توسط : دفاع خاتمی از کابینه پزشکیان
گروه سیاسی: سیدمحمد خاتمی روز گذشته به تحلیل کابینه پیشنهادی مسعود پزشکیان پرداخت و حسن روحانی به این بهانه خاطرات خود را از چینش کابینه بیان کرد. همچنین روزنوشت‌های آیت‌الله هاشمی نیز درخصوص تشکیل کابینه خواندنی است.
خاتمی در واکنش به فضای سیاسی و رسانه‌ای ایجاد شده نسبت به فهرست پیشنهادی پزشکیان به مجلس، خواستار درک موقعیت پیچیده و خطیر کنونی و برخورد واقع‌بینانه و مبتنی بر اطلاعات درست و انصاف در قبال آنچه که رخ داده و رخ خواهد داد، شد. رئیس دولت اصلاحات که در جمع مشاوران خود سخن مى‌گفت بر این موضوع تاکید کرد که انتخاب اعضای هیات دولت در مجموع روند قابل فهم و طبیعى داشته است. طبعاً هر کار تازه‌ای ممکن است، اشکالاتی داشته باشد و این امر نباید موجب ارزیابی‌های شتابزده و نومیدى شود و نباید از موضع حمایت رئیس‌جمهوری که هنوز کار خود را شروع نکرده است به وادی انتقاد سخت و مخالفت افتاد.
سیدمحمد خاتمی: همه کمک کنیم رئیس‌جمهور موفق به برآوردن خواست ملت شود/ وقتى پزشکیان مى‌گوید طرح نور، طرح سیاهى است طبعاً جلوى آن خواهد ایستاد/ اصلاح‌طلبان و همه خیرخواهان کشور و ملت نباید مواضع اصولى خود را برای اصلاح رویه‌های غلط حکمرانی از یاد ببرند. خاتمى همچنین واکنش‌های تند را بعضاً متاثر از نارضایتی‌های انباشته شده جامعه و توقعات برآمده از انتخابات و بعضاً ناشی از برخی پیش‌داوری‌ها و ذهنیت‌هاى نادرست و بى‌اطلاعی از فرآیند انتخاب دانست و افزود: «ما هم ضمن تایید انتخاب‌های خوبی که شده است بر این باوریم که در بعضی موارد می‌شد خیلی بهتر عمل کرد ولی به جناب پزشکیان احترام می‌گذاریم و ایشان را صاحب حق در انتخاب همکارانشان می‌دانیم و از ایشان انتظار معجزه در هر شرایطی نداریم. طبعاً علاقه‌مند و خواستار آن هستیم که به وعده‌هایى که داده‌اند، پای‌بند باشند و ان‌شاالله چنین خواهد شد. رئیس‌جمهوری اسبق ایران تصریح کرد: وقتى ایشان مى‌گوید، طرح نور، طرح سیاهى است طبعاً جلوى آن خواهد ایستاد. وقتی آنچه را بر جامعه دانشگاهى و فرهیخته می‌گذرد نمی‌پسندد، می‌کوشد آنچه درست است و مورد پسند آنان است، عملی شود. وقتی از تحقیر هنرمندان و توهین و جفا به آنها (که بسیاری از آنها از خود نهادهای رسمی فرهنگی بوده است نه نهادهای امنیتی) رنج می‌برد با آن مخالفت خواهد کرد. ایشان پای‌بند به قول و نظر خود مبنی بر رابطه و تعامل براساس مصالح ملی با دنیا و رفع تحریم‌هاست و نیز به اصلاح در عرصه اقتصادی به‌خصوص آنچه به معیشت و بهداشت و امنیت مردم مربوط می‌شود و به توسعه توأم با عدالت می‌انجامد، باور دارد لذا در عمل هم پای‌بند خواهد بود و اینها خواست‌هایی است که باید از ایشان داشت.
به اعتقاد خاتمی دولت وفاق ملى و وحدت هم رویکرد خوبی است اما ۵۰ درصدی که در انتخابات شرکت نکردند و چندین میلیون نفری که عمدتاً از ترس اینکه زمام امور به‌دست جریانی نا‌مطلوب برای مصالح ملی و امنیت و توسعه کشور بیفتد به ایشان راى دادند باید در امر وفاق و وحدت مورد نظر جدی باشند؛ نه فقط گروه‌ها و جریان‌های خاصی که پایگاه محدودی در متن جامعه دارند. وفاق ملی، ائتلاف سیاسی نیست، توجه همگانی به خواست ملت برای تغییر و اصلاح امور است. برای پیشبرد آن حاکمیت و همه جریان‌های سیاسی باید عملاً از این راهبرد حمایت کنند.
