توسط : مقابله با آتشی که به جان “هورالعظیم” افتاد
گروه اجتماعی: در حالی که از چهارم مردادماه دود ناشی از آتشسوزی گسترده در بخش عراقی تالاب هورالعظیم، آسمان خوزستان را تیره کرده بود یک هواپیمای آبپاش به اهواز اعزام شد تا عملیات اطفای حریق در آن سوی مرز را آغاز کند. استاندار خوزستان اعلام کرد که این هواپیما روز ۳ مرداد وارد فرودگاه اهواز شد و مأموریت ویژه آن از صبح شنبه شروع شد. به گفته سیدمحمدرضا موالیزاده، نخستین بار در سال جاری است که ایران از ظرفیت هوایی خود برای مهار آتشسوزیهای فرامرزی استفاده میکند و سلامت مردم استان را اولویت قرار داده است!
این هواپیما در روز نخست ۱۶۰ هزار لیتر آب روی تالاب ریخت؛ در هر پرواز حدود ۴۰ هزار لیتر آب روی منطقه پاشیده شد تا علاوه بر خاموش کردن آتش، سطح تالاب خنک و رطوبت خاک افزایش یابد. این عملیات روز یکشنبه پنجم مردادماه نیز ادامه یافت و مقامات محلی وعده دادند که تا خاموش شدن کامل آتش و کاهش دود، عملیات متوقف نخواهد شد.
محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با تأکید بر اینکه آتشسوزی در بخش عراقی تالاب، حق حاکمیت ایران را در اقدام به اطفا توجیه میکند، اظهار کرد که مهار آتش «حق قانونی ایران است» و همه دستگاههای دیپلماسی در حال پیگیریاند تا مقامات عراقی متقاعد شوند که حداقل حقابه تالاب را تأمین کنند. او گفت که استفاده از هواپیمای آبپاش میتواند، بخشی از دود را کنترل کند اما راهحل اصلی و نهایی، رهاسازی آب در بخش عراقی تالاب است. اشرفی ادامه داد که تلاش میشود، هواپیمای آبپاش تا حداکثر زمان ممکن در خوزستان باقی بماند زیرا با نزدیک شدن به ایام اربعین باید شرایطی فراهم شود تا زائران کمتر در معرض دود قرار گیرند .
چرا هورالعظیم خشک شد؟
هورالعظیم بخشی از تالابهای بینالنهرین است که بیش از ۳۶۰ هزار هکتار وسعت دارد. بنا بر گزارشهای رسمی حدود یکسوم این تالاب در ایران و دوسوم آن در عراق قرار گرفته است. بخش ایرانی در حوضچههای شماره ۱ و ۲ هنوز آبگیری نسبی دارد اما بخش عراقی به دلیل نبود آب تقریباً کاملاً خشک شده و دود ناشی از آتشسوزی این بخش به شهرهای ایران سرایت کرده است. این تالاب از رودخانه کرخه در ایران و رودخانههای دجله و فرات در عراق و ترکیه تغذیه میشود؛ با این حال، سدسازیهای گسترده در بالادست بهویژه سد آتاتورک با ظرفیت ۴۸ میلیارد متر مکعب و سد ایلیسو روی دجله که ۵۶ درصد آب این رود را کنترل میکند، ورود آب به پاییندست را به شدت کاهش داده است. خشک شدن هورالعظیم باعث شده، خاک این منطقه به مخلوطی از مواد اشتعالزا تبدیل شود و با هر وزش باد و گرمای شدید به سرعت آتش بگیرد .
بروز آتشسوزیهای مکرر در تالاب، ریشه در تاریخ و سیاست دارد. در دهه ۱۹۹۰ دولت صدام حسین برای جلوگیری از حضور مخالفان مسلح در تالاب، کانالهایی احداث کرد تا تالاب را خشک کند. این اقدام و سایر طرحهای زهکشی باعث شد تا سال ۲۰۰۳ بیش از ۹۰ درصد تالاب خشک شود و ساکنان روستاهای اطراف به شهرها مهاجرت کنند. پس از سرنگونی رژیم بعث، اقداماتی برای احیای تالاب آغاز شد اما هنوز ۷۰ درصد از تالاب هورالعظیم/هورالهویزه نسبت به دورهٔ تاریخی خود خشک مانده است . علاوه بر عراق، ترکیه و سوریه نیز با احداث سدهای متعدد بر روی دجله و فرات، جریان آب به بینالنهرین را کنترل کردهاند. سد آتاتورک باعث شد ۶۷۰ هزار هکتار از مزارع عراق خشک شود و ریزگردها به سمت ایران کشیده شوند. سد ایلیسو نیز گنجایشی حدود ۴۳ میلیارد متر مکعب دارد و پس از بهرهبرداری بیش از نیمی از آب دجله را مهار میکند. این سدها همراه با دایکها و سدهای عراق جریان آب را به سمت تالاب مسدود کردهاند. همزمان، استخراج نفت در مخزنهای واقع در بخش ایرانی تالاب و جادهسازیها نیز با قطع ارتباط آبی بین حوضچهها به خشک شدن محلی دامن زده است .
بحران آبی و حقابه فراموش شده
طبق قانون، وزارت نیرو مکلف است، حقابه تالابهای کشور را تأمین کند. اما درباره هورالعظیم تنها حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب در شرایط خشکسالی برای تالاب در نظر گرفته شده است؛ کارشناسان معتقدند این مقدار کافی نیست و برای بازگشت تالاب به شرایط عادی حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب در مدت چهار ماه نیاز است. در سالهای اخیر با تشدید گرمایش زمین و کاهش بارشها، میزان تبخیر در خوزستان افزایش یافته و بخشی از آب رودخانه کرخه که به تالاب میرسید برای شرب، کشاورزی و صنعت برداشت میشود. مدیرکل هواشناسی خوزستان هشدار داده است که سدسازیهای بالادست و کاهش حقابه باعث شده، بخش عراقی تالاب «هیچگونه آب نداشته» باشد و دولت عراق نیز تمایل چندانی به رفع مشکل نشان نمیدهد. او توضیح داده که با خشک شدن هورالعظیم، خاک منطقه به مواد اشتعالزا تبدیل شده و خاموش کردن آن حتی با هواپیمای آبپاش نیز بیفایده است؛ راهحل واقعی، مرطوبسازی و تأمین حقابه در فصلهای بارندگی است.
خشکی تالاب تنها یک مسأله محیطزیستی نیست؛ بلکه مستقیماً بر زندگی مردم تاثیر میگذارد. دود ناشی از سوختن نیزارهای خشک، هوای اهواز را در وضعیت «بسیار ناسالم» قرار داده و شهرهای رامهرمز، ماهشهر، خرمشهر و امیدیه را به وضعیت «قرمز» رسانده است. گزارشها نشان میدهد طی دو هفته اخیر بیش از ۱۴۰۰ نفر به دلیل مشکلات تنفسی و قلبی به بیمارستانهای خوزستان مراجعه کردهاند. مردم محلی میگویند در گذشته با بیدار شدن، آسمان را آبی و پرندگان را در پرواز میدیدند اما امروز در دود خاکستری تنفس میکنند و بوی سوختن در شهر پیچیده است. افزون بر این فعال شدن کانونهای گردوغبار در عراق، سوریه، اردن و عربستان با هر وزش باد، موجب ورود ریزگردها به ایران میشود. به گفته کارشناسان، خشک شدن هورالعظیم، بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه را بهوجود آورده و ۲۵ استان غربی و مرکزی ایران را در معرض ریزگردها قرار داده است .
