شکست حزب اردوغان

فرشاد گلزاری، گروه بین‌الملل

«ملت از صندوق‌های رای به ‌عنوان فرصتی برای رساندن پیام‌های خود به سیاستمداران استفاده کردند و فارغ از نتایج، برنده و پیروز این انتخابات، دموکراسی و اراده ملی ماست». این عبارت، بخشی از سخنان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه پس از شمارش بخش اعظمی از آرای انتخابات شهرداری‌های کشورش است که در مقر حزب عدالت و توسعه در آنکارا و خطاب به طرفدارانش به زبان آورد. کسانی که تحولات سیاسی ترکیه را دنبال می‌کنند به خوبی به یاد دارند که اردوغان هر وقت یک رویداد ملی مانند انتخابات ریاست‌جمهوری یا محلی مانند انتخابات شهرداری‌ها را از سر می‌گذراند و همزمان با اعلام نتایج اولیه سریعاً خود را به مقر حزب عدالت و توسعه (AKP) می‌رساند و همراه با همسرش امینه اردوغان در بالکن ساختمان آکپارتی می‌ایستد و اقدام به سخنرانی می‌کند که بسیاری از خبرنگاران آن را «سخنرانی بالکن» اطلاق می‌کنند. این بار اما اوضاع و احوال تا حد زیادی متفاوت بود و حتی لحن حاکم آکسارای با دفعات قبل به خصوص انتخابات شهرداری‌ها در سال 2019 تفاوت فاحش داشت. این روند متفاوت را می‌توان در بخش دیگری از سخنان اردوغان هم مشاهده کرد. او اعلام کرد که «همیشه در کنار دموکراسی و صندوق رای بوده‌ایم و امروز هم با همان احساس مسئولیت عمل می‌کنیم و قدرتی بالاتر از اراده ملت نمی‌شناسیم». این اظهارات شاید برای شهروندان ترکیه تا حد زیادی تازگی داشته باشد اما بحث این است که بطن این مواضع ریشه در یک شکست سنگین سیاسی، آن هم در عرصه داخلی و با محوریت انتخابات شهرداری‌های ترکیه دارد. براساس اعلام قبلی، انتخابات شهرداری‌های ترکیه روز یک‌شنبه، برابر با 30 مارس در سراسر این کشور برگزار شد و نامزدهای 34 حزب سیاسی به رقابت پرداختند. براساس گزارش منتشر شده از سوی آناتولی بیش از 206 هزار صندوق در سراسر کشور مستقر شده که میزان نسبتاً بالای پراکندگی جمعیت را نشان می‌دهد. در این راستا احمد ینر، رئیس شورای عالی انتخابات ترکیه اعلام کرد که فرآیند اخذ رای انتخابات محلی ترکیه در 81 استان کشور انجام شده و 61 میلیون و 441 هزار و 882 واجد شرایط رای‌دهی برای این دوره از انتخابات کشور ثبت شده است. وی همچنین اعلام کرد که آمار رای اولی‌ها در این دوره از انتخابات محلی ترکیه چیزی حدود یک میلیون و 32 هزار و 610 نفر ثبت شده است. فارغ از این ارقام باید توجه داشت که در این راستا حزب جمهوری خلق (CHP) با کسب 32/37 درصد آرا صدرنشین و حزب عدالت و توسعه (AKP) هم 78/35 درصد آرا را کسب کرد که در جایگاه دوم قرار گرفت. حزب مساوات و دموکراسی خلق‌ها (DEM) که طرفدار کردها به حساب می‌آید با کمتر از ۶ درصد آرا در میان سه حزب برتر قرار دارد، در حالی که حزب جنبش ملی (MHP) که متحد حزب عدالت و توسعه است کمتر از ۴ درصد آرا را به خود اختصاص داده است.
همچنین شورای عالی انتخابات ترکیه اعلام کرده که میزان مشارکت در انتخابات محلی چیزی حدود 77 درصد بوده که در مقایسه با انتخابات ریاست‌جمهوری که در ماه مه 2023 برگزار شد حدود 10 درصد در دور اول و 13 درصد در دور دوم کاهش داشته است. علاوه بر دو حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوری خلق احزابی مانند حزب حرکت ملی‌(MHP)، حزب نیک و حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها (DEM) به عنوان احزاب اصلی این رقابت به حساب می‌آیند و در مقابل احزابی مانند حزب چپ، حزب وحدت بزرگ، حزب مملکت، حزب وطن اصلی، حزب چپ دموکراتیک، حزب رفاه مجدد، حزب کمونیست ترکیه، حزب اتحاد آنادولو، حزب پیروزی، حزب آزادی خلق، جنبش کمونیستی ترکیه، حزب ترکیه مستقل، حزب آینده، حزب ترکیه نوین، حزب کار، هدا پار، حزب حقوق و آزادی‌ها، حزب اوجاک، حزب اتحاد عدالت، حزب دموکرات، حزب قدرت اتحاد، حزب ملت، حزب راه ملی، حزب عدالت، حزب دموکراسی روشن، حزب کارگران ترکیه، حزب دموکراسی و پیشرفت، حزب سعادت و حزب میهن به عنوان احزاب فرعی در این رویداد مهم وارد گود رقابت شدند.

