توسط : آیا سال آینده، روشن‌تر خواهد بود؟
۱۴۰۳ سالی بود که ایران را در آزمونی دشوار قرار داد. مردمی که در برابر تورم ایستادگی کردند، خبرنگارانی که با وجود فشارها قلم را زمین نگذاشتند، زنانی که برای امنیت و برابری جنگیدند و محیط زیستی که در سکوت، زیر تیغ تخریب قرار گرفت. سالی که در آن صدای انتقاد زیر سایه انتخابات بلند شد اما بسیاری از دغدغه‌ها همچنان بی‌پاسخ ماند. سال ۱۴۰۳ برای خبرنگاران سالی پرفشار و سخت بود. اما در نهایت الهه محمدی و نیلوفر حامدی، پس از ماه‌ها حبس آزاد شدند. این آزادی، هرچند بارقه‌ای از امید را در دل جامعه رسانه‌ای زنده کرد اما همچنان فضای مطبوعاتی را متاثر از ترسی همیشگی نگه داشت. از سوی دیگر مشکلات اقتصادی، معیشت خبرنگاران را به یکی از سخت‌ترین دوران خود رساند. در شرایطی که بسیاری از رسانه‌ها با کاهش منابع مالی و فشارهای گوناگون دست‌وپنجه نرم می‌کنند ۱۴۰۴ نیز سالی آسان برای خبرنگاران نخواهد بود. زن‌کشی و قتل‌های ناموسی همچنان یکی از عمیق‌ترین بحران‌های اجتماعی ایران است و سال ۱۴۰۳ سال خونینی برای زنانی بود که قربانی خشونت خانگی شده بودند. ۱۴۰۳ برای محیط زیست ایران، سالی پر از هشدار بود. آلودگی هوا به اوج خود رسید، مدارس و ادارات بارها تعطیل شدند و کیفیت هوا به نقطه‌ای رسید که بسیاری از شهروندان را دچار مشکلات تنفسی کرد. منابع آبی در وضعیت بحرانی‌تر قرار گرفته است، چنارهای ولیعصر یکی پس از دیگری سقوط کردند، پلنگ‌های ایرانی بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر قرار گرفتند و زمین‌خواری و کوه‌خواری ادامه یافت. سال ۱۴۰۳ نشان داد که اگر تغییری در سیاست‌های زیست‌محیطی رخ ندهد، سال‌های آینده حتی دشوارتر خواهند بود. یکی از مهم‌ترین تحولات این سال، توقف اجرای قانون عفاف و حجاب با دستور شورای عالی امنیت ملی بود. ون‌های گشت ارشاد کم‌رنگ‌تر شدند اما نگرانی‌ها درباره این معضل همچنان باقی ماند. آزادی توماج صالحی و شروین حاجی‌پور، بارقه‌ای از امید را در دل بسیاری روشن کرد. اما از سوی دیگر، کارزار برکناری زاکانی که به شدت مورد توجه قرار گرفته بود، نتوانست به نتیجه‌ای ملموس برسد. شورای شهر تهران، با وجود اختلافات شدید، دوره خود را تمدید کرد و همچنان درگیر چالش‌های مدیریتی باقی ماند.
شهادت سربازان
در شامگاه حادثه‌ای تلخ، گروهک تروریستی جیش‌العدل با حمله‌ای هماهنگ در راَسک و چابهار ۱۰ تن از سربازان حافظ امنیت کشور را به شهادت رساند. این حمله درحالی رخ داد که نیروهای امنیتی ایران بلافاصله وارد عمل شده و در درگیری سنگین ۱۸ عضو این گروه تروریستی را به هلاکت رساندند. جیش‌العدل، گروهکی که سال‌ها با اقدامات تروریستی در جنوب شرق ایران امنیت منطقه را تهدید کرده، مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته است. استان سیستان‌وبلوچستان، به‌ویژه مناطق مرزی، بارها صحنه عملیات‌های مشابه بوده که امنیت و آرامش این منطقه را هدف گرفته است.
بازگشت پارک قیطریه به مردم
پس از ماه‌ها بحث و اعتراض، سرانجام طرح ساخت مسجد در پارک قیطریه منتفی شد. اما آنچه این تصمیم را خبرسازتر کرد، دلیل انصراف خیر مسجدساز بود؛ نداشتن صرفه اقتصادی! ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در صحن شورا اعلام کرد که خیر مذکور پس از تعیین ضابطه‌ای مبنی بر محدود شدن ساخت مسجد به ۲۰۰ متر بدون امکان توسعه در طبقات بالا یا زیرزمین از ادامه پروژه انصراف داده است و این بوستان به مردم بازگشت.
