توسط : هر ۴۰ دقیقه یک زن ایرانی مبتلا به سرطان سینه میشود
دیروز رئیس انجمن بیماریهای سینه ایران اعلام کرد: «هر ۴۰ دقیقه یک زن در ایران به سرطان سینه مبتلا میشود». این جمله فراتر از یک آمار پزشکی، زنگ خطری برای سلامت عمومی زنان کشور است. بر اساس دادههای وزارت بهداشت و آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان (IARC) سرطان سینه همچنان شایعترین نوع سرطان در میان زنان ایرانی است و سالانه بیش از ۱۸ هزار زن در کشور به آن مبتلا میشوند.
واقعیتی تلخ در حال رشد
تا دو دهه پیش میانگین سنی ابتلا به سرطان سینه در ایران حدود ۵۵ سال بود اما امروز این عدد به ۴۵ سال کاهش یافته است. بهعبارت دیگر، زنان ایرانی دستکم ۱۰ سال زودتر از میانگین جهانی در معرض این بیماری قرار میگیرند. متخصصان این تغییر را حاصل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، تغییر سبک زندگی، چاقی، کمتحرکی، مصرف بالای چربیهای اشباع و نیز تاخیر در ازدواج و زایمان میدانند.
در حال حاضر، برآورد میشود بیش از ۸۰ هزار زن در کشور با سرطان سینه زندگی میکنند و هر سال حدود ۴ تا ۵ هزار نفر جان خود را بر اثر این بیماری از دست میدهند. نکته نگرانکننده آن است که حدود ۷۰ درصد موارد، در مراحل پیشرفته تشخیص داده میشوند؛ زمانی که درمان پرهزینهتر و احتمال نجات کمتر است.
ایران در مقایسه با جهان
نرخ بروز سرطان سینه در ایران در حال حاضر حدود ۴۰ مورد در هر ۱۰۰ هزار زن است. این رقم کمتر از میانگین جهانی (۶۵ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر) و پایینتر از کشورهای غربی مانند آمریکا (۱۲۵ مورد) یا آلمان (۱۱۰ مورد) است. اما تفاوت مهم در روند رشد سریعتر در ایران است. در حالی که در کشورهای توسعهیافته، میزان بروز بیماری طی دو دهه گذشته با غربالگری منظم کنترل شده در ایران طی همین مدت تقریباً دو برابر شده است. از سوی دیگر، نرخ مرگومیر ناشی از سرطان سینه در ایران حدود ۴۰ درصد مبتلایان است در حالی که این رقم در کشورهای پیشرفته به زیر ۲۰ درصد کاهش یافته است. این اختلاف نشاندهنده ضعف در شناسایی زودهنگام، نبود دسترسی برابر به درمان و فشار اقتصادی سنگین بر بیماران است.
غربالگری؛ حلقه گمشده نظام سلامت
در بسیاری از کشورها، ماموگرافی و معاینه دورهای زنان بالای ۴۰ سال بخشی از نظام سلامت عمومی است. در ایران اما غربالگری منظم و رایگان هنوز به شکل ملی اجرا نمیشود. بیشتر زنان زمانی به پزشک مراجعه میکنند که توده به مرحلهای پیشرفته رسیده است. هزینه بالای ماموگرافی، کمبود مراکز مجهز در شهرهای کوچک و نبود آموزش کافی درباره علائم اولیه از دلایل اصلی این تاخیر است. دکتر الهام فلاح، جراح و عضو انجمن سرطان ایران میگوید: «بیش از ۶۰ درصد زنان مراجعهکننده به ما حداقل ۶ ماه از مشاهده اولین نشانه بیماری گذشته است. در این مدت حیاتی، میشد با یک آزمایش ساده از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد».
چالش درمان
با وجود پیشرفتهای پزشکی، هزینه درمان سرطان سینه در ایران همچنان بسیار بالاست. داروهای هورمونی و شیمیدرمانی گرانقیمت هستند و برخی از آنها وارداتیاند. بیمههای پایه تنها بخشی از هزینهها را پوشش میدهند و بیماران کمدرآمد ناچارند از مسیر خیریهها یا کمکهای مردمی استفاده کنند. در نتیجه، نابرابری درمان میان طبقات اجتماعی کاملاً محسوس است. در تهران و شهرهای بزرگ، مراکزی مانند بیمارستان امام خمینی و مرکز امید فعالاند اما در استانهای محروم، امکانات تشخیصی و درمانی کافی وجود ندارد. زنان بسیاری برای درمان ناچار به مهاجرت موقت به پایتخت میشوند؛ امری که خود هزینههای سنگین روانی و اقتصادی به همراه دارد.
چارهای جز تغییر سبک زندگی نیست
یکی از عوامل کلیدی در کنترل سرطان سینه، آگاهی عمومی است. تحقیقات نشان دادهاند، زنانی که مهارت «خودآزمایی سینه» را میآموزند ۲ تا ۳ برابر زودتر به پزشک مراجعه میکنند. در سالهای اخیر کمپینهایی مانند «همه با هم علیه سرطان» و «ماه آگاهی از سرطان سینه» در مهرماه در این زمینه نقش موثری داشتهاند؛ با این حال پوشش رسانهای و استمرار آن کافی نیست. از سوی دیگر افزایش چاقی، کمتحرکی و استرس مزمن در زنان شهری ایران، ریسک ابتلا را به شدت بالا برده است. تغذیه ناسالم، خواب ناکافی و مصرف مواد قندی و چربی بالا در کنار مصرف دخانیات از عوامل مؤثر شناخته شده، هستند. سیاستگذاری سلامت باید از سطح درمان فراتر رود و به پیشگیری و تغییر رفتار عمومی بپردازد.
تجربه کشورها؛ الگوی ترکیه و آلمان
کشور ترکیه در دهه اخیر با راهاندازی بیش از ۱۵۰ مرکز غربالگری رایگان در سراسر کشور توانسته است، میزان مرگومیر ناشی از سرطان سینه را حدود ۳۰ درصد کاهش دهد. در آلمان نیز اجرای برنامههای آموزش همگانی از دبیرستانها آغاز میشود و زنان بالای ۴۰ سال موظف به انجام ماموگرافی دوساله هستند. در نتیجه بیش از ۸۰ درصد موارد در مراحل اولیه شناسایی و درمان میشوند. در ایران، اجرای چنین برنامهای نیازمند هماهنگی میان وزارت بهداشت، بیمهها، رسانهها و سازمانهای مردمنهاد است. کارشناسان میگویند اگر طرح ملی غربالگری آغاز شود، میتوان سالانه جان هزاران زن را نجات داد و بار مالی سرطان سینه را به میزان قابل توجهی کاهش داد. سرطان سینه، برخلاف بسیاری از سرطانها، در صورت تشخیص زودهنگام تا ۹۰ درصد قابل درمان است. اما در ایران هنوز فرهنگ مراجعه دورهای و خودآزمایی جا نیفتاده است. آموزش دختران جوان در مدارس، ارائه خدمات ماموگرافی ارزان در شبکه بهداشت شهری و حمایت مالی از بیماران، سه ضلع اصلی هر برنامه موفق در این زمینه است.
