توسط : اختلال GPS و سردرگمی شهروندان
گروه اجتماعی: در روزهای پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، شهروندان بهخصوص رانندگان تاکسی و موتورپیکهای اینترنتی سردرگم و نگرانند. بسیاری گزارش میدهند، مسیریابهای داخلی (مانند «نشان» و «بلد») و خارجی (مانند «ویز») موقعیت آنها را ناگهانی به نقاط دورافتاده یا حتی خارج از کشور منتقل کرده و ناوبری درست صورت نمیگیرد. تهران هر ساعت شاهد چندبرابر شدن اختلال GPS است و اکنون مغایرت موقعیت نقشه با موقعیت واقعی شهروندان بسیار شایع شده است. این مساله باعث افزایش زمان سفر و مصرف سوخت و نارضایتی مسافران شده است؛ یکی از کاربران میگوید:«بهدلیل اختلال، راننده نمیتواند مسیر بهتر را پیدا کند و ساعتها در ترافیک میمانم». مردم نگرانی دارند که اختلال GPS تداوم یابد و زندگی روزمره و حملونقل شهری را مختل کند. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت پیش از این گفته بود، تداوم اختلال تنها برای دوره بحران ضروری است و «بهزودی» سامانههای موقعیتیاب به حالت عادی بازمیگردند؛ با این حال، ادامهٔ اختلال بعد از آتشبس هنوز عادی نشده و کاربران همچنان با مشکلات موقعیتیابی مواجهاند. قطع GPS و عدم دقت ناوبری مستقیماً در معیشت تأثیر گذاشته است. مصرف سوخت پس از طولانی شدن مسیرها افزایش یافته و درآمد رانندگان و پیکها به شدت کاهش یافته است. برخی رانندگان میگویند، قبل از جنگ روزانه حدود ۷۰۰ هزار تومان درآمد داشتند ولی اکنون به ۳۰۰–۴۰۰ هزار تومان رسیدهاند. افزایش زمان سفر و سردرگمی در یافتن مقصد موجب نارضایتی مسافران شده و حتی برخی از آنها ناگزیر شدهاند از روشهای سنتی (مثلاً نقشههای کاغذی یا تماس تلفنی) کمک بگیرند. به گزارش «فنزی» در یک بازه دو ساعته در تهران، میزان اختلال GPS هشت برابر شد و اکنون مردم «خسته» از این وضعیتاند. این اختلالها در شهرهای دیگر مانند مشهد نیز گزارش شده و کاربردهای مبتنی بر موقعیت (از اپهای تاکسییاب تا تحویل غذا) بهطور عام دچار اختلال شدهاند.
اختلال شدید فنی
دولت و رسانههای داخلی علت اصلی این اخلال را «امنیت ملی» میدانند. رسانه دولت گزارش داده که در جنگ ۱۲ روزه، اسرائیل به مکان برخی افراد از طریق جیپیاس دست یافت و آنها را هدف قرار داد؛ بنابراین مداخله در سامانه موقعیتیاب جهانی ضروری بوده است. همچنین اشاره شده است که پهپادها، موشکها و بمبهای هدایتشونده به سیگنالهای باز (غیررمزگذاریشده) GPS وابستهاند و با ایجاد اختلال میتوان هدفگیری آنها را منحرف کرد. جواد حسینپور، کارشناس سایبری گفته این کار برای پنهان کردن محل استقرار فرماندهان و دانشمندان و نیز منحرفکردن عملیات پهپادی ضروری است. به اعتقاد آنها؛ دو روش اصلی وجود دارد: «جمینگ» (پراکندهسازی پارازیت) و «اسپوفینگ» (جعل سیگنال). در همین راستا اختلالهای GPS در مناطق استراتژیک (مانند اطراف مراکز نظامی) گزارش شدهاند تا پهپادها یا موشکهای دشمن از هدف خود منحرف شوند. با این حال قطع GPS آثار فنی گستردهای داشته است. اولاً در دوران جنگ، اینترنت قطع یا ضعیف بود، در نتیجه قابلیت A-GPS GPS (کمکی با استفاده از اینترنت) در گوشیها غیرقابل دسترسی شد. پشتیبانی فنی «نشان» توضیح میدهد که در نبود اینترنت، جایابی جغرافیایی کاربران با تأخیر و خطای بیشتری انجام میشود. به عبارت دیگر، گوشی تنها به سیگنالهای مستقیم ماهوارهای تکیه میکند که در این شرایط خطا دارد. ثانیاً شبکه اینترنت ثابت نسل چهارم (TD-LTE) نیز به همزمانی دقیق نیاز دارد؛ کارشناسان میگویند، آنتنهای TD-LTE از سیگنال GPS برای هماهنگ شدن استفاده میکنند و با اخلال در GPS، سلولهای شبکه با هم تداخل یافته و کیفیت سرویس کاهش یا حتی قطع میشود. این یعنی نهتنها مسیریابها بلکه برخی زیرساختهای فناوری هم زیر ضربه قرار گرفتهاند. به گفته یک مطالعه حتی اندکی خطا در زمانبندی ماهوارهها (به اندازه یک هزارم ثانیه) میتواند، مکان کاربر را ۲۰۰–۳۰۰ کیلومتر از محل واقعیاش دور بزند.
راهحلهای موقتی
در پاسخ به مشکل مسیریابی، اپلیکیشنهای تاکسی اینترنتی و مسیریابها، راهحلهای موقتی ارائه دادهاند. برخی شرکتها امکان تنظیم دستی مبدا و مقصد را برای رانندهها فراهم کردهاند تا در صورت نمایش موقعیت نادرست، خود بتوانند مسیر را اصلاح کنند. بهعنوان مثال «نشان» آموزشهای جامعی برای تنظیم دستی روی نقشه ارائه کرد. با این حال این روش برای همه کاربردی نیست- بهخصوص رانندگان مسن یا کسانی که با مناطق آشنا نیستند- و تکرار دگرگونی مسیر در حین حرکت هنوز مشکلساز است. بسیاری از رانندگان میگویند، ناچار به سوال از عابران پیاده یا بازگشت به روشهای آفلاین مسیریابی شدهاند. در شبکههای اجتماعی، کاربران راههایی چون استفاده از نقشه آفلاین، تعیین دستی مبدا/مقصد و حتی بازگشت به مسیریابی سنتی را پیشنهاد دادهاند. با این وجود، ضعف این راهحلها در رفع کامل مساله مشخص است؛ همانطور که روابط عمومی «نشان» اعلام کرده، منشأ اختلال خارج از کنترل اپلیکیشنهاست و کاربران همچنان دچار سردرگمی هستند. اختلال اخیر GPS در ایران یک پدیده چندبعدی است که هم زندگی روزمره را در سطوح شهری تحت تأثیر قرار داده و هم پیامدهای فنی و اقتصادی قابل توجهی دارد. زندگی شهری وابسته به ناوبری هوشمند با این اختلال مختل شده و شهروندان در یافتن آدرسهای ساده نیز سردرگماند. از سوی دیگر این اقدام صرفاً یک تصمیم فنی نیست بلکه مقولاتی چون امنیت ملی، حریم خصوصی و توسعه فناوری بومی را پیش میکشد.
