ژانر بیگانه

درباره فیلم “اسفند”

فیلم «اسفند» که روایتی از زندگی سردار شهید «علی هاشمی»، از سرداران دوران دفاع مقدس معروف به «سردار هور» است به نمایش عمومی درآمده است. «دانش اقباشاوی» این فیلم را با حال‌و‌هوای فیلم‌های جبهه و جنگ ساخته است. فیلم مقطع مهمی از زندگی شهید علی هاشمی، از فرماندهان مطرح دوران دفاع مقدس، در شناسایی و طرح‌ریزی عملیات «خیبر» در قرارگاه سری «نصرت» را روایت می‌کند. «اسفند» در واقع، بیش از اینکه به این عملیات بپردازد به وقایع پیش از آن و چگونگی شناسایی منطقه و هور می‌پردازد و نقش سردار علی هاشمی را در این مرحله به‌نمایش می‌گذارد. اقباشاوی در این فیلم تنها به بازشناسی شخصیت این سردار می‌پردازد و بخشی از فعالیت‌های اطلاعاتی او را به مخاطب نشان می‌دهد.
اقباشاوی تلاش کرده است که شخصیت اطلاعاتی و عملیاتی سردار هاشمی را در فیلمی جاسوسی و معمایی به‌تصویر بکشد. کمتر کارگردانی زندگی یکی از سرداران دفاع مقدس را در چنین ژانری روایت کرده است. شاید یکی از دلایلی که مخاطب به‌سختی با فیلم ارتباط برقرار می‌‌کند، همین روایت چنین داستان و شخصیتی در این ژانر باشد چراکه شخصیتی که اقباشاوی در فیلمش به‌تصویر می‌کشد با تصورات مخاطب نسبت به سرداران دفاع مقدس در سینمای ایران فاصله دارد و تماشاگر با قهرمان فیلم بلاتکلیف است. «اسفند» با سکانس مهیج جنگی آغاز می‌شود. اقباشاوی تصاویری حیرت‌انگیز از نبرد در یک عملیات دفاع مقدس را با تصاویر خشن و تلخ به‌نمایش می‌‌گذارد که در سینمای ایران تا اندازه‌ای کم‌نظیر است. «علی هاشمی» از پشت خاکریز، شاهد نبرد تن‌به‌تن نیروهای عراقی و ایرانی است و چهره‌‌اش نشان می‌دهد که از تماشای این صحنه‌ها غم‌زده و ناراحت است. فیلم پس از این سکانس، فضایی متفاوت دارد و به‌گونه‌‌ای پشت جبهه را به‌تصویر می‌کشد که انگار خبری در شهرهای مرزی ایران درگیر با جنگ نیست. شهید هاشمی به دلیل فعالیت‌های اطلاعاتی‌ای که انجام می‌دهد، ناچار است برخی از این فعالیت‌ها را از نیروهای خودی هم پنهان نگه دارد و همین باعث دردسرهایی برای او می‌شود. نیمی از فیلم به ماجراهایی که در این‌ باره برای او رخ می‌دهد، می‌پردازد و در واقع، بخشی از داستان به معرفی این شخصیت و فعالیت‌های مخفیانه او می‌پردازد. در این بخش، صحنه‌هایی از تعقیب و مراقبه او به‌نمایش درمی‌آید؛ اینکه نیروهای خودی به او ظن جاسوسی می‌برند و حتی تا دستگیری این شهید هم پیش می‌روند اما او که می‌داند نباید از کسی از فعالیت‌های‌اش باخبر شود، در بازجویی‌ها هم نمی‌تواند این فعالیت‌ها را تشریح کند و در انتها، تنها محسن رضایی می‌تواند او را از این مخمصه‌ای که در آن گرفتار شده است، بیرون آورد. بخش دیگری از فیلم هم فعالیت‌های اطلاعاتی و شناسایی «هور» توسط او و دیگر همراهانش می‌پردازد و چگونگی شناسایی برای انجام عملیات خیبر را به‌تصویر می‌‌کشد؛ در واقع، «خیبر» اولین عملیاتی است که از روی آب انجام شد؛ تا پیش از آن، نیروهای ایرانی تنها از روی خاک اقدام به انجام عملیات کرده بودند؛ سردار هاشمی برای نخستین‌بار، با عملیات شناسایی گسترده‌ای که انجام داد، توانست فرماندهان را متقاعد به انجام عملیات از روی آب و هور کنند.
شخصیت علی هاشمی با بازی «رضا مسعودی» که خود متولد خوزستان است، یکی از امتیازات فیلم است. مسعودی به‌خوبی توانسته نقشی که اقباشاوی از او خواسته است، به ‌اجرا درآورد اما مشکل در شخصیت‌پردازی این شخصیت است که با سردارانی که تا امروز در فیلم‌های جنگی دیده‌ایم، تفاوت دارد. او به دلیل اینکه فعالیت‌های اطلاعاتی می‌کند، کاراکتری مرموز، آرام و پیچیده دارد؛ حتی خانواده‌اش نیز نمی‌دانند که هاشمی، یکی از فرماندهان اطلاعاتی سپاه است و بزرگ‌ترین عملیات شناسایی جنگ زیر نظر او انجام می‌شود. آرامش و ایستابودن این شخصیت او را از دیگر سرداران عملیاتی دفاع مقدس متفاوت می‌کند و به همین دلیل، مخاطب او را به‌سختی می‌پذیرد. هاشمی فیلم «اسفند» تنها در بخش‌هایی از فیلم که آمریت دارد و تلاش می‌‌کند بین افراد عشایر مختلف، دوستی و صلح ایجاد کند یا سعی می‌کند، مرزنشینان ساکن هور را از آن منطقه دور کند، شبیه سردارانی که تا امروز در فیلم‌ها دیده‌ایم، می‌شود؛ مابقی فیلم، شخصیتی است که تماشاگر هم نمی‌تواند به او نزدیک شود؛ در واقع، او تلاش زیادی برای انجام عملیات خیبر انجام می‌دهد اما تصاویر این عملیات در فیلم محدود به چند پلان هوایی و زمینی می‌شود و تماشاگر که شاهد تلاش‌های او برای انجام این عملیات بوده، تنها تصاویری از بلم‌های ردیف ‌شده کنار هم، تصاویری هوایی از چراغ‌های قرمز کنار هور و حرکت قایق‌ها و بلم‌ها و رسیدن شهید هاشمی به جزیره می‌بیند. تماشاگر در طول فیلم درمی‌یابد که قرار است عملیاتی بزرگ و پیچیده انجام شود اما چیز زیادی درباره آن نمی‌بیند و بیشتر فیلم به فعالیت‌های شناسایی سردار هاشمی می‌پردازد؛ در حقیقت، در فیلم خبری از عملیات پیچیده خیبر نیست و انگار قرار هم نیست تماشاگر چیزی از این عملیات را در فیلم ببیند. مشکل «اسفند»، ژانری است که اقباشاوی برای روایت این داستان انتخاب کرده است؛ اگر او تصویری مالوف و آشنا از این سردار به‌جا گذاشته بود، فیلمش بیش از اینها دیده و فهمیده می‌شد.