توسط : مروری بر آثار ایوان کلیما
به قلم؛ متین بادی؛ روزنامهنگار
ایوان کلیما، با بیش از ۳۰ اثر ادبی شامل رمان، مجموعه داستان، نمایشنامه و مقاله، یکی از تأثیرگذارترین صداهای ادبی قرن بیستم اروپای شرقی است. آثار او که اغلب در سایۀ رژیمهای توتالیتر نازی و کمونیستی شکل گرفتند، به کاوش در موضوعاتی چون عشق، آزادی، تنهایی و مقاومت انسانی در برابر سرکوب میپردازند. سبک واقعگرایانه او، با دیالوگهای تیز و توصیفهای دقیق از پراگ شهری، زخمی اما زنده، خوانندگان را به قلب تاریخ و روان انسان میبرد. در ایران، کلیما بیشتر با کتابهای روح پراگ و عشق و زباله شناخته میشود. در ادامه به معرفی مهمترین آثار کلیما میپردازیم.
مقالات و خاطرات
روح پراگ: مجموعهای از ۲۰ مقالۀ انتقادی پژوهشی است که طی ۱۵ سال نوشته شده و دریچهای به جهان فکری کلیما باز میکند. این کتاب از تجربههای دوران کودکی در اردوگاه ترزیناشتات آغاز میشود، جایی که مرگ به امری روزمره بدل شده بود. او در این کتاب به نقد رژیمهای توتالیتر، آثار فرانتس کافکا و… میپردازد. پراگ در این اثر نمادی از تمدن و وحشیگری توأمان است. مقالات، با نثری صمیمی اما عمیق، حافظه فردی را با تاریخ جمعی پیوند میزنند و خواننده را با سؤالاتی دربارۀ مرگ، زندگی و هویت مواجه میکنند. در ایران این کتاب با دو ترجمۀ خشایار دیهیمی و فروغ پوریاوری و توسط نشر نی و انتشارات آگه، منتشر شد و به دلیل تصویر زندهاش از پراگ و تأملات فلسفی مورد استقبال قرار گرفت.
قرن دیوانه من: خاطرات دوجلدی کلیما، سندی تاریخی و ادبی از تجربههای او در قرن بیستم است. جلد اول به جذب اولیه به کمونیسم در جوانی و جلد دوم به دلسردی از این ایدئولوژی میپردازد. این اثر از جنگ جهانی دوم تا بهار پراگ ۱۹۶۸ را در بر میگیرد و با نثری صریح، «دیوانگی» ایدئولوژیهای قرن بیستم را نقد میکند. کلیما با ترکیب شخصیتهای واقعی و خیالی، داستانهایی از قربانیان سیاست میسازد و نشان میدهد، چگونه انقلابها اغلب به دیکتاتوری ختم میشوند و روایتی شخصی از تاریخ چک ارائه میدهد. انتشارات روزنه این کتاب را با ترجمه علیرضا بهشتی شیرازی منتشر کرده و ترجمه فروغ پوریاوری از آن هم توسط نشر ثالث منتشر شده است.
در میانه امنیت و ناامنی: مجموعه مقالاتی است که به تضادهای زندگی پساکمونیستی میپردازد. کلیما امنیت ظاهری را در برابر ناامنی درونی بررسی میکند و نشان میدهد، چگونه گذشته سیاسی بر حال اثر میگذارد. ترجمه فارسی آن توسط فروغ پوریاوری توسط انتشارات آگه منتشر شده است. این اثر برای علاقهمند به سیاست معاصر چک، اثری بسیار ارزشمند است.
رمانها
عشق و زباله: یکی از شاهکارهای کلیما، رمانی است که در دوران ممنوعالقلمی او و کارش به عنوان رفتگر نوشته شد. داستان حول زندگی نویسندهای میانسال میچرخد که در جامعه بسته کمونیستی چکسلواکی، زبالههای شهر را جمع میکند اما ذهنش درگیر عشق، تنهایی و تأملات فلسفی دربارۀ کافکا و زندگی است. این رمان، با سبکی شبیه به آثار میلان کوندرا، عشق را نه به عنوان رهایی بلکه به عنوان پناهگاهی شکننده در برابر سرکوب سیاسی و عاطفی نشان میدهد. زبالهها نمادی از فساد رژیم و پوچی زندگی روزمرهاند. نثر واقعگرایانه و دیالوگهای عمیق، این اثر را به تصویری تلخ اما تأثیرگذار از زندگی تحت دیکتاتوری تبدیل کرده است. این کتاب در ایران، با ترجمۀ فریده گوینده و توسط نشر لِگا در سال ۱۴۰۰ روانه بازار کتاب ایران شد.
