توسط : احمد پژمان آهنگساز و موسیقیدان سرشناس درگذشت
احمد پژمان، آهنگساز و موسیقیدان سرشناس ۷ شهریور در ۹۰ سالگی در لسآنجلس درگذشت. بنابر تصمیم خانواده زندهیاد پژمان، پیکر این هنرمند در آمریکا به خاک سپرده میشود.
عاشق ایران
احمد پژمان از موسیقیدانان صاحب سبک در ادبیات موسیقی معاصر ایرانی بهشمار میآید و نخستین آهنگساز ایرانی بود که اپرا نوشت. او آثار بسیاری در فرمهای شناختهشدۀ غربی مانند سمفونی، اپرا، باله، راپسودی، اوراتور، پوئم سمفونیک و دیگر شیوهها خلق کرده است. منتقدان زبان موسیقاییاش را آمیزهای از موتیفها و مُدهای ایرانی با هارمونی، ارکستراسیون و تکنیکهای غربی توصیف کردهاند. پژمان دربارۀ علاقهاش به موسیقی و عشقش به ایران گفته است: «از زمانی که خودم را شناختم به ایران و فرهنگ ایرانی خیلی علاقه داشتم. من در ایران در دانشگاه زبان انگلیسی خواندم. همان دوران دانشجویی با متن انگلیسی شاهنامه مواجه شدم که نویسندۀ بزرگی نوشته بود و همان موقع شاهنامه را در ذهنم با موسیقی تجسم میکردم. دوست داشتم، هر کاری میکنم، ایرانی باشد. خودم را از ایران سوا نکنم و بروم مثلاً اروپایی بشوم و آنگونه فکر کنم. ایران همیشه مسألۀ من بوده و هست. مهم این است که خودمان باشیم. دیدم آنهایی که از فرهنگ خودشان تغذیه میکنند تا چه اندازه در دنیا موفق هستند. آنها بتهوون و موتسارت نمیخواهند، کسی را میخواهند که حرف خودش را بزند. آن زمان برای ارکستر صبا که رهبرش دهلوی بود، قطعات ایرانی- فرنگی مینوشتم. موسیقی کلاسیک کار میکردم اما عاشق موسیقی ایرانی بودم چون خیلی روی من تأثیر میگذاشت. بعد که به خارج از ایران رفتم و تحصیل موسیقی کردم، ییشتر به موسیقی ایرانی علاقهمند شدم. یادم است، استادی داشتیم که به ما «تِم و واریاسیون» درس میداد. به همۀ کلاس گفت تِم بنویسید. تمی که من نوشتم، مقداری ریتم و فواصل ایرانی داشت. تم مرا که دید، گفت این خیلی زیباست اگر تمامش کنی، شرایطی مهیا میکنم که اجرا شود. البته الان اگر ببینم احتمالاً هزار تا اصلاحیه دارد! ولی اجرا شد. سال دوم هم قطعه دیگری نوشتم یک راپسودی بود که آن را هم با مایههای ایرانی نوشتم.»
احمد پژمان برای ۲۷ فیلم و ۳۰ ترانۀ پاپ، موسیقی نوشته است و ۱۵ آلبوم از آثار ارکسترال، آوازی و موسیقی فیلم را منتشر کرده است. پژمان در سینما با کارگردانانی چون محسن مخملباف، بهمن فرمانآرا و مجید مجیدی همکاری کرد و برای فیلمهای «هنرپیشه» «بوی کافور، عطر یاس»، «باران»، «خانهای روی آب» و «بیدِ مجنون» موسیقی ساخت. او برای دو فیلم، سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنوارۀ فیلم فجر را دریافت کرد و برندۀ چهار تندیس زرین هم از جشن خانۀ سینما شده بود. آثار احمد پژمان مورد تحسین هنرمندان سرشناسی چون محمدرضا شجریان، فرهاد فخرالدینی، علی رهبری، کامبیز روشنروان، شهرداد روحانی، حسین علیزاده و هوشنگ کامکار قرار گرفتهاند. همچنین بارها از او در محافل و مراسم مختلف موسیقی، تقدیر به عمل آمده است.
