توسط : محمد تقی‌زاده، منتقد
مستند «راه ناتمام» با نام کامل‌تر «راه ناتمام اصغر قندچی» ساخته مصطفی رزاق‌کریمی در سال ۱۳۹۹ است که روایت زندگی و زمانه یکی از تولیدکنندگان و صنعتگران معاصر را در قالب یک مستند راهبردی به تصویر در می‌آورد. راهبردی از این نظر که در وهله نخست، فیلم تنها یک مستند پرتره نیست و به بهانه اصغر قندچی، مسائل و مصائب تولید و تولیدکنندگی در ایران را به‌عنوان یکی از مهم‌‌ترین دغدغه‌های حاکمیت بررسی می‌کند. در وهله دوم، «راه ناتمام» پرتره‌ای متفاوت از یک کارآفرین منحصر به فرد ایرانی است که مشاهده مسیر پیشرفت وی و نبوغ ذاتی‌اش، غرور هر ایرانی را برمی‌انگیزد. سومین امتیاز مربوط به استراتژیک بودن مستند به نوع روایت و پرداخت مستند مربوط می‌شود که برخلاف بسیاری از آثار این‌چنینی که گویا در خلأ می‌گذرد و زمان و جغرافیای مشخصی ندارد، به بهانه پرداخت سوژه زندگی اصغر قندچی، زمانه و اتمسفری که او در آن زیسته را نیز واکاوی می‌کند.
امتیاز مهم مستند «راه ناتمام»، نحوه پرداخت آن است. اصغر قندچی سال ۱۳۹۸ فوت می‌کند و در همان سال مستندی با نام «آن مرد با ماک آمد» از سوی یک فیلمساز جوان با نام امین آزاد تولید می‌شود و مستند رزاق‌کریمی در واقع دومین مستند درباره اصغر قندچی و به فاصله یک سال بعد از درگذشت وی و به سفارش مرکز گسترش سینمای مستند و اتاق بازرگانی ساخته می‌شود. با وجود اینکه مستند امین آزاد در زمینه کشف سوژه اصغر قندچی و روایت این کارآفرین ملی پیشرو بوده اما پرداخت مستند «راه ناتمام»، پرداخت به مراتب قوی‌تر و باکیفیت‌تری دارد.
تماشاگران با مقایسه هر دو مستند که اولی یک ساعت و ۲۷ دقیقه و دومی ۴۱ دقیقه است به خوبی متوجه تشابه و افتراق این دو مستند با سوژه مشترک «اصغر قندچی؛ کارآفرین برتر کشور» می‌شوند. برای نمونه مستند رزاق‌کریمی علاوه بر سوژه، در انتخاب برخی راش‌ها و تصاویر آرشیوی و حتی مهمان‌ها نیز از مستند «آن مرد با ماک آمد»، کمک گرفته اما نتیجه مستند رزاق‌کریمی، اثر ماندگارتر و موثرتری است.
«راه ناتمام»، یک مستند آرتیستی است که برخلاف مستندهای این‌چنینی تنها به گفت‌وگو با افراد نزدیک و مرتبط با سوژه اصلی، یعنی اصغر قندچی بسنده نمی‌کند و سعی کرده در پرداخت و بارور کردن آن برای مخاطب و نوع روایت‌گری جذاب و تاثیرگذار باشد. فیلم با معرفی تدریجی اصغر قندچی به شیوه غیر ویکی‌پدیایی و از خلال جزئیات مصاحبه با افراد مختلف آغاز می‌شود. مصاحبه‌شوندگان تنها کارشناسان و متخصصان حوزه صنعت و وزرای صنعت و معدن آن زمان نیستند و فیلمساز از افراد کاملاً معمولی مثل برخی کامیون‌دارها و گاراژ‌دارهایی که با قندچی در ارتباط بودند استفاده کرده و همین تنوع و تکثر، باعث همراهی بیشتر مخاطب و ارتباط آن با توده‌های مردمی و غیرتخصصی شده است.
