بازگشت انوری

مولفان لغت‌نامه دهخدا برگشتند

اعضای هیأت مؤلفان لغت‌نامۀ دهخدا که در تابستان ۱۴۰۱ در اعتراض به اقدمات حمیرا زمردی، رئیس وقت، با این موسسه قطع همکاری کرده بودند ۱۳ آذر در جلسه‌ای با حضور سرپرست دانشگاه تهران، به مؤسسه لغت‌نامه بازگشتند و فعالیت خود را از سر گرفتند.
ماجرا از اوایل مرداد ۱۴۰۱ شروع شد. جند هفته پس انتصاب حمیرا زمردی به‌عنوان رئیس مؤسسه دهخدا در نیمۀ تیر ۱۴۰۱ این موسسه با تنش‌ها و کشمکش‌هایی مواجه شد. جمعی از مؤلفان مؤسسه لغت‌نامه دهخدا در پی حکم‌ انتقال اکرم سلطانی، سرپرست بخش تألیف لغت‌نامۀ بزرگ فارسی، نامه‌ای به ریاست جدید نوشتند و درخواست کردند دربارۀ حکم اکرم سلطانی و مهدی تجلی بازنگری کند و مؤسسه را از وجود این دو نفر محروم نکند. دکتر حسن انوری و جمع دیگری از اعضای مؤسسه انتقاد خود را نسبت به این تغییرات در قالب نامه و دعوت به گفت‌وگو مطرح کرده بودند اما این انتقادات از جانب مدیریت مؤسسه بی‌پاسخ ماند و همین موضوع سبب خداحافظی دکتر انوری از مؤسسه شد. انوری دهه‌ها در این مؤسسه فعال بوده و او را فرزند خلف دهخدا و معین می‌نامند. پس از خداحافظی حسن انوری تعداد بسیاری دیگر هم در این موسسه استعفا کردند.
حال دو سال پس از این اتفاقات و با تغییر ریاست دانشگاه تهران که موسسۀ دهخدا زیرمجموعۀ آن است، سیدحسین حسینی، سرپرست دانشگاه تهران ۱۳ آذر در محل مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا با اعضای معترض موسسه دیدار و گفت‌وگو کرد. حسینی در این دیدار، بر جایگاه ملی و ارزشمند این مؤسسه تأکید کرد و ضمن گرامی‌داشت یاد و خاطره بنیانگذاران مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و همه مؤلفانی که در شکل‌گیری این اثر ماندگار نقش داشته‌اند، گفت: «این‌جا یک واحد عادی دانشگاهی نیست، این مجموعه‌ای است که بنیان آن بر عشق گذاشته شده است.» حسینی با اعلام حمایت قاطع از مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، گفت: «به عنوان یک مسئول در دانشگاه اعلام می‌کنم بنا بر وظیفۀ ملی، امکانات دانشگاه را برای تقویت و ارتقای این مؤسسه به‌کار خواهیم گرفت.» او در پاسخ به مواردی که دربارۀ مشکلات پیش‌آمده در ساختار و تشکیلات اداری این مؤسسه از سوی حاضران مطرح شد، گفت: «ساختار مؤسسه باید متناسب با مأموریت‌های آن بازتعریف و تقویت شود. این مؤسسه میراثی از پیشینیان است که باید به آیندگان تحویل داده شود. پس هر غفلتی در این کار خیانت به فرهنگ ملی است.» سرپرست دانشگاه تهران در پایان با ابراز خرسندی از دیدار با مؤلفان، استادان و مفاخر فرهنگ و ادب فارسی حاضر در جلسه گفت: «امروز یکی از شادترین روزهای زندگی من است چراکه در جمع کسانی هستم که همه با شور و شعفی پایان‌ناپذیر در راه اعتلای فرهنگ ایرانی و زبان فارسی کوشیده‌اند. درخواست ما از شما بزرگواران این است که هم‌چنان سایه مهر و عنایت خود را نسبت به مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا تداوم بخشید و مؤسسه را در انجام مأموریت‌های مهمش یاری دهید.»
محمود بی‌جن‌خان، رئیس مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی نیز با قدردانی از حضور سرپرست دانشگاه تهران در این نشست صمیمی گفت: «تلاش بنده در دورۀ پیشین مسئولیتم در مؤسسه این بود که در اجرای مأموریت‌های مؤسسه، رویکرد تازه‌ای در پیش بگیریم. تهیه طرح جدید برای تدوین لغت‌نامه، طراحی سامانه فارسی‌آموز دهخدا، برگزاری رویداد جایزۀ دهخدا و جشنوارۀ زبان فارسی برای فارسی‌آموزان ۵۲ کشور از جمله نتایج این تغییر رویکرد بود.» او در ادامه به برخی مشکلات به‌وجود آمده در مؤسسه نیز اشاره کرد و گفت: «تعطیلی بخش مؤلفان، تغییر ساختار تشکیلاتی مؤسسه بر خلاف اساس‌نامۀ مصوب ۱۳۹۶ و انتقال کارکنان به بخش‌های دیگر دانشگاه، بخشی از این مشکلات طی چند سال گذشته بود. خوشبختانه سرپرست محترم دانشگاه تهران تدبیری اندیشید تا مؤسسه بتواند دوباره به وظایف ملی خود بپردازد. فعال شدن دوبارۀ بخش تألیف، تغییر ساختار و تشکیلات اداری و استقرار مجدد معاونت اجرایی، بازگرداندن کارکنان به مؤسسه و تبدیل وضعیت مدرسان به مربی از جمله اقدامات بایسته برای احیای مؤسسه است. افزون بر این، با توجه به تغییر شیوه تألیف لغت‌نامه همچنین آموزش زبان، ایجاد یک معاونت فناوری در مؤسسه ضروری است.»
