توسط : سفر “پوتین” به آذربایجان
فرشاد گلزاری
گروه بین‌الملل
سفر اخیر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به جمهوری آذربایجان از رویدادهای مهمی بود که متاسفانه در میان انبوهی از اخبار مذاکرات آتش‌بس غزه همچنین زدوخورد میان ارتش روسیه و اوکراین دفن شد و کمتر بدان پرداخته شده است. دفتر مطبوعاتی کرملین در بیانیه‌ای که روز یک‌شنبه؛(۱۸ آگوست/۲۸ مرداد) صادر کرد به این موضوع اشاره داشت که رئیس‌جمهور روسیه قصد دارد در همان روز، یعنی یک‌شنبه برای یک سفر دو روزه مسکو را به مقصد باکو ترک کند. مطابق تشریفات دیپلماتیک، زمانی که قرار است مقام ارشد یک کشور وارد خاک کشور دیگری شود، بیانیه‌ای از سوی کشور مبدأ صادر می‌شود و به نوعی ابعاد و اهداف سفر را مشخص می‌کنند تا رسانه‌ها با استناد بر آن بتوانند اخبار و تحلیل‌های مورد نظر خود را منتشر کنند. این اقدام توسط کرملین رخ داد و براساس این بیانیه، پوتین در جریان این سفر با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان دیدار و درباره توسعه بیشتر روابط مسکو و باکو و مشارکت و ائتلاف راهبردی دو کشور همچنین مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای بحث و تبادل‌نظر کرد که البته ابعاد این گفت‌وشنود هم گسترده‌تر از این محورها بوده است.
آنچه در این میان باید مورد اشاره باشد این است که آخرین باری که رئیس‌جمهور روسیه به جمهوری آذربایجان سفر کرد، اواخر سپتامبر ۲۰۱۸ بود که در آن سفر پوتین با علی‌اف دیدار و از مسابقات جهانی جودو که در باکو برگزار شد نیز بازدید کرد و رئیس‌جمهوری آذربایجان در جریان آن سفر از رئیس‌جمهور روسیه دعوت کرد تا در فرصتی مناسب، بار دیگر به این کشور سفر کند و حالا به نظر می‌رسد «فرصت» مورد نظر فرا رسیده است!
قبل از آنکه ماهیت سفر پوتین به مسکو را مورد ارزیابی قرار دهیم و ابعاد گفت‌وگوهای او با علی‌اف را زیر ذره‌بین ببریم باید به این نکته توجه داشته باشیم که پوتین و علی‌اف در گذشته با یکدیگر ارتباط خوبی داشتند اما پس از وقوع جنگ میان ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ این ارتباط تا حد زیادی بیش از گذشته تقویت شد. در این خصوص بسیاری از تحلیلگران اروپایی و آمریکایی بر این عقیده هستند که سکوت پوتین درخصوص جنگ قره‌باغ به نفع باکو بود؛ چراکه جمهوری آذربایجان از یک‌‌سو تسلیحات نظامی ترکیه مانند پهپادهای بیرق‌دار را علیه نظامیان ارمنستان وارد میدان کرد و از سوی دیگر از حمایت تسلیحاتی و مشاوره‌های امنیتی و نظامی اسرائیل بهره برد و این ایروان و شخص نیکول پاشینیان، روزنامه‌نگار سابق و نخست‌وزیر ارمنستان بود که مورد خشم و بی‌اعتنایی کرملین قرار گرفت.
