توسط : درباره مناسبات ایران و مصر
ششمین روز اکتبر سال ۱۹۸۱ خالد اسلامبولی از گروه‌های معترض به صلح میان مصر و اسرائیل؛ محمد انورسادات، سومین رئیس‌جمهور این کشور را در قاهره ترور کرد. در آن زمان امضای پیمان کمپ دیوید و صلح با اسرائیل موجب بروز اعتراضاتی در جهان عرب شده بود بنابراین در جریان برگزاری رژه نظامی و درست در زمانی که پرواز هواپیماهای میراژ توجه تیم محافظان را جلب کرده بود به وسیله پرتاب نارنجک و شلیک مسلسل انجام شد. این سیاستمدار مصری از ناحیه سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت و در همان لحظه جان باخت اما در ادامه جسد او نیز به رگبار بسته شد. سازندگی به همین بهانه به این ماجرا، سابقه روابط ایران و مصر در دهه‌های گذشته و برخی حاشیه‌های آن پرداخته است.
آغاز دوران تاریک روابط
روابط دیپلماتیک دو کشور مصر و ایران در سال ۱۹۷۹ به دلیل پیمان صلح با اسرائیل سپس به خاک سپردن محمدرضا پهلوی توسط سادات در خاک مصر قطع شد، اگرچه یک دهه بعد روابط در سطح بسیار پایین برقرار شده بود اما تا یک سال اخیر تلاش‌های دوجانبه برای رفع اختلافات چندان موثر نیفتاد. ترور انورسادات در اکتبر ۱۹۸۱ و در نظر گرفتن خیابانی در تهران به نام خالد اسلامبولی هم فاصله میان دو کشور را بیشتر کرد و از سوی دیگر، مصری‌ها هم در جریان جنگ تحمیلی عراق و ایران از همتای عربی خود حمایت کردند. همزمان با پایان جنگ، نخستین قدم‌ها برای کاهش تنش میان دو کشور با موافقت ایران برای آزادی اسرای مصری و مواضع یکدست در برابر اشغال کویت توسط عراق برداشته شد اما باز هم آنقدری که باید قوی نبود. در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی با وجود همسویی هر دو کشور برای حل بحران خاورمیانه، گشایش چندانی شکل نگرفت و تلاش‌ها در دولت اصلاحات هم در سطح دیدارهای دوجانبه مسئولان دو کشور، تاسیس انجمن دوستی میان دو کشور باقی ماند.
ماجرای دو خیابان
آذر سال ۸۲ سید‌محمد خاتمی و حسنی‌مبارک در ژنو در نخستین دیداری که پس از دو دهه شکل گرفته بود به گفت‌وگو درباره موارد اختلافی پرداختند و دقیقاً همان سال‌ها بود که ماجرای تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی در ایران هم مطرح شد و ایران هم خواستار حذف نام فرح از یکی از خیابان‌های قاهره شده بود بر همین اساس نیز ۱۶ دی سال ۱۳۸۲ شورای شهر تهران در جلسه علنی که با حضور «حمیدرضا آصفی» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در آن حضور داشت، تصویب کرد که خیابان خالد اسلامبولی به خیابان انتفاضه تغییر نام یابد. آصفی در آن جلسه گفت که تغییر نام این خیابان براساس فضای جدیدی که میان ایران و مصر ایجاد شده، صورت گرفته است. او همچنین تاکید کرد که تغيير نام برخی خيابان‌ها در مصر نيز در صورت برقراری رابطه سياسی لازم است. «نام خيابان‌ها دربرگيرنده پيام خاصی است، متقابلاً كشور مصر نيز چنين آدابی را بايد لحاظ كند». سخنگوی وقت وزارت امور خارجه این تصمیم را گامی در مسیر اصل تنش‌زدایی و اعتمادسازی میان کشورهای جهان به ویژه کشورهای اسلامی دانست که براساس عزت، حکمت و مصلحت جمهوری اسلامی ایران گرفته شده است. شورای اول شهر تهران در بهمن ماه سال ۸۰ چگونگی تغییر نام خیابان «خالد اسلامبولی» را تصویب و اجرایی شدن آن را منوط به درخواست وزارت امور خارجه کرده بود و دو سال بعد با درخواست وزارت امورخارجه این تغییر نام اجرایی شد آن هم در شرایطی که احمد ماهر، وزیر امور خارجه مصر به‌تازگی اعلام کرده بود که قرارداد «کمپ دیوید» دیگر وجود ندارد و صرفاً بخشی از گذشته است. اقدام شورای شهر تهران در تغییر این خیابان در تهران در کمتر از یک هفته مورد اعتراض ستاد پاسداشت شهدای نهضت جهان اسلام قرار گرفت و كميته