گشت‌های ارشاد؛ کم‌رنگ اما پابرجا
با دستور شورای عالی امنیت ملی، اجرای طرح عفاف و حجاب متوقف شد اما گشت‌های ارشاد همچنان در خیابان‌ها حضور دارند. هرچند از سخت‌گیری‌های گذشته خبری نیست و برخوردها کمتر شده اما نظارت‌ها در قالب‌های جدید مثل توقیف ماشین‌ها به دلیل بی‌حجابی ادامه دارد. درحالی که برخی این کاهش سخت‌گیری را نشانه تعدیل سیاست‌ها می‌دانند، برخی دیگر آن را وقفه‌ای موقتی تلقی می‌کنند. آیا این تغییرات آغاز تحولی پایدار در سیاست‌گذاری اجتماعی است، یا تنها فصلی گذرا در مسیر نظارت بر پوشش؟ آینده، پاسخ این پرسش را روشن خواهد کرد.
احکام نهایی توماج و شروین
پس از ماه‌ها بلاتکلیفی، احکام نهایی توماج صالحی و شروین حاجی‌پور صادر شد. توماج صالحی که به دلیل اشعار انتقادی‌اش مدت‌ها در بازداشت بود، در حکم نهایی از برخی اتهامات سنگین تبرئه شد و محکومیت او کاهش یافت. شروین حاجی‌پور، خواننده قطعه «برای» که به سرعت به یکی از تاثیرگذارترین سرودهای اجتماعی تبدیل شد، از اتهامات اولیه تبرئه شد.
معضل مهاجران افغان در ایران
با افزایش نگرانی‌ها درباره حضور گسترده مهاجران افغان در ایران، موضوع اخراج و بازگرداندن آنها به افغانستان به یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل اجتماعی و امنیتی کشور تبدیل شده است. بسیاری از مردم، مشکلات اقتصادی، رقابت بر سر فرصت‌های شغلی و افزایش اجاره‌بها را به حضور گسترده مهاجران نسبت می‌دهند. از سوی دیگر، ایران در اقدامی بی‌سابقه ساخت دیواری مرزی با افغانستان را آغاز کرده است؛ اقدامی که نشان از تلاش برای کنترل ورود غیرقانونی مهاجران و کاهش تنش‌های مرزی دارد. با این حال، این بحران تنها یک مساله داخلی نیست؛ بلکه به وضعیت نابه‌سامان افغانستان، نبود سیاست‌های مشخص در قبال مهاجران و چالش‌های منطقه‌ای گره خورده است.
مرگ تلخ منصوره قدیری‌جاوید
قتل منصوره قدیری‌جاوید بار دیگر معضل زن‌کشی را در ایران در کانون توجه قرار داد. او نیز مانند بسیاری از زنان، قربانی خشونتی شد که سال‌هاست در سایه ضعف قوانین حمایتی و تعصبات خانوادگی ادامه دارد. در ایران، هر سال ده‌ها زن به دلیل قتل‌های ناموسی و خشونت‌های خانوادگی جان خود را از دست می‌دهند، درحالی که بسیاری از این جنایت‌ها با مجازات‌های سبک یا بی‌توجهی سیستم قضایی همراه است. مرگ منصوره قدیری‌جاوید، تنها یک نام در میان این فهرست بلند نیست، بلکه نمادی از بحران امنیت زنان در جامعه‌ای است که هنوز برای مقابله با خشونت علیه آنان، گام‌های اساسی برنداشته است.
قتل دانشجوی دانشگاه تهران
قتل امیرمحمد خالقی، دانشجوی ۱۹ساله دانشگاه تهران بر اثر یک زورگیری مرگبار، بار دیگر نگرانی‌ها درباره امنیت دانشجویان در اطراف دانشگاه‌های بزرگ کشور را افزایش داد. این حادثه تلخ، نه‌تنها موجی از خشم و ناراحتی را در جامعه دانشگاهی به دنبال داشت، بلکه بار دیگر بر مشکلات امنیتی معابر اطراف دانشگاه‌های تهران تاکید کرد. در واکنش به این اتفاق، وزیر علوم با اقدامی سریع، کانکس‌های انتظامی در اطراف دانشگاه تهران و شریف مستقر کرد تا حضور نیروهای امنیتی برای کاهش جرائم در این مناطق پرخطر افزایش یابد. این اقدام، اگرچه گامی در مسیر افزایش امنیت دانشجویان محسوب می‌شود، اما همچنان این پرسش را باقی می‌گذارد که آیا مشکلات امنیتی در کشور، نیازمند راهکارهای اساسی‌تر و ریشه‌ای‌تر نیست؟
ترور دو قاضی عالی‌رتبه
در سالی که گذشت محمد مقیسه و علی رازینی، دو تن از قضات عالی‌رتبه کشور، هدف یک حمله تروریستی قرار گرفتند و به شهادت رسیدند. این حمله درحالی رخ داد که ضارب پس از قتل این دو قاضی اقدام به خودکشی کرد. با وجود آنکه عامل ترور دیگر در قید حیات نیست، اما پرسش‌های بسیاری درباره ابعاد این حادثه و نحوه تامین امنیت مقامات ارشد قضایی همچنان باقی است.