پس از آن، رزاق‌کریمی به سراغ خانواده قندچی می‌رود و جزئیات دراماتیک و شخصی‌تری از زندگی و منش او به تصویر در می‌آورد، جزئیاتی که علاوه بر سرگرم‌کنندگی بیشتر، اطلاعات دقیق‌تر و کمتر شنیده‌شده‌تری از پدر صنعت کامیون در ایران می‌دهد.
معرفی وجوه ناشناخته و مناقشه‌برانگیز شخصیت قندچی نیز در مستند مختصر و مفید «راه ناتمام» مورد کنکاش و بررسی قرار می‌‌گیرد. به‌عنوان نمونه، شخصیت ملیگرای قندچی، نگاه سیاسی و فراجناجی‌اش و کمکی که به رزمندگان جنگ در زمان دفاع مقدس کرده از شاخص‌ترین بخش‌های مستند است. مستندساز از دیدار قندچی با شاه و امام در مقاطع مختلف می‌گوید و تاکید می‌کند که او شخصیتی کارآفرین داشته که خدمت به مردم و پیشرفت کشور از اصلی‌ترین اهدافش بوده است. در خلال مصاحبه‌های نزدیکان قندچی از شخصیت ملیگرای او صحبت به میان می‌آید و تاثیر مهم او در تعمیر ادوات و ماشین‌های جنگی بدون بزرگ‌نمایی‌های مرسوم و به اختصار به تصویر در می‌آید تا مستند علاوه بر وجوه هنری، در زمینه محتوایی نیز تاثیرگذرا باشد.
درباره فرم هنری مستند «راه ناتمام» نیز می‌توان به موارد زیادی اشاره کرد. برای نمونه با وجود تصاویر آرشیوی فراوان، مصاحبه‌ها و روایت عمیقی که فیلمساز قصد تصویر کردن آن را داشته، تدوین و مونتاژ این حجم از راش‌ها می‌توانست روی صفر و صدی کیفیت آن تاثیر بگذارد. تدوین مهران کرمی علاوه بر ضرباهنگ خوبی که به مستند داده باعث شده انسجام اتفاقات و مضامین به خوبی حفظ و به مخاطب منتقل شود و حجم مصاحبه‌ها و افراد مختلف درگیر در این ماجرا، موجب ملال و خستگی مخاطب نشود. فیلمبرداری و طراحی رنگ و نور رضا تیموری باعث شده که مستند سر و شکل هنری‌تری به خود بگیرد و برای مخاطب عام نیز در عین حال، چشم‌نواز باشد. موسیقی مستند نیز با توجه به مضامین مطرح شده در اثر هر بخش، ساخت و پخش می‌شود و در انتقال محتوا و موضوع مستند بسیار موثر بوده است.
اصغر قندچی در مستند «راه ناتمام» شخصی ملی‌گرا، دوستدار حیوانات، حامی حقوق کارگران، خانواده‌دوست، تلاش‌گر و هدف‌گرا معرفی می‌شود. چهره‌ای کاریزماتیک و منحصر به فرد که درس و مدرسه را در کودکی رها می‌کند اما تا نهمین دهه زندگی‌اش دست از تلاش و کار کردن بر نمی‌دارد. فردی که بیش از سیاست و حاکمیت سیاسی به مردم و معیشت هموطنانش اهمیت می‌دهد و با وجود تغییر سیستم سیاسی و انقلاب اسلامی، دست از کارآفرینی و تولید برنمی‌دارد و شخصاً به حضور امام خمینی(ره) می‌رسد تا مشکلات تولید در سیستم جدید را حل‌وفصل کند. گفت‌وگوهای پسر، عروس، نوه و خواهرزاده قندچی از جذاب‌ترین و شیرین‌ترین بخش‌های مستند «راه ناتمام» است که توانسته علاوه بر وجوه ناشناخته و کمتر گفته شده از جزئیات رفتاری او به شیرینی و روانی ساختار و روایت مستند کمک کند و آن را ورای یک مستند پرتره اقتصادی مطرح نماید.
