توسط : بررسی حمله اسرائیل به خاک قطر و ترور رهبران حماس
در روز سهشنبه ۱۸ شهریور، ارتش اسرائیل با همکاری سرویس امنیت داخلی شاباک و نیروی هوایی، ساختمانی متعلق به حماس را در دوحه، پایتخت قطر، هدف حملهای هوایی قرار داد. اگرچه رهبران ارشد حماس از این حمله جان سالم به در بردند اما این اقدام به عنوان نخستین حمله اسرائیل به خاک قطر، پیامدهای گستردهای در سطح منطقهای و بینالمللی به همراه داشت.
پیام سیاسی فراتر از هدف نظامی
قطر، کشوری با روابط رسمی با اسرائیل و همپیمانی نظامی و سیاسی با ایالات متحده حالا خود را در معرض حملهای مستقیم از سوی اسرائیل میبیند. این اقدام نشان داد که از منظر تلآویو تفاوتی میان کشور دشمن مانند ایران و کشوری با روابط دیپلماتیک مانند قطر وجود ندارد. این حمله نخستین اقدام نظامی اسرائیل در جنوب خلیج فارس محسوب میشود؛ منطقهای که پیشتر از حملات مستقیم اسرائیل مصون مانده بود. از منظر تاریخی این دومین حمله به خاک قطر از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۷۱ میلادی است. پیشتر، در تیرماه گذشته، ایران در واکنش به حملات هوایی آمریکا به مراکز هستهای خود، پایگاه نظامی آمریکا در قطر را هدف حمله موشکی قرار داده بود. اکنون، با حمله اسرائیل، قطر بار دیگر در مرکز یک بحران امنیتی قرار گرفته است.
محکومیت یکپارچه اما محتاطانه
واکنشها به این حمله در سطح جهانی بسیار شدید بود. شورای امنیت سازمان ملل متحد روز پنجشنبه ۲۰ شهریور با صدور بیانیهای حمله به دوحه را محکوم کرد. این بیانیه با رأی مثبت هر ۱۵ عضو شورا، از جمله ایالات متحده، تصویب شد. با این حال در متن بیانیه، نامی از اسرائیل بهعنوان عامل حمله ذکر نشده بود. قطر از این محکومیت یکپارچه استقبال کرد و نخستوزیر این کشور محمد بن عبدالرحمن آلثانی، رهبران اسرائیل را «افراطگرایان خشونتطلب» توصیف کرد. اعضای شورای امنیت ضمن ابراز تأسف از کشته شدن غیرنظامیان بر اهمیت کاهش تنش و حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی قطر تأکید کردند. آنان همچنین حمایت خود را از تلاشهای قطر برای میانجیگری در منطقه اعلام کرده و خواستار ادامه تلاشها برای آزادی اسرا، پایان جنگ و کاهش درد و رنج مردم غزه شدند. در این بیانیه بر اهمیت تلاشهای دیپلماتیک مداوم قطر، مصر و ایالات متحده نیز تأکید شد.
نشست اضطراری کشورهای اسلامی
در پی این حمله، مسعود پزشکیان رئیسجمهور برای شرکت در اجلاس اضطراری سران کشورهای اسلامی به قطر سفر خواهد کرد. این نشست با حضور سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب، قرار است در روزهای آینده در دوحه برگزار شود.
حذف رهبری حماس یا تخریب دیپلماسی؟
این حمله در شرایطی رخ داد که گفته میشد، رهبران حماس در حال بررسی طرحی تازه برای آتشبس با حمایت ایالات متحده بودند. اسرائیل هدف خود را حذف چهرههای کلیدی حماس اعلام کرد، افرادی که تلآویو آنان را مسئول حمله ۷ اکتبر و ادامه جنگ میداند. این اقدام پس از تیراندازی در اورشلیم که حماس مسئولیت آن را پذیرفت و منجر به کشته شدن چند اسرائیلی شد، انجام گرفت؛ همزمان با آمادگی اسرائیل برای حمله گسترده به شهر غزه. زمانبندی این عملیات نشان میدهد، اسرائیل آن را فرصتی برای قطع سر رهبری حماس تلقی کرده است. با این حال اثربخشی حمله مورد تردید قرار گرفته است. حماس تأیید کرد که چند عضو رده پایین، از جمله پسر یکی از مذاکرهکنندگان ارشد، کشته شدهاند اما اعلام کرد، رهبران ارشد جان سالم به در بردهاند. برخی مقامات اسرائیلی نیز اذعان کردهاند که عملیات به اندازه انتظار موفق نبوده است.
نقض حاکمیت قطر و تضعیف نقش میانجیگری
یکی از پیامدهای فوری و مهم این حمله، نقض آشکار حاکمیت قطر بود. کشوری که از سال ۲۰۱۲ میزبان دفتر سیاسی حماس بوده توافقی با حمایت صریح آمریکا و تأیید ضمنی اسرائیل. این نقش قطر، امکان مذاکرات پشت پرده و ارتباط با حماس را فراهم کرده و در آتشبسها و آزادی گروگانها نقش کلیدی داشته است. حمله به خاک یک متحد آمریکا، نهتنها این کانال دیپلماتیک را به خطر انداخت بلکه موجب خشم قطر شد. نخستوزیر قطر، حمله را «تروریسم دولتی» خواند و اعلام کرد که نقش میانجیگری قطر مورد بازنگری قرار خواهد گرفت. او همچنین گفت این اقدام «هر امیدی» برای توافق درباره گروگانهای باقیمانده را از بین برده است.
موضع آمریکا: شکاف در اتحاد با اسرائیل
در پی این رویداد ایالات متحده نیز در موقعیتی دشوار قرار گرفت. کاخ سفید تأیید کرد که از حمله قریبالوقوع مطلع بوده اما مقامات آمریکایی، از جمله رئیسجمهور دونالد ترامپ، تلاش کردند خود را از آن جدا کنند و آن را «حادثهای تأسفبار» خواندند. روزنامه وال استریت ژورنال گزارش داد که ترامپ پس از آنکه اسرائیل بدون اطلاع واشنگتن رهبران حماس را در قطر هدف قرار داد، تماس تلفنی تندی با نتانیاهو داشت. نتانیاهو در این تماس گفت که تنها یک فرصت کوتاه برای این حمله داشته است. ترامپ که از بیخبر ماندن عصبانی بود، هشدار داد این اقدام میتواند تلاشها برای صلح همچنین روابط آمریکا و قطر را به خطر بیندازد. این واکنش، شکافهای عمیق در روابط آمریکا و اسرائیل را برجسته کرده و تنش میان حمایت از متحد کلیدی و حفظ اعتبار دیپلماتیک در منطقه را نمایان کرده است. عاملی که اعتماد کشورهای خلیج فارس به آمریکا را خدشهدار کرده است.
منطقه در آستانه انتخابی تاریخی
محمدجواد ظریف، وزیر پیشین خارجه، در یادداشتی در روزنامه الاخبار لبنان، حمله اسرائیل به قطر را نشانهای از بحران عمیق در غرب آسیا دانست. او تأکید کرد که منطقه باید میان «تجاوز بیپایان» و «طلوع همکاری واقعی» یکی را انتخاب کند. ظریف پیشنهاد کرد که با خلق آیندهای مشترک و الهامبخش، کشورهای منطقه میتوانند در برابر «توهم اسرائیل بزرگ» ایستادگی کرده و خاورمیانهای عاری از تعصب، آپارتاید و سلاحهای کشتار جمعی بسازند.
