ برابر حد مجاز است. مازوت با سوختنش دی‌اکسید گوگرد و کربن سیاه تولید می‌کند و وارد ریه می‌شوند و اگر از حد مجاز بالاتر روند از عوارض آن سرطان است. در دنیا از مازوت استفاده می‌شود اما جایی استفاده می‌کنند که روی جمعیت اثر نمی‌گذارد و افراد زیادی در معرض آن نیستند.
طبق آمار از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ به طور میانگین ۱۵ درصد از روزهای سال هوا در محدوده خوب یعنی هوای پاک بوده است. به گفته رئیسی، معاون وزیر بهداشت؛ «آمار مرگ‌ومیر در بحث آلودگی هوا منتسب است، یعنی شامل مرگ‌هایی است که عوامل متعددی دارد و بخشی از آن به آلودگی هوا مرتبط است. حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار و در تهران حدود ۷ هزار مرگ منتسب به طور سالانه گزارش شده است». به گفته او «۱۴ درصد مرگ‌هایی که به علت بیماری سکته قلبی است مربوط به آلودگی هواست. یعنی از هر ۱۰۰ مرگ ۱۵ مرگ به علت آلودگی هواست. ۵۹۷ همت، یعنی ۱۲ میلیارد دلار به طور سالانه شامل هزینه‌های کلی در مبحث آلودگی هوا در تمامی کشور است».
آلودگی یک روز در تمام مناطق کشوری همزمان نیست، یعنی اگر تهران آلوده است حتماً تمام کشور آلوده نخواهد بود، همچنین کشور درگیر یک آلودگی دیگر، یعنی گرد‌وغبار است که استان‌های جنوبی و غربی کشور دچار هستند.
این درحالی است که رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران روز ۲۷ آبان، گفته بود که «متاسفانه رویکرد دولت‌ها در چند دهه گذشته، تامین تقاضاهای موجود در زمینه مصرف سوخت بوده و کمترین تلاش برای سیاست‌گذاری به منظور مصرف بهینه انرژی انجام شده است. بنابراین بی‌برنامگی در مدیریت مصرف سوخت و انرژی در دهه‌های گذشته به تشدید آلودگی هوای کلانشهرهای کشور دامن زده است».
او همچنین تاکید کرده بود که توسعه حمل‌ونقل عمومی در شهرهای مختلف ایران طی ۱۰ سال گذشته «تقریباً متوقف شده» و این عامل مهمی در افزایش آلودگی هوای شهرهاست.
به گفته داریوش گل‌علیزاده «در دهه‌های اخیر قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت مصوب سال ۸۶، قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی مصوب سال ۸۹، قانون هوای پاک مصوب سال ۹۶ و بسیاری از قوانین دیگر در زمینه کاهش آلودگی هوا به تصویب مجلس رسیده است یا آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مشابهی توسط هیات دولت ابلاغ شده اما بخش زیادی از تکالیف تعیین شده در این قوانین و مقررات اجرایی نشده است».
نگاهی به تجربه‌های موفق جهانی
شهرهای بزرگ جهان نیز با مشکلات مشابه دست‌وپنجه نرم کرده‌اند اما برخی از آنها توانسته‌اند به راه‌حل‌های موثری دست یابند، در لندن؛ با اجرای طرح «منطقه فوق‌العاده کم آلایندگی» (ULEZ)خودروهای آلاینده مشمول هزینه‌های سنگین می‌شوند. این سیاست موفق به کاهش ۳۵ درصدی ذرات معلق شده است.
در شهر پکن مقامات این شهر با محدودیت تردد خودروها و افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر توانسته‌اند آلودگی هوا را طی دهه گذشته به نصف کاهش دهند. ایالت کالیفرنیا با سخت‌گیری در استانداردهای سوخت و تشویق به استفاده از خودروهای برقی، میزان آلاینده‌های هوا را به طرز چشمگیری کاهش داده است.
اقدامات ضروری برای تهران
کارشناسان بر این باورند که راهکارهای کوتاه‌مدت نظیر تعطیلی مدارس نمی‌تواند به تنهایی راه‌حلی پایدار برای بحران آلودگی هوا باشد. برنامه‌ریزی بلندمدت برای بهبود کیفیت سوخت، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و توقف کامل مازوت‌سوزی ازجمله پیشنهاداتی است که می‌تواند در بهبود وضعیت موثر باشد.
محمد صادقی، استاد محیط زیست دانشگاه تهران در این باره می‌گوید: «ما باید به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش آگاهی عمومی حرکت کنیم. همچنین دولت باید به اجرای جدی قانون هوای پاک متعهد باشد».
بحران آلودگی هوا در تهران نشان‌دهنده نیاز فوری به تغییرات ساختاری و سیاست‌گذاری جامع است. الگوبرداری از تجربه‌های موفق جهانی همراه با اجرای کامل قوانین زیست‌محیطی می‌تواند هوایی پاک‌تر برای پایتخت به ارمغان آورد. اما این مهم تنها با اراده‌ای جدی و اقداماتی همگرا میان دولت، مجلس و شهروندان ممکن خواهد بود.
حمل‌ونقل عمومی فرسوده و سهم بالای خودروهای شخصی در آلایندگی هوای تهران از دیگر موضوعات مهم این بحران هستند. کارشناسان معتقدند که باید سیاست‌هایی مانند توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک، افزایش محدودیت‌های ترافیکی و تشویق استفاده از خودروهای الکتریکی در اولویت قرار گیرد.