ظریف اولین وزیر قطعی روحانی
روایت حسن روحانی از انتخاب کابینه یازدهم طوری دیگری است. او در بخشی از خاطراتش می‌گوید که رهبری با شرط اینکه من خودم به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی مسئول پرونده هسته‌ای باشم، انتقال پرونده به وزارت خارجه را قبول کردند. در این جلسه رهبری درباره پیشنهاد دکتر ظریف به عنوان وزیر امور خارجه هیچ نکته انتقادی نگفتند و از ایشان تعریف هم کردند. درباره آقای رحمانی‌فضلی به عنوان وزیر کشور هم تعریف کردند و وقتی در جلسه بعدی معاونت اول آقای جهانگیری را طرح کردم هم از ایشان خیلی تعریف کردند. به این ترتیب سه ضلع سیاسی کابینه روشن شد.
اولین وزیری که قطعی کردم دکتر محمدجواد ظریف بود تا پس از تکمیل نهاد دولت، اولین برنامه سیاسی دولت هم شروع شود. پس از آن در همان روز با دکتر اسحاق جهانگیری دیدار کردم و درحالی که احتمالاً فکر می‌کرد برای وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) پیشنهاد شود به او پیشنهاد معاونت اول را دادم.
در بخشی از خاطرات حسن روحانی که سایت رسمی رئیس‌جمهور پیشین کشورمان منتشر کرده، آمده است: من برای دومین بار پس از انتخابات به جلسه سران قوا دعوت شدم. جلسه‌ای که در حضور رهبری برگزار می‌شد. ساعت ۶ بعدازظهر به جلسه رفتم و بعد از آن با محمود احمدی‌نژاد دچار مجادله شدم. محمود احمدی‌نژاد در آخرین روزهای دولت پیشنهاد کرده بود که ۱۰ میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای تامین کالاهای اساسی برداشت شود. قبلاً هم رهبری این درخواست رئیس‌جمهور مستقر را به من منتقل کرده بود و من مخالفت کرده بودم.
صندوق توسعه ملی به نوعی در ادامه صندوق ذخیره ارزی کشور ناشی از پس‌انداز بخشی از درآمدهای فروش نفت بود که در دولت سیدمحمد خاتمی تاسیس شد تا درصدی از ارز حاصله از فروش نفت طبق پیش‌بینی لایحه بودجه ذخیره شود و البته در دولت دوم احمدی‌نژاد صندوق توسعه ملی تشکیل شد که وظیفه این صندوق امور توسعه‌ای کشور و کمک به بخش خصوصی بود اما احمدی‌نژاد مانند خزانه و بانک مرکزی از این صندوق (توسعه ملی) هم برای مخارج دولت بهره می‌گرفت و ازجمله از منابع این صندوق در پایان سال ۹۱ عیدانه‌ای برای مردم در نظر گرفته بود. حالا هم می‌خواست با ادعای تامین ذخایر کالاهای اساسی دولت را به من تحویل دهد. البته این مجوز می‌توانست به دولت من هم امکان ریخت‌وپاش بدهد، اساساً این نوع بذل و بخشش‌ها به ضرر اقتصاد کشور است.
در اینجا بود که آن مجادله سخت میان ما رخ داد و احمدی‌نژاد گفت، این برداشت به سود دولت من هم هست تا در اول کار با کمبود کالاهای اساسی مواجه نشود اما من نمی‌خواستم این سود به بهای زیان به اقتصاد کشور به دست آید. البته قبلاً حضور مقام رهبری مطرح کرده بودم که تصمیمات کلان که بار آن بر دوش دولت آینده خواهد بود در روزهای پایانی دولت دهم انجام نشود و ایشان هم آن را پذیرفتند لذا عملاً باب اجازه آقای احمدی‌نژاد از رهبری در این زمینه بسته شده بود.
