توسط : قهرمانی دوباره ایران در المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک
گروه اجتماعی: هجدهمین دوره المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک به میزبانی بمبئی هند برگزار شد و نزدیک به ۳۰۰ دانشآموز از ۶۴ کشور جهان در این رویداد شرکت کردند . این رقابتها که شامل آزمونهای نظری، تحلیل داده، رصد و کار تیمی است، یکی از معتبرترین رقابتهای علمی برای دانشآموزان دبیرستانی به شمار میرود. ایران امسال نه تنها در میان این جمع بلکه در برابر کشورهایی مانند هند، بریتانیا، سنگاپور، کره جنوبی و اسلوونی که سابقه طولانی و امکانات قابلتوجهی در آموزش علوم دارند به میدان آمد و توانست عنوان «طلاییترین تیم» جهان را برای دومین سال پیاپی از آن خود کند.
ترکیب تیم و روند مسابقات
تیم ملی المپیاد نجوم و اخترفیزیک ایران در سال ۲۰۲۵ متشکل از پنج دانشآموز بود: علی نادریلردجانی، حسین معصومی، هیربد فودازی، ارشیا میرشمسی کاخکی و حسین سلطانی. این پنج نفر با تلاش بیوقفه، حمایت خانوادهها و همراهی مربیان خبره، موفق شدند در تمامی بخشهای المپیاد عملکردی درخشان ارائه دهند و هر پنج نفر مدال طلا دریافت کنند. این نتیجه باعث شد، ایران با فاصلهای محسوس نسبت به رقبای قدرتمندی چون هند و بریتانیا که هر کدام چهار طلا و یک نقره کسب کردند، در صدر جدول مدالی قرار گیرد. سنگاپور با چهار طلا و یک برنز چهارم شد و کشورهای کره جنوبی، چک و اسلوونی با سه طلا، یک نقره و یک برنز رتبههای بعدی را از آن خود کردند.
المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک در چهار بخش برگزار میشود؛ آزمون نظری (شامل پرسشهای پیچیده از فیزیک و ریاضیات مرتبط با نجوم)، آزمون تحلیل داده (پردازش دادههای رصدی و استخراج نتایج علمی)، آزمون عملی و رصد (شامل کار با تلسکوپ و ابزارهای نجومی) و بخش کار تیمی. امسال برگزارکنندگان تأکید داشتند که رقابتها فرصت مناسبی برای تبادل علمی و فرهنگی بین دانشآموزان سراسر جهان است. به گفته انجمن IOAA این المپیاد از سال ۲۰۰۷ برگزار میشود و به بستری مهم برای تبادل علم و توسعه همکاریهای بینالمللی بدل شده است. مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران در پیام تبریکی این موفقیت را «مایه افتخار برای ملت» و نشانه توانمندی و اراده نسل جوان دانست. او با تمجید از تلاشهای دانشآموزان و مربیان، تأکید کرد که دولت برای حمایت از استعدادهای جوان و تبدیل ایران به قطب علم و فناوری منطقه عزم جدی دارد. سایر مسئولان از جمله سخنگوی دولت نیز در اظهاراتی، درخشش «ستارگان جوان» ایران را عامل امیدواری برای آینده عنوان کردند.
