توسط : دسترسی ارزان به ماده مخدر گل مصرف آن را در جامعه نسبت به شیشه تشدید کرده است
سردار احمد محمدیان، فرماندهی انتظامی تهران بزرگ در نشست خبری اخیر خود از «تغییر الگوی مصرف مواد مخدر» در پایتخت خبر داد و اعلام کرد که اکنون مصرف ماریجوانا یا «گل» به اولین ماده مصرفی تبدیل شده و حتی از «شیشه» پیشی گرفته است. او با اشاره به تغییر شرایط بازار گفت که با کاهش ورود مواد مخدر از کشورهای همسایه، مصرفکنندگان به سمت مواد ارزانتر و در دسترستر مانند گل گرایش یافتهاند و بیشترین کشفیات پلیس نیز در حوزه این ماده متمرکز است.
نقشه اعتیاد در ایران: چه موادی مصرف میشود؟
مطالعات اپیدمیولوژیک نشان میدهد که تریاک هنوز بیشترین سهم را در مصرف مواد مخدر دارد. دکتر رضا ملکزاده، رئیس پژوهشکده بیماریهای گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران میگوید حداقل ۱۰ درصد ایرانیان بالای ۴۰ سال به صورت تفننی یا مستمر تریاک مصرف میکنند و این ماده ۶۹ درصد مواد مخدر مصرفی را به خود اختصاص داده است. او همچنین به تفاوت جغرافیایی این مصرف اشاره میکند: بیشترین میزان در استان گلستان (۱۸ درصد) و کمترین در شهرهای روانسر و شبستر (حدود ۱ درصد) است. به گفته او میانگین سن شروع مصرف مواد در کشور ۲۲ سال و متوسط سن سوءمصرفکنندگان ۳۳ سال است و ۹۰ درصد مصرفکنندگان مرد هستند.
کاهش مصرف تریاک و رشد مواد صنعتی
با این حال گزارشهای میدانی حاکی از آن است که مصرف تریاک در ۷ سال اخیر کاهش چشمگیری یافته و هروئین و شیشه به شایعترین مواد مصرفی در بسیاری از استانها بدل شدهاند. افزایش بهای تریاک و هروئین بسیاری از مصرفکنندگان را به سمت متادون بازار سیاه سوق داده همچنین ناخالصی هروئین موجب افزایش دوز مصرفی میشود. بر مبنای آخرین تحقیق کشوری سال ۱۳۹۵ یادآور میشود که ۲٫۸ میلیون نفر مصرفکننده مستمر مواد مخدر در ایران وجود دارد که ۲٫۱۷ میلیون نفر آنها تریاک، ۲۹۷ هزار نفر هروئین و ۲۲۷ هزار نفر شیشه مصرف میکردند. همان تحقیق نشان میداد که ۶۶٫۸ درصد معتادان تریاک، ۱۱٫۹ درصد ماریجوانا و گل، ۱۰٫۶ درصد هروئین و ۸٫۱ درصد شیشه مصرف میکنند. هرچند ترکیب مصرف در سالهای اخیر تغییر کرده و گل این روزها صدرنشین است اما این اعداد تصویر روشنی از حجم مصرف ارائه میدهد.
گسترش «گل»: آماری از کاربران
گزارشهای رسمی نشان میدهد که ماریجوانا و گل اکنون در رتبه دوم مصرف مواد مخدر قرار دارند. خبرگزاری ایرنا با استناد به یک گزارش در آبان سال گذشته مینویسد که ۱۴٫۸ درصد مصرفکنندگان گل، دانشجویان و ۳٫۷ درصد دانشآموزان هستند و گل در بین معتادان پس از تریاک با فراوانی ۴٫۴ درصد قرار دارد. علاوه بر این ۳۳٫۳ درصد مصرفکنندگان گل بیکارند و ۵۱٫۹ درصد در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال قرار دارند. این آمار نشان میدهد که جوانان و دانشجویان، بهویژه با تصور بیخطر بودن این ماده، اصلیترین هدف بازار گل شدهاند.
دلایل گرایش به گل؛ قیمت و دسترسی آسان
یکی از علل رشد مصرف گل، قیمت پایین و سهولت دسترسی آن است. میانگین قیمت هر گرم شیشه در ایران حدود ۲۷۱ هزار تومان و هروئین ۴۵۱ هزار تومان است در حالی که تریاک حدود ۱۲۱ هزار تومان معامله میشود. اما گل که اغلب به صورت سیگاری و به مقدار حدود یک گرم برای چند نخ مصرف میشود، بسیار ارزانتر است. همین ارزان بودن و امکان کشت در گلدانهای خانگی، دسترسی به این ماده را برای نوجوانان آسانتر کرده است.