شهيد خالد اسلامبولی با تجمعی با فراوانی ۳۰ نفر در مقابل ساختمان شورای شهر با اعلام شعارهایی چون «خاتمی خاتمی تاسف تاسف» و «حسنی مبارك ننگ به نيرنگ تو» اعتراض خود را نسبت به این تغییر اعلام کردند. با گذشت بیش از دو دهه هنوز نام خیابان خالد اسلامبولی که همچنان هم در میان مردم با نام وزرا شناخته می‌شود به صورت رسمی تغییر نیافته است. آذر سال ۱۴۰۰ ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران درباره دلیل اجرا نشدن این مصوبه شورای شهر و شایعاتی که درباره سوابق و ارتباطات خاص این شخص با برخی گروه‌ها اعلام کرد: «تا آنجایی که من اطلاع دارم، آقای چمران گفتند مشروط به این شده است که مصر نام خیابان فرح را در قاهره عوض کند تا ما هم در اینجا نام خیابان خالد اسلامبولی را تغییر دهیم. آنها انجام ندادند، ما هم این کار را نکردیم. این چیزی است که من از رئیس شورای شهر شنیدم و منبع آن، اینکه چه قدر رسمی یا غیررسمی بوده، یا چه میزان پیگیری شده است را نمی‌دانم». اگرچه هنوز خیابان فرح در قاهره تغییر نیافته اما برخی خیابان‌های این شهر به نام افراد ایرانی دیگری مزین شده است ازجمله خیابان مصدق، از خیابان‌های اصلی در منطقه «الدقی» قاهره که در زمان جمال عبد‌الناصر نام‌گذاری شده بود، اگرچه مدتی به محمدرضا پهلوی تغییر یافت اما سال ۸۸ دوباره نام مصدق به جای آن نصب شد.
ادامه تلاش‌ها برای برقراری روابطی نو
پس از دوران خاتمی، محمود احمدی‌نژاد هم تلاش‌هایی در راستای برقراری روابط انجام داد و سال۸۶ در پاسخ به خبرنگار «الاهرام» مصر گفت: «با صراحت اعلام می‌کنم که امروز ما به طور قاطع به دنبال تجدید رابطه با مصر هستیم که اگر دولت مصر اعلام آمادگی کند تا پایان وقت اداری امروز سفارت ایران را در مصر برپا خواهیم کرد». باز هم تنها دیدارهایی در سطح سران قوه و وزرا با تاکید بر دوستی انجام شد تا دولت حسن روحانی که روابط اقتصادی میان دو کشور وجود داشت و حتی رئیس‌جمهور وقت برای حضور در مراسم تحلیف السیسی، رئیس‌جمهور این کشور دعوت شده بود که البته حسین امیرعبداللهیان، معاون وقت بخش عربی و آفریقای وزارت خارجه در این مراسم حاضر شد. با روی کار آمدن دولت سیدابراهیم رئیسی هم رایزنی‌ها ادامه یافت و رئیس دولت سیزدهم در حاشیه نشست مشترک سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب در ریاض عربستان در دیدار آقای «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر گفت که مانعی برای گسترش روابط با کشور دوست مصر نداریم. او در ماه مه ۲۰۲۳ به وزارت امور خارجه کشورش دستور داد تا اقدامات لازم را برای تقویت روابط با مصر انجام دهد. پس از سقوط هلی‌کوپتر رئیس‌جمهور ایران، پیام‌های تسلیتی از سوی وزارت خارجه این کشور به ایران واصل شد و دوم خرداد نیز «سامح شکری»، وزیر خارجه مصر برای شرکت در مراسم تشییع و بزرگداشت «سیدابرهیم رئیسی»، «حسین امیرعبداللهیان» و همراهانشان وارد تهران شد و مورد استقبال مقامات وزارت خارجه ایران قرار گرفت و در مرداد ماه نیز بدراحمد محمد عبدالعاطی، وزیر جدید امور خارجه مصر برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور به ایران سفر کرد. دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در همان روزها طی دیدار با وزیر امور خارجه مصر بر اهمیت روابط دو کشور و ظرفیت‌های مشترک آنها برای حل مشکلات منطقه‌ای تاکید کرد. هفته گذشته هم وزارت امور خارجه مصر در بیانیه‌ای از دیدار و گفت‌وگوی بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه این کشور با عباس عراقچی، همتای ایرانی خود در چارچوب هفتاد‌ونهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با محور آخرین تحولات نوار غزه، کرانه‌باختری اشغالی و لبنان خبر داد.
