توسط : گزارش فرونشست خاک در تهران
گروه اجتماعی: روز جمعه زمین خیابان ولیعصر نزدیک میدان ولیعصر فرورفت و گودال بزرگی ایجاد شد. یک شهروند تهرانی بر اثر این فرونشست مصدوم شد. علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، دلیل فرونشست زمین در میدان ونک تهران را ترکیدگی لوله در خیابان برزیل اعلام کرده و گفت: «این اتفاق باعث آب‌شستگی در خیابان ولیعصر و شکست آسفالت و ریزش در محدوده جنوب به شمال خیابان ولیعصر قبل از تقاطع همت شد».
این اولین فرونشست شهر تهران نیست و مسلماً آخرین حفره ایجاد شده در پایتخت ایران هم نخواهد بود. در دوره چهارم مدیریت شهری، شهر تهران با دستگاه مخصوصی اسکن و حفره‌های زیرزمینی شناسایی می‌شد. دستگاه مخصوص اسکن شهر از کشور ژاپن اجاره شده بود که در آخرین روزهای مدیریت محمدباقر قالیباف مدت اجاره آن تمام و این دستگاه به کشور ژاپن بازگشت. در دوره گذشته مدیریت شهری، اصلاح‌طلبان مدعی شدند که قرار است یک دستگاه اسکن برای شهر تهران خریداری کنند. برخی از اعضای دوره پنجم شورای شهر تهران گفتند که بودجه این دستگاه هر چقدر که باشد آن را تصویب می‌کنند.
اما این ادعا در حد شعار باقی ماند و تهران هرگز این دستگاه را به خود ندید. برخی از اعضای شورای ششم شهر تهران نیز در همان روزهای اول اعلام کردند که دنبال خرید این دستگاه هستند اما پس از سه سال هنوز دستگاهی برای اسکن معابر به شهر تهران نیامده و آن‌طور که مدیران شهری می‌گویند، اسکن انجام می‌شود اما با دستگاه‌های قدیمی. شرایط زیرساخت‌های بسیار فرسوده تهران حالا نگران‌کننده است. خیابان ولیعصر یکی از پرترددترین خیابان‌های شهر تهران دچار فرونشست شده و هیچ‌کسی نمی‌داند این حفره‌های زیرزمینی در کدام نقطه از شهر تهران وجود دارد و احتمال بروز بحران و فرو رفتن خیابان‌ها وجود دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز چندی پیش نسبت به آثار مخرب کاهش آب‌های زیرزمینی ازجمله فرونشست در پایتخت و بیشتر دشت‌های کشور هشدار داد و اعلام کرد: در محدوده جنوب غرب شهر تهران فرونشست ۱۷ سانتی‌متر در سال ثبت و گزارش شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با موضوع «فرونشست، کاهش منابع آب‌های زیرزمینی و چالش برداشت بی‌رویه از این منابع» به چالش بزرگ کشور در این باره اشاره کرده است و می‌افزاید: یکی از آثار مخرب فرونشست در زیرساخت‌های عمرانی و بافت‌های شهری و کلانشهری روی می‌دهد. در محدوده جنوب‌غرب شهر تهران فرونشست ۱۷ سانتی‌متر در سال ثبت و گزارش شده است.
در شرایطی که ذخایر آب در سدهای تامین‌کننده آب پایتخت نیز درحال کاهش بوده و روند تجدید آنها در شـرایط بحرانی و کم‌آبی حاضر بسیار کند و ناچیز است، این فشار مضاعف در نهایت بر آبخوان‌های پایتخت تحمیل شده و روند گسـترش فرونشست را در این کلانشهر جدی‌تر خواهد کرد.
از آنجایی که کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به فرونشست منجر می‌شود و زمانی که این اتفاق رخ دهد، در بسیاری از موارد امکان بازگشت به حالت سابق در کوتاه‌مدت وجود ندارد؛ استخراج معادن، ذوب شدن تدریجی یخچال‌های دائمی و زلزله هم از دیگر عوامل ایجاد فرونشست محسوب می‌شوند.
از سوی دیگر، فرونشست‌های کشور نیز مرزهای هشدار، معضل و بحران را پشت سر گذاشته و به ابربحران ملی تبدیل شده است. مطالعات و اعداد نرخ فرونشست در ایران نشان می‌دهد که بعد از کشور هندوستان که در برخی از محدوده‌های این کشور نرخ فرونشست به بیش از ۵٠ سانتی‌متر در سال می‌رسد، کشور ما در رتبه دوم قرار دارد.