باورهای نادرست و تبلیغات
بسیاری از نوجوانان و جوانان تصور میکنند، گل اعتیادآور نیست و حتی جنبه درمانی دارد اما تحقیقات نشان میدهد که اثرات اصلی این ماده بر عملکرد تحصیلی، تمرکز و سلامت روان بسیار مضر است. خلأ عزت نفس، روابط نامناسب با خانواده و تلاش برای اثبات «بزرگ شدن» از مهمترین عوامل گرایش نوجوانان به مصرف گل است. همچنین فضای رسانهای داخلی و خارجی با عادیسازی یا تمجید از مصرف ماریجوانا به این گرایش دامن زده است. همچنین بر اساس آمار ایرنا، بیش از یکسوم مصرفکنندگان گل بیکارند. نبود شغل و برنامه مشخص و محدودیت امکانات تفریحی، نوجوانان را به سمت مصرف مواد سوق میدهد.
اعتیاد روانی و افت تحصیلی
گل برخلاف مواد افیونی، بیشتر اعتیاد روانی ایجاد میکند.کارشناسان هشدار میدهند که ترک این ماده به مراتب سختتر از تریاک یا شیشه است زیرا به جای وابستگی جسمی، وابستگی ذهنی و رفتاری ایجاد میکند. مدیران مدارس میگویند، مصرف ماریجوانا موجب افت شدید تمرکز، کاهش انگیزه تحصیلی، بیقراری و رفتارهای پرخطر میشود و نوجوانان مصرفکننده معمولاً با افت تحصیلی و مشکل تعامل اجتماعی روبهرو میشوند. دادههای سازمان ملل نشان میدهد که در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۹۶ میلیون نفر در جهان، انواع مواد مخدر مصرف کردهاند و ۲۱۹ میلیون نفر از آنها مصرفکننده کانابیس بودهاند؛ این رقم نسبت به سال ۲۰۲۰، ده میلیون نفر افزایش یافته است. بر اساس همین گزارش ۷۰ میلیون مصرفکننده کانابیس در قاره آمریکا، ۶۲ میلیون در آسیا و ۵۴ میلیون در آفریقا زندگی میکنند. این افزایش جهانی به آزادسازی مصرف در برخی کشورها نسبت داده میشود.
آزادی کنترل شده
در فروردین ۱۴۰۳ آلمان به بزرگترین کشور اتحادیه اروپا تبدیل شد که مصرف تفریحی ماریجوانا را قانونی اعلام کرد. بر اساس این قانون، افراد بالای ۱۸ سال مجازند حداکثر ۲۵ گرم ماریجوانای خشک به همراه داشته باشند و تا سه بوته در منزل پرورش دهند. قرار است «کلابهای ماریجوانا» تشکیل شود که هر کدام تا ۵۰۰ عضو دارند و اعضا ماهانه ۵۰ گرم سهمیه دریافت خواهند کرد. مصرف و حمل این ماده برای افراد زیر ۱۸سال یا در فاصله ۱۰۰ متری مدارس و زمینهای بازی ممنوع است. منتقدان این قانون میگویند، ممکن است مصرف جوانان را افزایش دهد و پیامدهای عصبی و روانی داشته باشد اما دولت آلمان تأکید کرده که با کمپینهای آگاهیرسانی و نظارت از سوءمصرف جلوگیری خواهد کرد.
کانادا: مقررات شبیه الکل
کانادا در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۸ به دومین کشور جهان پس از اروگوئه تبدیل شد که کشت، تملک و مصرف ماریجوانا را در سطح ملی قانونی میکند. این قانون، که به «قانون شاهدانه» معروف است، مصرف تفریحی را مجاز دانست اما مقرراتی مشابه الکل تعیین کرد: محدودیت سنی برای خرید و مصرف، محدودیت برای تولید خانگی، مقررات توزیع و مناطق مجاز مصرف و مالیاتگذاری بر فروش. فروش این ماده به افراد زیر ۱۸ سال و رانندگی تحت تأثیر آن جرم محسوب میشود. پس از اجرای این قانون، خرید اینترنتی ماریجوانا تحت نظارت دولتهای استانی صورت میگیرد و فروشگاههای حضوری توسط دولت یا بخش خصوصی اداره میشوند.
آزادی به شرط نظارت
حتی در کشورهایی که مصرف گل را آزاد کردهاند، محدودیت بر سن، مقدار و محل مصرف وجود دارد و دولتها با اخذ مالیات، سرمایهگذاری در آموزش و درمان و نظارت بر کیفیّت محصول تلاش میکنند که بازار را کنترل کنند. تجربه آلمان و کانادا نشان میدهد که آزادسازی صرفاً در چارچوبی دقیق و با هدف کنترل بازار سیاه و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی انجام میشود. این نکته در گزارش ایرنا نیز تکرار میشود؛ پژوهشگران هشدار میدهند که آزادسازی مصرف در غرب همراه با قیدهای خاص میزان و دوز است و «نادیده گرفتن این قیدها» در ایران میتواند، عواقب خطرناکتری داشته باشد.
