توسط : الزامات سیاست خارجی دولت چهاردهم
🖌به‌قلم؛ دکتر جهانبخش خانجانی؛ عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران و معاون سیاسی ستاد انتخابات مرکزی دکتر مسعود پزشکیان
با پیروزی جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری، سوال اساسی این است که سیاست خارجی به عنوان مکانیسم و سازوکار اصلی تنظیم روابط ایران با دنیای بیرون در دولت چهاردهم باید چگونه باشد و از چه الزاماتی پیروی کند؟ اهمیت این سوال از آن جهت است که متاثر از عوامل مختلف، دنیای بیرون از مرزهای ایران، دنیایی مطلوب و امن برای منافع ایران نیست. ایران از طرف محیط بیرونی خود با تحریم برخی کشورها مواجه است که دیگر کشورها از آن تحریم‌ها تبعیت می‌کنند. فشارها، تنش‌ها و منازعات بیرونی سبب تاثیرات و پیامدهای منفی برای منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی ایران شده است. مشکلاتی از این دست گویای این نکته است که سیاست خارجی ایران به عنوان سازوکار اصلی نوع مواجه و تعامل ما با دنیای خارج در دولت چهاردهم مسئولیت سنگینی بر دوش دارد. از طرفی در برنامه هفتم توسعه نیز بر این موضوع تاکید شده که سیاست خارجی باید در خدمت رشد و توسعه کشور قرار گیرد. برای دفع یا تعدیل فشارهای بیرونی از یک‌سو و حرکت سیاست خارجی در مسیر برنامه هفتم توسعه از سوی دیگر، ضروری است که سیاست خارجی دولت چهاردهم به الزامات ذیل توجه داشته باشد.
وفاق داخلی حول سیاست خارجی: سیاست خارجی به‌مثابه برونداد نهایی یک سیستم برای محیط بیرون است. لذا لازم است پیش از آن و در داخل، نهادهای ذی‌نفع در سیاست خارجی از طریق گفت‌وگو و سازش حول سیاست خارجی به اتفاق‌نظر رسیده باشند و مانع صدور چندصدایی به دنیای بیرون بشوند. دولت سیزدهم باید به دنیای بیرون نشان دهد که سیاست خارجی آن مورد حمایت همه ارکان نظام است و صدای آن صدای کل دولت ایران است. دکتر پزشکیان با تاکید بر ضرورت گفت‌وگوی داخلی و بین‌نهادی در داخل کشور می‌تواند چنین مهمی را محقق کند و موفقیت سیاست خارجی دولت خود را تضمین کند.
سیاست منطقه‌ای مطلوب در پرتو احترام متقابل: بسیار شنیده می‌شود که ایران می‌تواند از فرصت همسایگی با ۱۵ کشور به طور خاص و محیط پیرامونی خود به طور عام استفاده کند. حتی عده‌ای با نگاهی رادیکال معتقدند، وجود صرف همسایگان و محیط اطراف ایران برای تعامل و مقابله با تحریم‌ها کافی است. این نگاه ساده‌انگارانه است. زیرا بدون حل کردن اختلافات، تنش‌ها و منازعات سیاسی احتمالی ایران با همسایگان همچنین منازعات موجود در محیط پیرامونی ایران، همسایگان نه‌تنها مزیت نیستند بلکه ممکن است به تهدید علیه امنیت کشور نیز تبدیل شوند. به این خاطر ضروری است که دستگاه سیاست خارجی کشور در دولت چهاردهم با نگاهی عمیق ابتدا و در گام نخست، ریشه‌های اختلافات و منازعات ایران با برخی همسایگان و کشورهای واقع در محیط پیرامونی ایران را مورد بررسی قرار دهد و با حل‌وفصل آنها، مقدمه و زمینه استفاده ایران از مزیت‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی همسایگان را فراهم کند. برای رسیدن به این مهم و ارسال پیام حسن‌نیت، جمهوری اسلامی ایران باید نشان دهد با تکیه بر اصل متقابل احترام به حاکمیت و نیز اصل عدم مداخله، آماده گفت‌وگوهای سازنده با همسایگان و کشورهای مختلف در محیط منطقه‌ای ایران است. ناکامی در این مسیر سبب خواهد شد که همسایگان با دشمنان دور و نزدیک ایران وارد تعامل شوند که خود پیامدهای سیاسی- امنیتی منفی برای کشور به دنبال خواهد داشت.
