توسط : درباره کتاب “تاریخ عصر صفوی”
نشست رونمایی از کتاب «گفتارهایی در تاریخ عصر صفوی؛ یادگارنامه ایرانی پروفسور رودی متی» به همت خانۀ اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری موسسه پژوهشی نگاه معاصر، شنبه اول دی در سالن حافظ خانۀ اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
محقق شدن رویای ایران بزرگ در دولت صفویه
احمد مسجدجامعی، قائم مقام مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست گفت: «من کتاب را ندیده‌ام اما مطمئناً کار ارزش‌مندی انجام شده است. به طور کلی تاریخ جامعۀ ایران را کمتر کار کرده‌ایم. در این‌جا بحثی را اجمالاً مطرح می‌کنم و آن این‌که دولت صفویه، رویای ایران را بعد از قرن‌ها عملی کرد اما مقدمه کوتاهی بر این حرف بیفزایم و آن این‌که این رویا قرن‌ها بعد از سقوط ساسانیان در دل و جان ایرانیان وجود داشت و بعد از آن قدم‌هایی برداشته شده بود که منجر به روی کار آمدن صفویه شد. تقریباً همۀ دولت‌های بعد از صفویه نیز تلاش‌شان این بود که پا جای پای صفویه بگذارند. اگرچه در دورۀ قاجار ظل‌السلطان آثار صفوی را از بین می‌برد اما نوعی بازگشت به هنرها و الگوهای صفوی در دورۀ قاجار وجود داشت. در دورۀ پهلوی هم این وضعیت تغییر نکرد. در کل تجربه رویای ایران بزرگ در دورۀ صفویه محقق شد.»
دروازۀ ایران به دیپلماسی جهان
در ادامۀ این نشست سیدحسین میثمی، نویسنده و پژوهش‌گر گفت: «به میثم کرمی به خاطر انتشار این اثر ارزشمند تبریک می‌گویم. موسیقی دوران صفوی یکی از دوره‌های بسیار مهم در تاریخ موسیقی ایران تلقی می‌شود چون برخی از ریشه‌های موسیقی ریشۀ در دورۀ صفوی دارد لذا تحقیق در این زمینه به سوالات موسیقی دستگاهی کمک می‌کند. انگیزۀ من برای تحقیق به همین مساله برمی‌گشت. همیشه برایم این سوال مطرح بود که دستگاه موسیقی از کجا شکل گرفته است؟ شروع به گردآوری رساله‌های موسیقی دوره صفویه کردم، این رساله‌ها به صورت پراکنده در کتابخانه‌های ایران و خارج وجود داشت. وقتی مطالعه کردم، متوجه شدم کلمه دستگاه در برخی از این رساله‌ها آمده و به عنوان یک مفهوم دورۀ صفوی مطرح بوده است اما مفهوم گام در دورۀ صفوی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. شاه طهماسب و شاه سلطان حسین از مخالفان سرسخت موسیقی بودند لذا این رساله‌ها خیلی گویا نیستند اما چند رساله به مفهوم «گام» اشاره کرده‌اند.»
علیرضا پلاسید، نویسنده و مترجم نیز در این مراسم گفت: «شاه عباس و صفویه به‌طور کل دروازۀ ایران به دیپلماسی جهان مدرن بودند. کاری که صفویه در زمینۀ تجارت کرد و دیپلماسی‌ای که داشتند موجب شد، ایرانیان وارد مدرنیته استعماری شوند و این باعث شد که ایران جزو محدود کشورهایی باشد که هیچ‌گاه استعمار نشد. رودی متی از وجه همین دیپلماسی، وجه تجاری و اقتصادی به این قضیه خوب نگاه کرده است و کارهایی که در این زمینه انجام داده، فضایی را برای درک به ما ارائه می‌دهد.»
چگونه صفویه‌پژوه شدم؟
رودی متی، صفویه‌پژوه شاخص که این جشن‌نامه به پاس ۵۰ سال ایران‌دوستی و پژوهش‌های ممتاز صفویه‌شناسی او تدوین شده در پیامی تصویری گفت: «ای کاش می‌توانستم شخصاً در این رونمایی شرکت کنم، تشکیل این برنامه برای من افتخاری است. امیدوارم در آیندۀ نزدیک بتوانم به ایران سفر کنم و تمام شما را ببینم. از دوست و همکار گرامی دکتر میثم کرمی تشکر می‌کنم. او برای تهیه و انتشار این جشن‌نامه با مجموعه مقالات من و در ترجمۀ آن‌ها تلاش بسیاری کرده است. از او برای تمام این تلاش‌ها سپاس‌گزارم. ما سال‌هاست که همدیگر را می‌شناسیم و باعث و بانی این آشنایی، دکتر احسان یارشاطر بوده است. در سال‌های بعد که مقالات متعددی برای او کپی و تهیه کردم و فرستادم، او آن‌ها را ترجمه و منتشر کرد. بیشتر این مقالات مربوط به عرفان و فلسفه بوده است. میثم کرمی از من خواسته است که چند کلمه‌ای در مورد دلیل علاقه‌مندی‌ام به ایران و ایران‌شناسی به خصوص پژوهش در مورد صفویه توضیح بدهم. همان‌طور که می‌دانید، من هلندی‌الاصل هستم. وقتی دبیرستان را در هلند به پایان رساندم دقیقاً نمی‌دانستم کدام رشته