یار غار پرویز یاحقی

به یاد “بیژن ترقی”

خانواده بیژن ترقی در گرایش او به شعر و ترانه نقشی نداشتند؛ او ترانه‌سرایی بود که از کودکی علاقه شدیدی به موسیقی داشت ولی به دلیل مشکلات جسمانی نتوانست از عهده اجرای مقامات موسیقی برآید و در نهایت با تشویق پرویز یاحقی به ترانه‌سرایی روی آورد. زاده ۱۲ اسفند سال ۱۳۰۸ بود و اردیبهشت سال ۸۸ در ۸۰ سالگی از دنیا رفت. او در طول زندگی هنری، ترانه‌های ماندگار زیادی چون «آتش کاروان»، «وطنم، ایران جوان» و «شهزاده رویا» را سرود که با آهنگسازی بزرگان موسیقی برای همیشه در حافظه موسیقایی ایرانیان ماندگار شد. هنوز ۳۰ سال نداشت که در مسلک ادیبان بزرگ پذیرفته شد و طبع و خلق او، علاقه و احترام ادبیات نسل قبل را بر‌انگیخت. در آن سال‌ها، او به پدر در کار گرداندن کتاب‌فروشی کمک می‌کرد و با عشقی که به موسیقی داشت، مشق ویولن می‌کرد تا یک شب در مهمانی، صدای ساز یاحقی را شنید و ویولن را برای همیشه کنار گذاشت. بیژن ترقی آشنایی با پرویز یاحقی و تاثیر این آهنگساز ایرانی در زندگی‌اش را چنین توصیف کرده است: «در سال‌های نوجوانی با حادثه‌‏ای ناباورانه با دوست هنرمندم، آقای پرویز یاحقی که شاید هر دو در سنین ۱۸ یا ۲۰ بودیم، آشنا شدم که این دوستی دامنه‌‏دار شد. من در کار موسیقی وارد بودم ولی وقتی پنجه‌‏های سحرآمیز این هنرمند جوان (نوجوان) را دیدم دیگر دست از ادامه موسیقی باز کشیدم و شروع به کار خودم که از زمان نوجوانی و بچگی تقریباً اشتغال داشتم [کردم]. ایشان مرا تشویق به کار ساختن ترانه کرد و اولین ترانه‌‏ای که من ساختم به نام «می‌زده» بود: می‌زده شب چو زمیکده باز آیم/ بر سر کوی تو من به نیاز آیم». مهم‌ترین نقش بیژن ترقی، تقویت جنبه‌های روایی و داستان‌گونه کردن ترانه‌ها و افزودن جنبه‌های تصویری به آنها بود و این پدیده در آتش کاروان یا ترانه برگ خزان به وضوح دیده می‌شود. فعالیت ادبی خود را با افرادی چون امیری فیروزکوهی، نیما یوشیج، ملک‌الشعرای بهار و شهریار آغاز کرده بود و با آهنگسازانی چون ابوالحسن صبا، رضا محجوبی، علی تجویدی، داریوش رفیعی و پرویز یاحقی همکاری نزدیک داشت. سیدعباس سجادی، شاعر و ترانه‌سرا معتقد است که بیژن ترقی جزو آخرین ترانه‌سرایان و تصنیف‌سرایان نسلی بود که شعر و ترانه را با هم عجین کردند: «در آثار ترقی، مرز ترانگی و شعر درهم می‌پیچد و گاه آن را گم می‌کنیم؛ او توانست به تلفیقی زیبا و قدرتمند از ترانگی و شعر دست یابد. بیژن ترقی یکی از اخلاق‌مندترین ترانه‌سرایان روزگار ماست. او دارای شخصیتی مهربان بود که افراد را به خودش جذب می‌کرد و این شخصیت مهربان او در آثارش تجلی پیدا کرده و این تجلی بی‌هیچ تلخ‌زبانی بیان شده است». همایون خرم هم او را چنین توصیف کرده است: احساس ترقی در ترانه‌سرایی با آهنگ‌هایی که به او می‌دادند، انطباق داشت. من سال‌ها با ترقی معاشرت‌های موسیقایی داشتم و ترانه‌های زیبایی حاصل آن شد؛ ازجمله «اشک من هویدا شد» و ترانه‌های دیگری که نسل امروز هم آنها را درک کردند. ترانه‌هایی که بیژن ترقی ساخت با کلمات بسیار ادبی و در عین حال با احساس بود و به همین دلیل بر دل می‌نشست. یار غار یاحقی بود و کار ترانه‌سرایی را با او آغاز کرد. به‌ عنوان آهنگساز هر وقت با او کار می‌کردم از محصول کار مشترکمان راضی بودم؛ زیرا بیان موسیقایی را کاملاً درک می‌کرد و کلمات و جملاتی می‌ساخت که هدف را مشخص می‌کرد؛ کارش چون از دل برمی‌آمد، لاجرم بر دل می‌نشست.