سیاست فعال برای لغو تحریم‌ها: با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۱۳۹۷ نه تنها تحریم‌های اولیه و ثانویه ایالات‌متحده علیه ایران برگشت بلکه از آن زمان تحریم‌های بیشتری نیز علیه کشور اعمال شده است.
یکی از تحریم‌های مهم اخیر آمریکا قانون موسوم به «مهسا اکت»: است که مجموعه بیت رهبری و نهادهای زیرمجموعه آن را مورد تحریم قرار داد. همچنین در ادامه مسیر قرار گذاشتن سپاه پاسداران در لیست تروریسم، ماه گذشته کانادا این اقدام را انجام داد و به نظر می‌رسد دولت‌هایی چون استرالیا، نیوزیلند، بریتانیا و برخی از کشورهای اروپایی دیگر نیز درحال تلاش‌های مشابه هستند. علاوه بر این، تا پیش از اکتبر ۲۰۲۵، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در شورای امنیت سازمان ملل وجود دارد که خود به معنی بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است. مجموع تحولات و روندهای موجود، گویای این واقعیت است که از زمان خروج آمریکا از برجام، تحریم‌ها علیه ایران نه تنها بیشتر شده است بلکه تلاش‌ها برای حصر اقتصادی ایران و نیز تنگ‌تر کردن گلوگاه‌های اقتصادی کشور ادامه دارد. لذا ضروری است که با پیگیری یک سیاست خارجی فعال و پویا، روند حصر اقتصادی کشور ابتدا متوقف سپس به عقب رانده شود. این مساله باید اولویت نخست دستگاه سیاست خارجی کشور باشد به‌گونه‌ای که برای تحقق منافع ملی ایران، آماده اتخاذ ابتکارات تازه و نو باشد.
بهره‌گیری حداکثری از تغییرات ژئوپلیتیکی: در سالیان اخیر تغییرات ژئوپلیتیکی مهمی مانند جنگ روسیه- اوکراین، تشدید رقابت‌های چین- آمریکا، منازعه حماس- اسرائیل و نیز سیاست ایندو – پاسفیک آمریکا رخ داده که این تحولات نه تنها سود و منفعتی برای ایران در پی نداشته بلکه در مواردی موجب ضرر و خسران برای منافع ملی کشور نیز شده است. مثلاً ایده «زمستان سخت» برای اروپا سبب شکل‌گیری این تصور نزد حامیان آن شد که تحریم گاز روسیه، اروپا را در وضعیت بدی قرار می‌دهد و کشورهای اروپایی را مجبور می‌کند به سمت گاز ایران بیایند و امتیازات بیشتری به ایران بدهند. این درحالی است که ایران خود در زمستان مشکل گاز دارد. همچنین آن‌گونه که کشورهایی مانند عربستان و امارات از رقابت‌های چین- آمریکا بهره برده‌اند، جمهوری اسلامی ایران موفق نبوده است. ضروری است که سیاست خارجی دولت چهاردهم از طریق شناخت عمیق تحولات جاری ژئوپلیتیکی و نیز تحولات درحال ظهور نه تنها منافع ایران را تامین کند بلکه از آنها برای اهداف مهمی چون لغو تحریم‌ها بهره گیرد.
توازن در روابط ایران با قدرت‌های بزرگ: متاسفانه به‌جز مقاطع کوتاهی در دوران معاصر، سیاست خارجی ایران همواره یا به سمت شرق و کشورهایی چون چین و روسیه متمایل بوده یا همچون دوران پهلوی، تکیه صرف آن بر غرب بوده است. این رویکرد که گزینه‌های ایران در سیاست خارجی را محدود می‌کند، پیامدهای منفی بسیاری برای کشور در پی داشته است. لذا سیاست خارجی دولت چهاردهم باید با اجتناب از این رویکرد براساس اصل مهم منفعت ملی، تلاش کند با تمام قدرت‌های بزرگ دنیا ارتباط متوازن برقرار کند و اجازه ندهد این پیام به بازیگران مهم عرصه جهانی ارسال شود که ایران صرفاً یک گزینه روی میز دارد.
در پایان باید گفت بر مبنای سه اصل اساسی عزت، حکمت و مصلحت و نیز توجه به الزامات یاد شده، می‌توان دارای سیاست خارجی فعال، موثر و پویایی بود که تامین‌کننده اهداف برنامه هفتم توسعه باشد؛ سیاست خارجی توسعه‌گرا.
