توسط : عمادالدین باقی، جامعه‌شناس و پژوهشگر حقوق بشر
وقتی فیلم‌های تخیلی مانند «سفر به ماه» (۱۹۰۲)، شیوع (درباره کرونا)، فیلم آنفلوآنزا و… سال‌ها بعد به واقعیت پیوست، آیا فیلم‌های آخرالزمانی درباره نابودی جهان و پایان بشریت مانند «۲۰۱۲»، «جنگ جهانی زد»، «برف‌شکن» و ده‌ها فیلم دیگر هم ممکن است به واقعیت بپیوندد؟
سال ۱۳۷۲ هنوز فناوری دیجیتال جهانی نشده و به کشورهایی مانند کشور ما وارد نشده بود و تصور جهان دیجیتال، یک رویای باورنکردنی بود اما به دلیل اینکه آلوین تافلر در کتاب موج سوم و شوک آینده، پیش‌بینی کرده بود، بسیاری از افراد (به‌ویژه در جوامعی که دورتر از تحولات فناوری‌های جدید بودند) آن را رویاپردازی‌هایی از جنس داستان‌های ژول ورن می‌دیدند. من هم نقدی به دیدگاه خوش‌بینانه تافلر زدم. این مقاله که در روزنامه سلام در دو شماره به تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۷۲و ۵ دی ۱۳۷۲ با عنوان «نقد نظریه سومین تحول» چاپ شد و بعداً تبدیل به صفحاتی از کتاب تولد یک انقلاب شد، پیش‌بینی تافلر را که در دنیای انفورماتیک به سوی همزیستی و صلح می‌رود، نقد کرده و نوشته بودم: «ممکن است روابط استعمارى به شکل کنونى آن از میان برود اما مفهوم آن جایگزین شدن مدینه فاضله نیست بلکه ممکن است، روابط ظالمانه نیز اشکال جدیدى به خود بگیرد. اینک، بمب‌هاى خوابآورى آزمایش مىشود که قبل از شلیک یک تیر از سوى دشمن، او را به خواب مىبرد و حریف، کار خود را یکسره مىکند، یا به جاى پرتاب یک بمب اتمى که یک شهر را ویران مىکند، رها کردن یک ویروس مىتواند یک ملت یا ملت‌هاى زیادى را از پاى درآورد و رعب بیافریند بدون اینکه عامل آن آشکارا به میدان جنگ آمده باشد، لذا همپاى تحولى که در جریان است، روش‌هاى جدید استعمار و استثمار ملت‌ها و جنگ‌ها و کشتارها نیز شکل و سازمان مىگیرند».
پس از انقلاب‌ها و جنگ‌های خونین قرن ۱۸ و ۱۹ در آمریکا و اروپا و سرانجام، جنگ جهانی اول و دوم با پیدایش سازمان ملل و منشور جهانی حقوق بشر، امید بزرگی برای دستیابی به جهانی از صلح به وجود آمد اما اینک با گذشت فقط ۷۵ سال از اعلامیه جهانی حقوق بشر، بیش از هر زمانی، منطق زور در جهان و غلبه آن بر حقوق بشر عریان شده است. درحالی که تصور می‌شد، جنگ هولناک ویتنام توسط آمریکا و اروپا و اشغال افغانستان توسط اتحاد شوروی، آخرین آنها در قرن بیستم باشد اما در اوایل قرن ۲۱ با مشاهده آنچه در سودان، یمن و برخی کشورهای آفریقا رخ داد و با حمله به برج‌های دوقلو در آغاز قرن بیست‌ویکم، سپس حمله آمریکا و ناتو به افغانستان، عراق و لیبی و حملات ائتلاف عربی و غربی به حوثی‌های یمن و اکنون بحران چین و تایوان و تبت، بحران دیکتاتوری کره‌شمالی هستهای و تهدیدات آن، ترور مقام ارشد نظامی ایران (که مقامات بغداد گفتند، برای پیان صلح به عربستان به عراق رفته بود) به فرماندهی ترامپ در کشور ثالث و افتخار به آن، کشتارهای اسد در سوریه، اشغال کریمه و اوکراین توسط روسیه، فجایعی که امروز در غزه جلوی چشم جهانیان می‌گذرد، حمایت یمنی‌ها از غزه و حملات هوایی ائتلاف غربی به یمن، حملات ترکیه به کردهای سوریه، حملات هوایی اسرائیلی‌ها به لبنان و سوریه، حملات موشکی ایران به اربیل و سوریه و روستایی در پاکستان و حملات متقابل پاکستان، حمله آذربایجان به قره‌باغ، حملات آمریکایی‌ها به پایگاه‌هایی در داخل عراق و سوریه، حمایت دولت‌های غربی از حکومت کودتایی سیسی در مصر با هزاران زندانی سیاسی و محکوم به اعدام و نمونه‌های دیگری که از قلم افتاده‌اند، همه‌وهمه نشان می‌دهد که به راحتی مرزها و قوانین بین‌المللی نقض می‌شوند و اعتبار قوانین و نهادهای بین‌المللی از بین رفته‌اند و زور بر قانون برتری دارد.