قره‌باغ و چند پرونده دیگر
اینکه چرا پاشینیان از سوی پوتین به‌خصوص در جنگ قره‌باغ مورد غضب قرار گرفت، موضوعی است که ریشه در راهبرد کلی روسیه همچنین پشت کردن نخست‌وزیر ارمنستان به این راهبرد دارد. زمانی که پاشینیان سر کار آمد به صورت محسوس به سمت غرب متمایل شد و همین موضوع باعث شد تا نگاه مسکو به ایروان منفی شود. این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که حتی پس از پایان جنگ قره‌باغ و تخلیه مناطق ارمنی‌نشین، اعتراضات خیابانی علیه وی در ایروان به راه افتاد و باگرات گالستانیان، کشیش ارمنی علیه وی سخنرانی کرد و اقدامات او را علیه ارمنستان دانست اما این پایان راه نبود بلکه در این میان رزمایش‌های مشترک آمریکا و ارمنستان هم در این کشور برگزار شد و حتی حمایت مالی و سیاسی اتحادیه اروپا از پاشینیان و ارمنستان افزایش یافت. قبل از این مسائل و در اوج تنش سیاسی میان ارمنستان و آذربایجان، نانسی پلوسی، رئیس پیشین مجلس نمایندگان آمریکا اواسط سپتامبر ۲۰۲۲ به ایروان سفر کرد که این اقدام بیش‌ازپیش مسکو را عصبانی کرد؛ چراکه به‌زعم کرملین، پاشینیان به سرعت درحال روی‌گرداندن از روسیه و فرار به سوی غرب است و همین مساله در ادبیات امنیتی به معنای نزدیک شدن «ناتو» به مرزهای روسیه است.
با این تفاسیر باید گفت که پوتین در این سفر که با استقبال علی‌اف از وی در کاخ زوگلبا (محل اقامت رسمی رئیس‌جمهوری آذربایجان در ۴۰ کیلومتری باکو و در ساحل دریای خزر) انجام شد به نوعی درحال مخابره این پیام است که به دنبال تعمیق روابط چندسویه خود با باکو است. در این میان باید توجه داشت که رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با همتای خود از جمهوری آذربایجان در باکو با تاکید بر اینکه می‌توانند در حوزه‌های متعددی همکاری مشترک انجام دهند نسبت به کمک به جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای امضای توافق صلح در قره‌باغ ابراز تمایل کرد و حتی در این راستا اعلام کرده که مایل است نتایج مذاکرات در باکو را به نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان اطلاع دهد.
این اعلام تمایل پوتین به انعقاد مصالحه درخصوص قره‌باغ به نوعی می‌تواند یک پیام دیگری در خود داشته باشد که آن هم موضوع بازگشایی کریدورها خواهد بود. در کنفرانس مطبوعاتی مشترک رؤسای‌جمهور روسیه و آذربایجان به تعمیق روابط دوجانبه در عرصه‌های مختلف اشاره شده است اما پوتین در این کنفرانس اعلام کرده که توسعه کریدور شمال – جنوب به نفع روابط روسیه و جمهوری آذربایجان خواهد بود و حتی به این موضوع اشاره کرده که روسیه و جمهوری آذربایجان شروع به ساخت تانکرهایی برای حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی کرده‌اند که باعث افزایش عرضه انرژی به بازارهای جهانی می‌شود. براساس بیانیه مشترک رؤسای‌جمهور روسیه و آذربایجان، مسکو از جایگاه بالاتر آذربایجان در سازمان همکاری شانگهای (SCO) و علاقه این کشور برای تقویت همکاری با بریکس حمایت می‌کند که این موضوع باز هم می‌تواند به نوعی تقویت موضع منطقه‌ای و بین‌المللی دو طرف را در منطقه قفقاز و مسیرهای دیگر که منتهی به اروپا می‌شود را نمایان کند.
در آخر باید به این نکته توجه شود که بیش از ۱۰ روز پیش و قبل از سفر پوتین به باکو، سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه به جمهوری آذربایجان سفر کرد و با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و رامیل اوسوبوف، دبیر شورای امنیت این کشور دیدار کرد که یکی از محورهای اصلی این رایزنی هماهنگی برای سفر پوتین به باکو همچنین مسائل مربوط به امنیت قفقاز بود که نشان می‌دهد، مسکو به دنبال یک راهبرد جدید امنیتی – اقتصادی در قفقاز جنوبی است تا بتواند تحریم‌های غرب را به نوعی دور بزند و از سوی دیگر، زیرساخت‌هایی را برای مقابله با تهدیدات ناتو و آمریکا آماده کند.
