توسط : آیا موکر، آگیون و هویت مستحق دریافت نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ هستند؟
آکادمی سلطنتی علوم سوئد در ۱۳ اکتبر ۲۰۲۵ اعلام کرد، جایزه «علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل» امسال را به سه اقتصاددان برجسته جوئل موکر، فیلیپ آگیون و پیتر هویت به دلیل پژوهشهای بنیادینشان درباره چگونگی شکلگیری و تداوم رشد اقتصادی از مسیر نوآوری اعطا کرده است. این جایزه که مبلغ آن ۱۱ میلیون کرون سوئد است بهگونهای تقسیم شده که نیمی از آن به جوئل موکر تعلق میگیرد «برای شناسایی پیشنیازهای رشد پایدار از طریق پیشرفت فناوری» و نیم دیگر به طور مشترک به فیلیپ آگیون و پیتر هویت اعطا میشود «برای ارائه نظریه رشد پایدار از طریق تخریب خلاق».
بر اساس بیانیه رسمی آکادمی طی دو قرن اخیر جهان برای نخستینبار در تاریخ شاهد رشد اقتصادی پایدار و خودتقویتکننده بوده است. این رشد بیسابقه، میلیاردها نفر را از فقر خارج کرده و پایهگذار رفاه، سلامت و کیفیت زندگی کنونی بشر شده است. اما اقتصاددانان بهدرستی میپرسند: چه چیز باعث شد، رکود و ایستایی تاریخی جای خود را به رشد مداوم بدهد؟ پاسخ برندگان نوبل امسال روشن است: نوآوری، علم و جامعهای که پذیرای تغییر است. فناوریهای نو از انقلاب صنعتی تا عصر دیجیتال همواره با چرخهای مداوم از زایش و جایگزینی همراه بودهاند؛ محصولات و روشهای جدید پدید میآیند و فناوریهای قدیمی از میان میروند. این چرخه بیپایان که آگیون و هویت آن را «تخریب خلاق» نامیدند، اساس رشد اقتصادی پایدار در جهان مدرن است.
تاریخدان اقتصاد و راز پایداری رشد
جوئل موکر، استاد دانشگاه نورثوسترن در آمریکا اقتصاددانی است که تاریخ را نه صرفاً برای روایت گذشته بلکه بهعنوان آزمایشگاهی برای درک پویایی پیشرفت بررسی کرده است. او با تحلیل منابع تاریخی و دادههای مربوط به انقلاب صنعتی اروپا نشان داد که تحول علمی و فرهنگی قرن هجدهم عامل اصلی گذار از رکود به رشد پایدار بود. به باور موکر، پیش از انقلاب صنعتی، بسیاری از اختراعات بشر تنها بهصورت پراکنده ظهور میکردند و اثر بلندمدت نداشتند زیرا دانش نظری پشت آنها درک نمیشد. جامعه میدانست که «چیزی کار میکند» اما نه «چرا» کار میکند. با ظهور علم تجربی و پیوند آن با تولید، امکان انباشت دانش و بهبود مستمر فناوری فراهم شد. موکر همچنین بر اهمیت فرهنگ باز و پذیرش ایدههای جدید تأکید دارد. در جوامعی که تغییر پذیرفته میشود و نهادها از نوآوران حمایت میکنند، چرخه رشد مداوم شکل میگیرد. در مقابل، جامعهای که از ترس اختلال در نظم موجود در برابر تغییر مقاومت کند، در دام رکود باقی میماند. به بیان دیگر، دستاورد موکر نشان میدهد که رشد اقتصادی نهتنها نتیجه علم و فناوری بلکه محصول نهادها، فرهنگ و نگرش اجتماعی نسبت به نوآوری است.