عصر تکنوکرات‌ها
هاشمی در شرایط دشواری، اولین کابینه خود را در سال ۶۸ تشکیل داد که این دشواری مربوط به پایان جنگ بود. همان‌طور که دولت سوم و چهارم نیز اداره کشور را در شرایط دشواری پیش برده بود، دولت پنجم نیز که پس از پایان جنگ بر سر کار آمد، کار خود را در شرایط ویژه‌ای آغاز کرد که بدون تردید نام دولت «سازندگی» نیز بر همین اساس انتخاب شد. به عبارتی می‌توان گفت، «سازندگی» ماموریت هر دولتی است که پس از جنگ روی کار می‌آید. هاشمی‌رفسنجانی تفکر اقتصادی دولت خود را بر مبنای حضور افراد فنی و مسلط به حوزه اقتصاد یا همان «تکنوکرات‌ها» پیش برد.
حضور نوربخش در رأس وزارت اقتصاد، بیژن نامدارزنگنه در وزارت نیرو، نعمت‌زاده در وزارت صنایع، آقازاده در وزارت نفت، کلانتری در وزارت کشاورزی، محلوجی در وزارت معادن، نژادحسینیان در صنایع سنگین و وهاجی در وزارت بازرگانی، رنگ‌وبوی کابینه نخست هاشمی‌رفسنجانی را اقتصادی کرده بود. از سوی دیگر هاشمی در کابینه اول، افرادی از جناح‌بندی‌های گوناگون سیاسی را در کابینه خود وارد کرد. هرچند در آن زمان هنوز جناح‌بندی‌های سیاسی به شکل کنونی وجود نداشت. نوری، نجفی و معین حضور داشتند و از سوی دیگر ولایتی، علی لاریجانی و فلاحیان به ترتیب در پست وزیر امور خارجه، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر اطلاعات قرار گرفته بودند.
از نظر اقتصادی، دولت اول هاشمی با شرایط کسری بودجه شدید نزدیک به ۵۰ درصد مواجه بود که توانست شرایط بودجه را در طول دوران ۸ ساله به توازن تبدیل کند. از سوی دیگر ترکیب بودجه و هزینه‌های دولت به نفع طرح‌ها و هزینه‌های عمرانی تغییر کرد و این مساله افتتاح و راه‌اندازی طرح‌های بزرگ عمرانی در ۸ سال ریاست‌جمهوری وی را به دنبال داشت. در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری، یادگار امام(ره) حجت‌الاسلام سید‌احمد خمینی، رئیس‌جمهور منتخب را به ناچیز شمردن قدرت خود و همه قدرتمندان مادی در برابر قدرت کامله الهی، حفظ موضع مستحکم همیشگی خود در برابر دشمنان، مخالفان و بدخواهان همچنین گزینش همکاران و مدیران با این معیارها توصیه کرد. مقام معظم رهبری نیز توجه به عدالت اجتماعی را به مسئولین دولت گوشزد کردند: «سیاست‌های اساسی در نظام اسلامی، عبارت است از رفاه عمومی و عدالت اجتماعی. فرق عمده ما با نظام‌های سرمایه‌داری همین است».
هاشمی کابینه دوم خود را با حفظ ۱۳ نفر از ۲۲ وزیر کابینه اول و تغییر ۹ وزیر تشکیل داد. آن طور که سایت خبری تحلیلی جوان‌پرس روایت می‌کند؛ لاریجانی که با حکم مقام معظم رهبری به عنوان رئیس صداوسیما انتخاب شده بود از وزارت فرهنگ و ارشاد کنار رفت و میرسلیم جانشین او در این سمت شد. دولت دوم هاشمی با اجماع کمتر در فضای سیاسی نسبت به دولت اول وی شکل گرفت و هاشمی‌رفسنجانی نیز در دولت دوم مانند دولت اول، سیاست توازن در کابینه و استفاده از وزن همه نیروهای سیاسی کشور را در پیش نگرفت که شاید دلیل اصلی، فعالیت مجلس چهارم با اکثریت متمایل به جناح راست از یک‌سو و فشار گروه‌های سیاسی در دوران انتخابات از سویی دیگر است. هر چه بود، دوره ۸ ساله ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی در شرایطی به پایان رسید که دولت وی با نقاط قوت و ضعف بسیاری همراه بود. البته این نقاط قوت و ضعف از دید افراد مختلف به شکل مختلف تحلیل می‌شود.