جایگاه علمی ایران و سابقه تاریخی نجوم
قهرمانی تیم ملی المپیاد نجوم در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ را نمیتوان بهعنوان رویدادی مقطعی در نظر گرفت. ایران پیشینهای هزار ساله در علم نجوم دارد. در دوران اسلامی، دانشمندان بزرگی چون عبدالرحمان صوفی، نویسنده کتاب «صور الکواکب» (تصاویر ستارگان)، ابوالوفا بوزجانی، کوشیار گیلانی و ابوریحان بیرونی با نگارش آثار مهمی چون «قانون مسعودی»، «تحقیق ماللهند» و رسالههای مربوط به رصد و محاسبات نجومی، نقش تعیینکنندهای در تکامل این علم ایفا کردند. بعدها خواجه نصیرالدین طوسی با ساخت رصدخانه مراغه و ابداع زوجسازی (جفتِ طوسی) به تحول مدلهای نجومی کمک کرد و شاگرد او قطبالدین شیرازی، نظریههای طوسی را بسط داد. این میراث علمی موجب شده که ایران همواره بهعنوان کشوری با زمینه فرهنگی و تاریخی غنی در نجوم شناخته شود. در دوران معاصر نیز ایران با تأسیس رصدخانههای مدرن و توسعه برنامههای آموزشی، تلاش کرده است این جایگاه را حفظ کند. پروژه رصدخانه ملی ایران که بهعنوان یکی از زیرساختهای علمی کشور معرفی شده، میتواند زمینهساز همکاریهای علمی بینالمللی و تبادل داده با دیگر کشورها باشد. متولیان علمی کشور معتقدند که بهرهگیری از چنین ظرفیتهایی و تعامل با جامعه علمی جهانی میتواند باعث ارتقای دانش و فناوری شود.
فضای رقابت و اهمیت بینالمللی IOAA
امسال برای نخستین بار، میزبانی المپیاد جهانی نجوم بر عهده هند بود و مسئولیت آمادهسازی تیم هند به مؤسسه IISER Mohali سپرده شد. این کشور پس از یک اردوگاه انتخاباتی، از میان ۵۴ دانشآموز، ۳۷ نفر را برای آموزش ویژه برگزید و در نهایت پنج نفر را به مسابقات اعزام کرد. هند و بریتانیا در نهایت با چهار طلا و یک نقره در رده دوم مشترک جدول قرار گرفتند. این رقابت تنگاتنگ نشان میدهد که برای کسب برتری، علاوه بر استعداد ذاتی، وجود برنامههای آموزشی و حمایتی منسجم نقش اساسی دارد.
بر اساس آمار منتشر شده در هندوستانتایمز، مجموعاً ۱۴۵ مدال شامل ۵۰ طلا، ۴۴ نقره و ۵۱ برنز و ۲۶ تقدیرنامه در مراسم اختتامیه به شرکتکنندگان اهدا شد. این اعداد گستره رقابت و دشواری دستیابی به مدال طلا را نمایان میکنند. در چنین فضایی، کسب پنج مدال طلا توسط یک تیم نه تنها بیانگر توانمندی علمی بلکه نشاندهنده اعتماد بهنفس و روحیه کار تیمی است.
قهرمانیهای پیاپی ایران در المپیاد جهانی نجوم و سایر المپیادهای علمی، بار دیگر بحث حمایت از نخبگان و جلوگیری از مهاجرت مغزها را در سطح جامعه مطرح کرده است. از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که توجه رسانهها به موفقیتهای علمی نسبت به سایر حوزهها کمتر است. بهعنوان مثال، محمدحسین قاسمپور، رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم در گفتوگویی از کمتوجهی رسانهها به ارزش این دستاوردها گلایه و تأکید کرده که المپیاد نجوم در مقایسه با دیگر المپیادهای علمی، اهمیت و اعتبار بیشتری دارد و باید از آن بهعنوان فرصت فرهنگی، علمی و حتی اقتصادی بهره برد.
پیروزی مطلق تیم ایران در المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک ۲۰۲۵ صرفاً یک مدالآوری ساده نیست؛ تداوم یک سنت علمی تاریخی و نشانگر ظرفیت جوانان ایرانی در رقابت با بهترینهای جهان است. قهرمانی دوم پیاپی ایران در المپیاد جهانی نجوم نشان داد که با وجود محدودیتها، جوانان این سرزمین قادرند به مرتفعترین قلههای علمی دست یابند؛ اگر امکانات و فرصتهای رشد برای آنان فراهم باشد، آینده علم و فناوری ایران روشنتر از همیشه خواهد بود.