امروز در جهانی که بمب‌های هستهای می‌تواند چند بار جهان را نابود کند با مشاهده پهپادها و هواپیماهای بدون سرنشین، ما با یک واقعیت ترسناک روبه‌رو هستیم، واقعیتی که از همه اسناد حقوق بشر و حقوق بشردوستانه عبور کرده است. اگر تاکنون اعتراض و نگرانی در مورد استانداردهای دوگانه حقوق بشر و وجود تروریسم خوب و تروریسم بد و این قبیل بود اکنون با ربات‌‌هایی مواجه هستیم که به راحتی انسان می‌کشند. آمریکایی‌ها با استفاده از پهپاد، دشمنان خود را ترور می‌کنند. همین روزها شنیده‌ایم که اسرائیلی‌ها با پهپاد در بیروت دست به ترور عناصر حزب‌الله یا حماس می‌زنند. شنیدیم که ماشین جنگی اسرائیل با مشورت هوش مصنوعی عملیات در غزه را هدایت می‌کند و کارشناسان، این را یکی از عوامل هدف‌گیری‌های اماکن غیرنظامی و کشتار غیرنظامیان دانسته‌اند.
فناوری‌های افسانه‌ای عصر جدید در خدمت دولت‌ها و قدرت‌هایی قرار گرفته است که جهان را با اشکال نوین و پیچیده‌ای از نقض گسترده حقوق بشر مواجه می‌کند. سانسور هم شکل پیچیده‌تری پیدا کرده و برای مثال با کمک ربات‌ها صرفاً براساس انتخاب بعضی از کلمات و تصاویر، صفحات افراد زیادی مسدود می‌شود. هرچند نهادی به نام Coda Story به وجود آمده و یک پست من در اینستاگرام که چهار بار به اشکال گوناگون تکرار و هر بار حذف شد با گزارش سایت انگلیسی‌زبان Coda Story اینستاگرام پست‌های نگارنده را منتشر کرد اما نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که در این دنیای جدید، سبک سانسور هم متفاوت است. همه اینها نشان می‌دهد اگر در نیمه قرن بیستم اعلامیه جهانی حقوق بشر تصویب شد تا ما را به سوی جهانی از صلح و مدارا راهبر باشد اما امروز این اسناد درحال پیوستن به تاریخ هستند و باید قوانین جدیدی تصویب کرد. اتحادیه اروپا نخستین قانون در مورد هوش مصنوعی را تصویب کرده اما این فقط آغاز راه است و هوش مصنوعی تحولات دومینو‌واری را سبب خواهد شد که بشر هنوز تا وضع قانون برای آنها فاصله بسیاری دارد و به نظر می‌رسد تا با خطری در حد جنگ جهانی دوم مواجه نشویم، قانونی جهانی مانند منشور حقوق بشر شکل نخواهد گرفت.
آنچه دستیابی به جهانی از صلح و آرامش و مدارا را در دنیای انفورماتیک از دسترس دورتر می‌کنند، مقاومتی است که قدرت‌های جهانی در برابر آن خواهند داشت. آیا امروز وضع قوانینی برای محدود کردن کاربرد افسار‌گسیخته پهپادها برای کشتار از سوی قدرت‌ها پذیرفته خواهد شد؟ دلایل و شواهد نشان می‌دهند که تا جهان احساس خطر به عمق جنگ جهانی اول و دوم پیدا نکنند چنین قوانینی به وجود نخواهند آمد.
(قسمت دوم مقاله هفته آینده منتشر خواهد شد)