تفاوت فرونشست‌ها در کشور با وضعیت هند و دیگر کشورهای دارای نرخ بالای فرونشست در این است که پهنه‌های فرونشستی در بسیاری از استان‌ها، گسترده و تعدد پهنه‌های فرونشستی در ایران بیشتر است. به گفته کارشناسان؛ نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به ۴٠ سانتی‌متر می‌رسد. همچنین بر اساس این گزارش، نرخ فرونشست در جنوب استان البرز و در نزدیکی تهران بالای ٣٠ سانتی‌متر در سال است. مطابق با بررسی‌ها؛ حتی در استان‌های شمالی ایران، پدیده فرونشست زمین بحرانی شده است.
استان گلستان هم دارای پهنه‌های فرونشستی با نرخ‌های بالای ٢٢ درصد است که عمده دلایل این نرخ‌های بالای فرونشستی، برداشت‌هایی غیرمجاز ازآب‌های زیرزمینی است که اتفاقاً در استان گلستان به دلیل پنبه‌کاری‌ها و ذرت‌کاری‌ها بی‌رحمانه‌ترین برداشت‌ها از آب‌های زیرزمینی انجام می‌شود. کارشناسان می‌گویند؛ یکی از دلایل افزایش نرخ فرونشست زمین در ایران «حفر چاه» است و حفر چاه همواره راحت‌ترین گزینه برای دسترسی به آب بوده که منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است.
قنات‌های مرگبار
با این حال علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی علاوه بر کم‌آبی، نفوذ آب و فرسایش تونلی را دلیل رخداد پدیده فرونشست روز جمعه میدان ونک دانست و گفت: در تهران علاوه بر وجود خطوط انتقال آب و نفت و گاز فرسوده با عمر ۶۰ سال به طور متوسط هر ۵۰۰ متر یک خط قنات از شمال به جنوب تهران داریم که به دلیل گودبرداری و ساختمان سازی مسدود و رها شده‌اند.
او با اشاره به رخداد پدیده فرونشست در حوالی میدان ونک می‌گوید: روز جمعه ۵ مرداد در مسیر شمال به جنوب خیابان ولیعصر جنب میدان ونک، فرونشست ناگهانی که اصطلاحاً به آن ریزش زمین هم تلقی می‌شود، رخ داد که با توجه به شواهد سطحی از نوع فروریزش‌های طولی است.
او فرونشست طولی ایجاد شده در میدان ونک را ناشی از آب‌شستگی جریانی زیرسطحی دانست و اظهار کرد: این پدیده در زیر رویه آسفالتی خیابان ولیعصر رخ داد و نفوذ جریان آب و آب‌شستگی موجب ریزش ناگهانی در زیرسطحی شده است.
بیت‌اللهی درخصوص جزئیات این پدیده توضیح داد: به دلیل نفوذ آب و فرسایش تونلی، یک تونلی را در زیر معبر ایجاد و در نهایت رویه آسفالتی ریزش ناگهانی کرده و طبق گزارش منتشر شده، خوشبختانه تنها یک نفر مصدوم شده که این کاهش تلفات و خسارات به دلیل ترافیک کم این منطقه بوده و به حادثه منجر به فوت تبدیل نشده است.
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پدیده میدان ونک را ناشی از عواملی چون گسیختگی لوله آب و نشت جریان آب عنوان کرد و یادآور شد: در شهر تهران بیش از ۶ تا ۷ گزارش درخصوص فرونشست‌های ناگهانی را منتشر کردیم که عمدتاً به دلیل حفاری‌های زیرسطحی و یا به دلیل نشت آب و جریان زیرسطحی و بیشتر از همه به دلیل وجود رشته قنوات قدیمی رها شده است که متاسفانه خطر جدی در ساختگاه تهران تلقی می‌شود.
او خاطرنشان کرد: طبق برآوردهای ما بیش از ۵۵۰ کیلومتر رشته قنوات در بستر تهران و نزدیک به ۵۰ هزار حلقه چاه قنات شناسایی و بخش عمده‌ای از آنها شناسایی نشده است. همه این رشته قنوات از شمال به جنوب است.
بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه اگر این حوادث به دقت مورد توجه قرار نگیرند، احتمال رخداد آن بیشتر است، نمونه این حوادث را در بالای میدان انقلاب و ابتدای خیابان کارگر شمالی عنوان کرد که فروریزش سطحی را به همراه داشته است.
بیت‌اللهی اضافه کرد: چنین حوادثی هر چند که تلفات جانی نداشته است اما با توجه به زمان وقوع و اهمیت معابر پرترافیک می‌تواند خطرزا باشد؛ از این‌رو شناخت زیرسطح شهر تهران و شناسایی حفرات، پر کردن و ترمیم آنها، صیانت از قنوات و جلوگیری از ریزش‌های ناگهانی قنوات امیدوارم مورد توجه مسئولان قرار گیرد.
