توسط : نگاهی به سفر احمد الشرع به آمریکا
به قلم؛ قاسم محبعلی؛ مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه
سفر احمد الشرع، رئیس دولت جدید سوریه به آمریکا را باید نقطه عطفی در تاریخ روابط دمشق با جهان غرب دانست. کشوری که بیش از نیم قرن در مدار شرق و زیر سایه اتحاد شوروی سابق سپس روسیه قرار داشت، امروز گام در مسیری گذاشته که میتواند، چهره خاورمیانه را دگرگون کند. سوریه، آخرین کشور عربی بود که در دوران جنگ سرد به طور آشکار متحد بلوک شرق محسوب میشد؛ ارتش آن با ساختار روسی آموزش میدید، سلاحهایش از مسکو تأمین میشد و اقتصادش نیز الگویی شبهسوسیالیستی داشت. از این نظر تا پیش از تحولات اخیر، سوریه تنها کشور عربی باقیمانده با گرایش شرقی و روسگرا بود. اما این وابستگی تاریخی، هزینه سنگینی نیز برای دمشق داشت. از زمان آغاز بحران سوریه بهویژه پس از جنگ داخلی هرگونه امکان عادیسازی روابط با غرب و سفر مقامات این کشور به آمریکا منتفی بود. یکی از اصلیترین موانع این روند نیز موضع دیرینه سوریه در قبال اسرائیل بود؛ کشوری که از زمان اشغال بلندیهای جولان در جنگ ۱۹۶۷ تا امروز همچنان بر کنترل آن اصرار دارد. در حالی که مصر در پیمان کمپ دیوید توانست صحرای سینا را بازپس گیرد، سوریه هرگز شاهد عقبنشینی مشابهی از سوی اسرائیل نبود. اوج این بنبست زمانی رقم خورد که دونالد ترامپ در اقدامی بیسابقه، جولان اشغالی را رسماً بخشی از خاک اسرائیل اعلام کرد؛ اقدامی که نهتنها خلاف قطعنامههای سازمان ملل بود بلکه راه هرگونه مذاکره جدی درباره بازگرداندن جولان را بست.در سالهای پس از فروپاشی دولت بشار اسد، اسرائیل حتی پا را فراتر گذاشت و بخشهایی دیگر از خاک سوریه را نیز اشغال کرد تا در صورت توافق احتمالی آینده، مساله جولان عملاً منتفی شود. از اینرو دولت فعلی سوریه در بهترین حالت تنها میتواند به بازگشت به مرزهای پیش از ۱۹۶۷ امیدوار باشد نه فراتر از آن. همین واقعیت، اهمیت سیاسی سفر احمد الشرع به واشنگتن را دوچندان میکند؛ سفری که میتواند، نشانهای از پذیرش واقعیتهای جدید و آغاز دور تازهای از تعاملات سوریه با غرب باشد. اما این تنها وجه ماجرا نیست. سوریه طی دهههای اخیر متحد نزدیک ایران بود اما اکنون نشانههای روشنی از فاصله گرفتن دمشق از تهران دیده میشود. روابط دو کشور که زمانی بر پایه حمایتهای نظامی و مالی گسترده ایران استوار بود حالا در مسیر تجدیدنظر قرار دارد. از نگاه ناظران، اختلافات پنهان میان دمشق و تهران و نیز فشارهای فزاینده از سوی کشورهای عربی و غربی باعث شده، سوریه به تدریج از محور مقاومت فاصله بگیرد و به سمت عادیسازی روابط با غرب حرکت کند. در سوی دیگر، احمد الشرع و گروهش که تا چندی پیش در فهرست تحریمهای آمریکا و اروپا به عنوان گروهی تروریستی شناخته میشدند اکنون به تدریج از این فهرست خارج میشوند و حتی احتمال دارد در آینده به عنوان متحدان غرب معرفی شوند. چنین تغییری میتواند، زمینهساز خروج سوریه از انزوای سیاسی و آغاز روند بازسازی اقتصادی و اجتماعی این کشور باشد؛ مسیری که دمشق سالها در آرزوی آن بوده است. در این میان ایران شاید بزرگترین بازنده این تغییر ژئوپلیتیکی باشد. تهران در سالهای جنگ داخلی سوریه بیش از ۵۰ میلیارد دلار در حمایت از دمشق هزینه کرد؛ از کمکهای نظامی و تسلیحاتی تا بازسازی زیرساختها و تأمین بودجه دولت اسد. اما اکنون با تغییر جهت سیاست خارجی سوریه، بازگشت این هزینهها بعید به نظر میرسد. جای ایران را به تدریج کشورهایی چون ترکیه، قطر و عربستان پر میکنند؛ بازیگرانی که هم در جهان عرب نفوذ دارند و هم روابط نزدیکی با غرب. در نتیجه، سوریه پس از سالها بار دیگر در حال بازگشت به جهان عرب و برقراری روابط با کشورهای غربی است که با سفر به واشنگتن این روند ادامه دارد.