نه فرشته، نه قدیس: به مشکلات اجتماعی پراگ پساکمونیستی میپردازد. داستان حول کریستینا، زنی مطلقه، میچرخد که با دختری نوجوان و معتاد به مواد مخدر، عشقی ممنوعه به مردی جوانتر و کشف چمدانی از نامههای پدرش، یک استالینیست ستمگر، دستوپنجه نرم میکند. این نامهها گذشتهای تاریک را زنده میکنند و نشان میدهند، چگونه زخمهای تاریخی بر زندگی معاصر اثر میگذارند. کلیما با نثری بیرحمانه و واقعگرایانه، فروپاشی خانواده و جامعه را در جهانی که به تازگی از بند کمونیسم رها شده به تصویر میکشد. این اثر نشان میدهد که آزادی سیاسی، بدون عدالت اجتماعی، تنها توهمی است. حشمت کامرانی این اثر را ترجمه و نشر نو آن را منتشر کرده است.
در انتظار تاریکی، در انتظار روشنایی: رمانی است که فساد قدرت را در قالب داستان گروگانگیری و عفوهای نمایشی بررسی میکند. قهرمان، یک فیلمساز، درگیر بازیهای سیاسی میشود و امید و ناامیدی را در جامعهای تحت سرکوب تجربه میکند. کلیما با نثری دقیق، نشان میدهد چگونه رسانه و سیاست، واقعیت را تحریف میکنند. انتشارات آگه این اثر را با ترجمه فروغ پوریاوری در اختیار مخاطبان فارسیزبان گذاشته است.
قاضی: رمانی درباره قاضیای است که در نظام توتالیتر احکام ناعادلانه صادر میکند و با وجدان خود درگیر است. این اثر، با کاوش در تضاد بین وظیفه و اخلاق، نقدی تند به سیستم قضایی رژیمهای سرکوبگر ارائه میدهد.
کشتی به نام امید: شامل دو رمان کوتاه است که به امید و ناامیدی در دوران جنگ میپردازد. این اثر، با نثری شاعرانه، مقاومت انسانی را در برابر وحشت نشان میدهد.
دیگر رمانهای برجسته این نویسنده پرکار عبارتند از: عشق تابستانی، عاشقان یک شبه، وزیر و فرشته، جزیره پادشاهان مرده، نزدیک خورشید چقدر است، آخرین درجه اعتماد، وقتی به خانه آمدم، نخستوزیر و فرشته.
مجموعه داستانها
سفرهای خطرناک من: مجموعهای از داستانهای عاشقانه از دوران بلوغ است که روابط عاطفی را در بستر گتوی یهودیان و فضای سرکوب شده رژیم کمونیستی کاوش میکند. داستانها، با نثری شاعرانه، عشق را به عنوان پناهگاهی موقت در برابر وحشت سیاسی نشان میدهند. شخصیتهایی چون جاسوسان و زنان شکننده در جهانی پر از خطر، به دنبال معنا هستند. انتشارات روزنه این کتاب را با ترجمۀ رضا میرچی منتشر کرده است.
کار گل: مجموعهای شامل ۷ داستان کوتاه درباره سرگذشت نویسندگان و روشنفکران چکسلواکی در زمان اشغال توسط شوروی سابق است که به دلیل ممنوعالقلمی به کارگری در حوزههای مختلف روی میآوردند. این اثر، با طنزی تلخ، مقاومت روشنفکران در برابر سانسور را نشان میدهد. در ایران، با ترجمه فروغ پوریاوری و توسط انتشارات آگه منتشر شده و تصویری واقعی از زندگی زیرزمینی ارائه میدهد.
آثار کلیما، با تمرکز بر آزادی فردی و مقاومت در برابر سرکوب، نه تنها سندی از تاریخ چک بلکه بازتابی از مبارزه جهانی انسان برای حفظ هویت در برابر دیکتاتوریهاست. او با نثری ساده اما عمیق، پراگ را به جهانی تبدیل کرد که در آن عشق، تنهایی و امید در کنار ترس و سرکوب زندگی میکنند.