ایران در محاصره آلودگی، خاموشی و بحران آب
سال ۱۴۰۳ درحالی به پایان رسید که آلودگی هوا، کمبود گاز و برق، و بحران آب نگرانی‌های جدی را به همراه داشت. زمستان گذشته با قطعی‌های گسترده گاز و تابستان پیش‌رو با خاموشی‌های برق همراه بود. نیروگاه‌ها به دلیل کمبود گاز، مازوت سوزاندند که آلودگی هوای کلانشهرها را به اوج رساند. از سوی دیگر، منابع آبی کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند و احتمال جیره‌بندی آب در تابستان ۱۴۰۴ بسیار بالاست. کاهش بارندگی و افت ذخایر سدها، تابستانی سخت را برای بسیاری از مناطق رقم خواهد زد.
مرگ پلنگ‌ها
پلنگ ایرانی، بزرگ‌ترین زیرگونه پلنگ در جهان، با خطر انقراض جدی مواجه است. براساس برآوردهای سال ۲۰۰۵، جمعیت جهانی این‌گونه کمتر از ۳۰۰/۱ قلاده تخمین زده می‌شد که ۶۰ تا ۷۰ درصد آنها در ایران زیست می‌کردند. با این حال، در سال‌های اخیر، به دلیل عواملی مانند تخریب زیستگاه‌ها، شکار غیرمجاز، تصادفات جاده‌ای و کاهش طعمه‌های طبیعی، جمعیت پلنگ ایرانی کاهش یافته است. به‌عنوان مثال، در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۴۰۰، تلفات ۱۷۰ قلاده پلنگ در ایران ثبت شده و تنها ۱۷ پلنگ باقی‌مانده است.
تراژدی پرستو بخشی
پرستو بخشی، پزشک متخصص قلب و عروق، در فروردین ۱۴۰۳ در محل اقامت خود در بیمارستان ابن‌سینا واقع در نورآباد لرستان، به زندگی خود پایان داد. او در سال‌های اخیر پدر و مادر خود را از دست داده بود و با مشکلات روحی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. با وجود درخواست برای تغییر محل خدمت، وزارت بهداشت با جابه‌جایی او موافقت نکرد و او را در «لیست سیاه» قرار داد. متاسفانه، خودکشی در میان رزیدنت‌ها و پزشکان جوان در ایران به یک بحران تبدیل شده است. عواملی مانند فشار کاری زیاد، حقوق پایین، رفتار نامناسب ارشدها و درخواست وثیقه‌های سنگین به‌عنوان شرط ادامه تحصیل، از دلایل اصلی این خودکشی‌ها عنوان شده است.
سیل هشداردهنده مشهد
در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳، شهر مشهد شاهد بارش شدید باران و تگرگ بود که منجر به وقوع سیلی ویرانگر شد. این بارندگی شدید در مدت‌زمان کوتاهی باعث طغیان نهرها و جاری شدن سیلاب در مناطق مختلف شهر شد. براساس گزارش‌ها، در این حادثه ۱۲ نفر جان خود را از دست دادند و خسارات مالی گسترده‌ای به منازل و زیرساخت‌های شهری وارد شد. محله سیدی، میدان انقلاب، محدوده ترمینال، خیابان حر، بلوار نمازی، تقاطع جهاد و جمهوری و استقلال و منطقه سرافرازان ازجمله نقاط تحت تاثیر این سیلاب بودند. این حادثه نشان‌دهنده ضرورت توجه به مدیریت صحیح شهری و حفظ مسیرهای طبیعی آبراهه‌ها برای جلوگیری از تکرار چنین وقایعی است.
آزادی واتس‌آپ
در تاریخ ۴ دی ۱۴۰۳ (۲۴ دسامبر ۲۰۲۴)، شورای عالی فضای مجازی ایران در جلسه‌ای به ریاست رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان، تصمیم به رفع فیلتر واتس‌آپ و گوگل‌پلی گرفت. این اقدام به‌عنوان گام نخست در جهت کاهش محدودیت‌های اینترنتی در کشور تلقی می‌شود. پیش از این، واتس‌آپ و گوگل‌پلی به مدت بیش از ۲ سال در ایران فیلتر بودند. این محدودیت‌ها در پی اعتراضات گسترده در سال ۱۴۰۱ اعمال شد. رفع فیلتر این پلتفرم‌ها با استقبال کاربران ایرانی مواجه شده است، اما همچنان پلتفرم‌های محبوبی مانند اینستاگرام و تلگرام در فهرست فیلترینگ قرار دارند. این تصمیم در راستای وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور پزشکیان برای کاهش محدودیت‌های اینترنتی و افزایش دسترسی آزاد به اطلاعات اتخاذ شد.
۱۴۰۳ رفت اما زخم‌هایش همچنان باقی است. بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی همچنان مانند سایه‌ای بر سر کشور سنگینی می‌کنند. اما آیا در ۱۴۰۴ تغییری رخ خواهد داد؟ پاسخ این پرسش هنوز مبهم است. آنچه مسلم است ۱۴۰۴ قطعاً سال آسانی نیست اما امید هنوز زنده است.