حسن انوری به‌عنوان نخستین فرد از گروه مولفان لغت‌نامه در این دیدار گفت: «مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا به نحوی باید تقویت شود که در جهان به عنوان تنها مرکز فرهنگ‌نویسی دانشگاه شناخته شود.» سعید نجفی اسداللهی به عنوان پرکارترین مؤلف لغت‌نامه هم ضمن اشاره به ۶۰ سال کار در مؤسسه گفت: «ما سه تن بازماندۀ مؤلفان، شاگردان شادروان دکتر محمد معین بودیم که به دعوت او به جمع مؤلفان لغت‌نامه پیوستیم و السابقون هستیم.»
دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی، استاد ممتاز دانشگاه تهران نیز در این جلسه گفت: «ممکن است بازگشت مؤسسه لغت‌نامه دهخدا به روال اصلی و عادی خود یک اتفاق معمول اداری تلقی شود، اما برای دوست‌داران فرهنگ فارسی و ملی می‌گویم که این یک امر و واقعۀ بسیار مهم و تاریخی است که مؤسسه به روال طبیعی و تاریخی خود بازگشته است و می‌تواند فعالیت خود را از سر بگیرد.» دکتر ژاله آموزگار، استاد پیش‌کسوت دانشگاه تهران نیز در سخنانی پیشنهاد داد، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا به عنوان «میراث فرهنگی» ثبت شود و گفت: «همیشه افتخارم این بود که استاد دانشگاه تهران هستم اما دورانی هم آمد که سعی کردم خاموش بمانم اما امروز دوباره به عضویتم در دانشگاه تهران افتخار می‌کنم. مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا اهمیت و تأثیری عظیم در فرهنگ ما داشته و شایسته است که به عنوان میراث فرهنگی ثبت شود.» آموزگار دربارۀ اهمیت و ارزش کوشش‌های علی‌اکبر دهخدا خاطرنشان کرد: «اگر پایه این مؤسسه با عشق گذاشته نشده بود، گردهمایی امروز شکل نمی‌گرفت. اما «شد آنکه که اهل نظر بر کناره می‌رفتند» و این فقط به برکت علامه دهخداست که درود بر روانش باد.»
در این نشست، دیگر استادان و مؤلفان لغت‌نامه از جمله دکتر علی‌اشرف صادقی، دکتر رسول شایسته و خانم دکتر معین نیز دیدگاه‌های خود را دربارۀ حفظ میراث مؤسسه اظهار داشتند و امیدواری خود را نسبت به تقویت مؤسسه و بهبود شرایط آن در آینده ابراز کردند. دکتر حسن انوری که سال گذشته پا به ۹۰ سالگی گذاشت در گفت‌وگو با ایسنا دربارۀ خبر بازگشتش به مؤسسۀ دهخدا گفت: «سه‌شنبه جلسه‌ای با رئیس دانشگاه تهران داشتیم تا این مؤسسه به وضع سابق خود برگردد. آن‌ها از مؤلفان دهخدا دعوت کرده بودند با این مؤسسه همکاری کنند. من دیگر توان کار کردن ندارم اما مؤسسه دهخدا را دوست دارم و آن‌جا را از آن خودم می‌دانم. ۶۰ سال در آنجا کار کردم و الان به عنوان فردی در کنار سایر دوستان در این جلسه شرکت کردم تا حق دهخدا را به‌جا آورده باشم وگرنه قرار نیست در لغت‌نامه کار کنم و بیشتر برای مشورت در آن‌جا هستم.» انوری همچنین گفت: «من سخنران اول مراسم بودم و پیشنهاد کردم «اَعلام» را از لغت‌نامه دهخدا حذف کنند. ویرایش جدید لغت‌نامه بدون اعلام باشد زیرا این اعلام نه شایستۀ دهخداست و نه شایستۀ دانشگاه تهران و برای هر معنا چهار شاهد کافی است. آقای علی‌اشرف صادقی هم عرض بنده را تأیید کرد که این لغت‌نامه را کوچک اما کارآمد کنند که به درد بخورد.» علی‌اشرف صادقی، زبان‌شناس، استاد بازنشستۀ دانشگاه تهران و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم با بیان این‌که سال‌ها پیش از مؤلفان دهخدا بود و حالا مدیر گروه «فرهنگ جامع زبان فارسی» در فرهگستان زبان و ادب فارسی است، گفت:«مؤسسۀ دهخدا در دو سال گذشته، فلج شده بود و عده‌ای در آن‌جا بودند که از این مؤسسه، ویرانه‌ای ساخته بودند و امروز جلسه‌ای برگزار شده و از تعدادی از مؤلفان لغت‌نامه دعوت کردند تا با کمک و راهنمایی این ویرانه را احیا کنند.» او با بیان این‌که جلسه خوبی بود، افزود: «از حسن انوری، سعید نجفی‌اسداللهی، رسول شایسته، محمدرضا شفیعی‌کدکنی، ژاله آموزگار و بنده دعوت کرده بودند و این دوستان صحبت‌هایی کردند. در این جلسه که آقای محمود بی‌جَن‌خان رئیس فعلی موسسه، حسینی رئیس دانشگاه تهران و معاونان او حضور داشتند، گفته شد کارهای‌ مؤسسه را راه بیندازیم و دنباله «لغت‌نامه» که با عنوان «لغت‌نامه فارسی» و تا حرف «ب» منتشر شده بود را چاپ کنیم. در این دو سال تعدادی که با عوالم علم آشنایی نداشتند در آن‌جا حضور یافتند و کارهای آنجا را نابسامان کردند.»