رویارویی با اپوزیسیون
فارغ از تمام آمارهای موجود آنچه درخصوص انتخابات شهرداری‌های ترکیه باید مورد نظر قرار بگیرد این است که اردوغان نه ‌تنها از نتایج این رویداد خشنود نیست بلکه به هر ترتیب خود را مرکز یک دایره خطر و تهدید می‌بیند به‌ گونه‌ای که مهمت اوچوم، مشاور رئیس‌جمهور ترکیه روز گذشته (دوشنبه) صراحتاً اعلام کرد که دولت ترکیه درخواست‌ها برای برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری زودهنگام را رد کرده و رجب طیب اردوغان طبق قانون تا سال ۲۰۲۸ در سمت خود یعنی ریاست‌جمهوری باقی می‌ماند. این مواضع را اگر در کنار سخنان اردوغان قرار دهیم به خوبی می‌فهمیم که آکپارتی در شرایط فعلی یک خطر محسوس را در چند متری خود حس می‌کند و آن هم تقویت موضع مخالفان وی به‌خصوص اکرم امام‌اوغلو، شهردار فعلی استانبول است. او که منتسب به حزب جمهوری خلق بوده در سال 2019 در انتخابات شهرداری‌ها توانست پیروز شود که در آن زمان تیم اردوغان درخواست برگزاری مجدد انتخابات را مطرح کردند که در نهایت او باز هم در دور دوم انتخابات پیروز میدان شد و توانست بن علی ییلدریم، آخرین نخست‌وزیر ترکیه قبل از تغییر ساختار سیاسی به نظام ریاستی که رابطه بسیار نزدیکی با اردوغان داشت را کنار بزند. واقعیت این است که اردوغان از سال 2019 که انتخابات محلی برگزار شد، احساس خطر از ناحیه مخالفان خود به خصوص اکرم امام‌اوغلو را حس کرده بود اما بحث اینجاست که او در طول این پنج سال سعی کرد به هر ترتیب که شده، مهندسی فضای اجتماعی- سیاسی ترکیه را به نحوی پیش ببرد که بتواند انتخابات دو روز پیش را به نفع خود رقم بزند. در ادبیات سیاسی ترکیه رسم بر این است که هر حزب یا شخصی که بتواند شهرداری استانبول را برای مدت‌طولانی در دست بگیرد، می‌تواند به نوعی میدان‌داری کند که در نهایت بر صندلی ریاست‌جمهوری تکیه بزند. اردوغان هم خود از سال 1994 تا 1998 شهردار استانبول و پس از تاسیس حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۱ توانست به بالای هرم قدرت عزیمت کند و از سال 2003 تا 2014 به‌ عنوان نخست‌وزیر ایفای نقش کرد سپس به ریاست‌جمهوری رسید. بر این اساس، اردوغان و تیم وی استانبول را نه ‌‌تنها شاهرگ اقتصادی کشور بلکه سکوی پرش به سمت ریاست‌جمهوری می‌دانند و به همین دلیل است که برخی از رسانه‌های اروپا باخت حزب عدالت و توسعه در استانبول و حتی شهرهای کلیدی مانند آنکارا و ازمیر را به نوعی ضربه سخت به اردوغان و حیات سیاسی آکپارتی می‌دانند. امام‌ اوغلو 92/50 درصد آرا در استانبول به دست آورده و رقیبش از حزب عدالت و توسعه یعنی مورات کوروم 40 درصد آرا را کسب کرده که همین اختلاف 10 درصدی برای بسیاری از مفسران داخل و خارج از ترکیه به‌ عنوان شاخص تحلیل انتخابات ریاست‌جمهوری 2028 ترکیه مبنا قرار داده شده است. اختلاف آرا در پایتخت ترکیه یعنی آنکارا هم بسیار فاحش است؛ به‌گونه‌ای که منصور یاواش از حزب جمهوری خلق 35/60 درصد آرا را به دست آورده است، در حالی که رقیب او تورگوت آلتینوک از حزب عدالت و توسعه 69/31 درصد آرا را کسب کرده که نشان از تضعیف حزب حاکم دارد. در این میان باید توجه داشت که اساساً اردوغان و حزب وی به دلیل مسائل اقتصادی و مشکلاتی که به وجود آمده با یک بحران ارگانیک روبه‌رو هستند. به عنوان مثال تورمی که امروز در ترکیه دیده می‌شود یا افزایش نرخ بهره بانکی از مسائلی است که موجب شده فشارهای اقتصادی بیش از گذشته به شهروندان ترکیه وارد شود و همین موضوع یکی از دلایل شکست عدالت و توسعه در انتخابات اخیر بود. از منظر دیگر اردوغان در این سال‌ها تمایل به حذف رقبای خود داشته و این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کرده که حالا مخالفان او صرفاً «بایکوت آکپارتی» را راه نجات خود و کشور می‌دانند.