تحصیلی را برای تحصیلات دانشگاهی انتخاب کنم. از آن‌جایی که به زبان‌های لاتین و یونانی آشنا بودم و «گزنفون» و «هرودوت» را به زبان اصلی خوانده بودم، با ایران باستان آشنا شده بودم و به ایران علاقه پیدا کرده بودم. از آنجا که اشتغال در این رشته کار آسانی نیست چون از خانوادۀ ثروتمندی نمی‌آمدم. به من توصیه شد که در رشتۀ ایران بعد از اسلام تحصیل کنم و من به این توصیه عمل کردم. فارسی، عربی و ترکی یاد گرفتم و پس از دریافت لیسانس به مدت یک سال قبل از انقلاب در سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۶ شمسی بر اساس یک قرارداد فرهنگی بین هلند و ایران زندگی کردم. در مدت اقامتم به مناطق مختلف کشور زیبای شما هم‌چنین کشور افغانستان و پاکستان سفر کردم. پس از این تجربه به هلند برگشتم و فوق لیسانس رشتۀ عربی و فارسی را از دانشگاه اوترخت دریافت کردم. سپس دو سال را در قاهره گذراندم. در آنجا با دانشجویان آمریکایی آشنا شدم که به من پیشنهاد کردند که برای دکتری به ایالات متحده آمریکا بروم. از دانشگاه لس‌آنجلس کالیفرنیا پذیرش گرفتم و با پروفسوری معروف که هنوز در قید حیات است، کار کردم. می‌خواستم دربارۀ مشروطیت کار کنم ولی او مرا متقاعد کرد که روی صفویان تمرکز کنم. این امر به من امکان داد که از منابع غنی که توسط کارمندان شرکت هندی شبکۀ هلند موجود است، استفاده کنم. بعد از ۴۰ سال با نوشتن کتب متعدد در این زمینه هنوز هم به دوره صفویه علاقه‌مند هستم. در نهایت چند ملاحظه در مورد تاریخ ایران بخصوص دوره صفویه که در تحقیقاتم نمایان است، بیان می‌کنم. من به ایران هم به عنوان یک تمدن قدیمی فرخنده و هم به عنوان یک کشور معمولی نگاه می‌کنم. نه به عنوان یک زنجیره ناگسستنی از شکوه و عظمت از کوروش کبیر تا سلطنت پهلوی بلکه به عنوان یک واحد جغرافیایی که فراز و نشیب‌های زیادی را به خود دیده است. تاریخ کشور شما مملو است از میراث فرهنگی قابل توجهی که در عین حال شاهد خشونت و ظلم فراوان نیز بوده است. بر این باور هستم که در هیچ زمانی مفهوم ایران به عنوان یک مجموعه خالص و خدشه‌ناپذیر وجود نداشته است و ایران تحت نفوذ و تأثیر عوامل خارجی بوده و پیامدهایش هم فقط منفی نبوده است. غرور ملی یعنی دل‌بستگی مردم به مفهوم انتزاعی ملت هم یک پدیدۀ جدیدی است که تا اواخر دورۀ قاجار اصلاً وجود نداشت. درست است که ایران کشور منحصربه‌فردی است ولی تا حدی علت آن این است که ترکیبی از عناصر گوناگون است. هم از نظر نژاد، مذهب و زبان‌های مختلف. کشوری است که هیچ زمانی در انزوا نبوده و نیست. بنابراین می‌شود ایران را با کشورهای دیگر مقایسه کرد. مطالعۀ من در مورد دیوان و دیوان‌سالاری صفوی از همین رویکرد برخوردار است. این دوره بسیار مهم و جالب است. خصوصاً برای درک ما از ایران امروزی اجتناب‌ناپذیر است. به نظر من صفویان پیوند محوری بین سده‌های میانه یعنی دوره‌های مغولان و تیموریان و دوران مدرن محسوب می‌شوند. بسیاری از نهادهای سیاسی و نظامی آن‌ها به دورۀ مغول برمی‌گردد. اما در دورۀ صفویه موسسات جدیدی هم ایجاد شده است. در عین حال این دوره به دلیل پیوند بین ملت و ایمان مذهبی بنیادی است. مرزهای سرزمین ایران کم و بیش با هویت مذهبی آن هم‌پوشانی پیدا کرد. من این دوره را مانند دوره‌های دیگر در تاریخ ایران بررسی و مطالعه می‌کنم. با تمرکز روی تعامل عناصر خارجی، چه منطقه‌ای و چه دوردست. از کشورهای هم‌جوار گرفته تا هندوستان و اروپا. این مهم است زیرا در دورۀ صفویه، ایران از طریق تجارت و دیپلماسی توانست به دنیای خارج متصل شود.»
در بخش پایانی این نشست میثم کرمی، گردآورنده کتاب گفت: «دوستی من با رودی متی به حدود ۲۰ سال می‌رسد. در طول سال‌های گذشته، ارتباط صمیمانه و دو طرفه‌ای برقرار بوده است. جایگاه علمی او جایگاه کاملاً مشخصی است. در طول دهه‌های گذشته که صفویه‌شناسی رقم خورده، رودی متی را پرکارترین فرد می‌بینم. او دوره صفویه را بسیار دوست می‌دارد. بخشی از این کتاب، تألیف است و بخش اعظم آن، ترجمه است. این کتاب به احترام ۵۰ سال فعالیت یک ایران‌دوست و دانشمند ایران‌شناس منتشر شده است.»