بسط دهندگان نظریه تخریب خلاق
در سوی دیگر این پژوهش بزرگ، دو اقتصاددان نامآشنای معاصر، فیلیپ آگیون و پیتر هویت، قرار دارند که در سال ۱۹۹۲ با انتشار مقالهای مهم، چارچوبی نظری برای تبیین پویایی رشد اقتصادی ارائه کردند. آنها مدلی ریاضی از فرآیندی ارائه کردند که پیشتر توسط جوزف شومپیتر، فیلسوف و اقتصاددان اتریشی با عنوان تخریب خلاق مطرح شده بود اما تاکنون بهصورت منسجم و قابل اندازهگیری مدلسازی نشده بود. در این مدل، هر نوآوری همزمان دو اثر دارد: از یک سو خلاقانه است زیرا محصول یا فناوری جدیدی را وارد بازار میکند و از سوی دیگر ویرانگر است چون شرکتها و فناوریهای قدیمی را از میدان خارج میکند. این نظریه توضیح میدهد که چرا اقتصاد پویا و در حال رشد، همیشه با تعارض میان پیشرفت و منافع تثبیت شده روبهروست. شرکتهای بزرگ و ذینفوذ ممکن است برای حفظ منافع خود در برابر نوآوری مقاومت کنند. از همین رو آگیون و هویت تأکید میکنند که دولتها باید مکانیسمهای رقابت و آزادی ورود نوآوران جدید را حفظ کنند تا رشد اقتصادی پایدار باقی بماند. جان هسلر، رئیس کمیته نوبل اقتصاد، در توضیح اهمیت این پژوهش میگوید:«کار این سه اقتصاددان نشان میدهد، رشد اقتصادی امری بدیهی و دائمی نیست. برای جلوگیری از بازگشت به رکود باید از سازوکارهای تخریب خلاق محافظت کرد.»
پیام نوبل ۲۰۲۵ برای اقتصاد امروز
دستاورد موکر، آگیون و هویت تنها به توضیح تاریخ رشد اقتصادی محدود نمیشود؛ بلکه پیام مهمی برای سیاستگذاری معاصر دارد. در جهانی که با سرعتی بیسابقه در حال تحول فناورانه است- از هوش مصنوعی و انرژیهای نو تا اقتصاد دیجیتال- نظریه تخریب خلاق بیش از هر زمان دیگری مصداق دارد. نوآوری در عین حال که فرصتهای تازه میآفریند، میتواند ساختارهای سنتی اشتغال، تولید و آموزش را دگرگون کند. برای بهرهمندی از فواید آن و جلوگیری از نابرابری و انحصار، دولتها باید سیاستهایی طراحی کنند که رقابت، آموزش و سرمایهگذاری در علم را تقویت کند. تجربه کشورهای موفق نشان میدهد که رشد پایدار تنها زمانی ممکن است که اقتصاد بتواند نوآوری را در قالب نهادی پایدار جذب کند؛ یعنی نه فقط کشف ایدههای نو بلکه امکان اجرایی شدن، رقابتپذیری و تداوم آن در چرخه تولید و مصرف.
جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ نه صرفاً برای پاسداشت سه پژوهشگر برجسته بلکه برای یادآوری یک اصل بنیادی در اقتصاد مدرن است: پیشرفت، تنها در جامعهای زنده میماند که به نوآوری اجازه دهد، خود را جایگزین کند. نوآوری بدون مقاومت، رشد بدون رقابت و فناوری بدون آزادی اندیشه دوام نخواهد آورد. برندگان امسال با پژوهشهای تاریخی و نظری خود نشان دادهاند که اگر جوامع سازوکارهای خلاقیت و رقابت را حفظ نکنند، دیر یا زود به همان سکون و رکودی بازمیگردند که پیش از انقلاب صنعتی بر تاریخ بشر حاکم بود.
در جهانی که هوش مصنوعی، انرژیهای نو و تغییرات اقلیمی اقتصادها را بازتعریف میکنند، پیام نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ بیش از هر زمان دیگری بهروز و حیاتی است.