از لار تا لسآنجلس
احمد پژمان ۱۸ تیر ۱۳۱۴ در شهر لار استان فارس متولد شد. او که تنها فرزند خانواده بود، دوران کودکیاش را در لار گذراند. پدرش به خرید و فروش وسایل مختلف میپرداخت، شغل ثابتی نداشت و مدام در سفر بود. به همین علت احمد پژمان بههمراه خانواده به بندرعباس و سپس میناب نقل مکان کرد و تا کلاس دوم دبستان در این شهر ماند. در میناب از نیزاری که در نزدیکی دبستان محل تحصیلش بود، نیهایی برید و با ایجاد حفرههایی روی نی، نخستین آشنایی خود با ساز و موسیقی را تجربه کرد. در ۸ سالگی همراه با پدر و مادر به سیرجان رفت. پس از آن با خانواده عازم تهران شد و در خانۀ پدربزرگ و مادربزرگ مادری در کوچۀ مسجد مجد، میدان حسنآباد اقامت گزید و به تحصیلات ابتدایی در مدرسۀ اسلامی در حوالی میدان منیریه مشغول شد. مدیر این مدرسه یک روحانی بود و احمد پژمان در مراسم صبحگاهی قرآن میخواند. تحصیلات متوسطه را نیز در دبیرستان تازه تأسیس محمد قزوینی در نزدیکی خیابان حسنآباد آغاز کرد. پژمان از نخستین شاگردان این مدرسه بود و ادامۀ تحصیلات متوسطه را در دبیرستان ادیب سپری کرد. او در آن زمان یک ساز نی فلزی خرید و با آن آهنگهای روز را مینواخت. پس از آن با جمع کردن عیدی، سازدهنی خرید و شروع به نواختن کرد. سپس به واسطۀ یکی از آشنایانش، آهنگهایی که با سازدهنی یاد گرفته بود را به یک هنرجو آموزش میداد.
در آن هنگام والدینش بر این عقیده بودند که هر کس با زبان انگلیسی بیشتر آشنا باشد، میتواند کار مناسب با درآمد خوب پیدا کند. اما احمد پژمان به موسیقی علاقه داشت. روزی برای ثبتنام در کلاس انگلیسی از مادرش ۴۰ تومان گرفت اما در راه مدرسه روبهروی مغازۀ یک ارمنی به نام وارطان که ویولن تعمیر میکرد ایستاد و همه پول شهریۀ کلاس زبان را به او داد و یک ویولن بنفش خرید. احمد پژمان با تمرین بسیار، آهنگهایی را که میشنید با ویولن مینواخت.
آموزش موسیقی احمد پژمان از دوران تحصیل در کلاس سوم دبیرستان ادیب تهران شروع شد. ابتدا نواختن ویولن را نزد یکی از همکلاسیهای خود با نام فریبرز بدخش که نزد مهدی خالدی درس ویولن میگرفت، آغاز کرد و یک شب تحتتأثیر موسیقی فیلمی با نام «چشمان سیاه» (سرگذشت یک ویولننواز آلمانی بود که عاشق زنی شده بود و هر روز جلوی خانهاش ساز میزد) مسیر زندگی خود را عوض کرد و تصمیم گرفت، موسیقی کلاسیک بیاموزد. مدتی هم برای آموختن ویولن به کلاس درس برادران معارفی در میدان بهارستان رفت که آن زمان در رادیو برنامه اجرا میکردند. نخستین معلم موسیقی او منوچهر معارفی بود که نام نتها و جایگاهشان روی ساز را به او آموخت. نخستین معلم پژمان در موسیقی کلاسیک، یک دانشجوی پزشکی به نام عیسی رضایی بود که خود نیز شاگرد یک معلم ارمنی با نام آساتور بود. همۀ خانواده رضایی از جمله برادر عیسی، مصطفی رضایی که شاگرد حشمت سنجری بود، اهل موسیقی بودند. او احمد پژمان را تشویق کرد تا نزد سنجری برود. با این واسطه، فراگیری ویولن را به صورت جدیتر نزد حشمت سنجری پی گرفت. او در این هنگام به تحصیل رشتۀ ادبی در یک دبیرستان خصوصی مشغول بود. پس از آن در رشتۀ زبان انگلیسی وارد دانشسرای عالی شد و همزمان آموختن ویولن را نیز نزد حشمت سنجری ادامه داد. در این زمان وارد ارکستر هنرستان موسیقی شد. این ارکستر فعالیت خود را تحتنظر حشمت سنجری آغاز کرده بود و پس از سنجری نیز لوئیجی پازاناری (کنسرتمایستر ارکستر سمفونیک تهران) که از هند به ایران آمده بود، هدایت ارکستر هنرستان را در دست گرفت. در این زمان احمد پژمان به دلیل مشاجرهای که در امتحان یکی از درسهای دانشسرا با معلم آن درس پیش آمد، تحصیل زبان انگلیسی را ترک کرد و تصمیم گرفت فقط آموزش موسیقی را دنبال کند.
پژمان به واسطۀ یکی از دوستانش (امیرتیمور پورتراب) که در همسایگی پرویز منصوری زندگی میکرد با او آشنا شد و از منصوری که خود شاگرد حسین ناصحی بود، خواست تا درسهای آهنگسازی را به او آموزش دهد. پس از حدود ۳ ماه پرویز منصوری گفت: «پژمان، من تا اینجا بیشتر یاد نگرفتم» و او را برای حضور در کلاس حسین ناصحی تشویق کرد. پژمان در این هنگام با پیشنهاد امیرتیمور پورتراب برای تأمین مخارج کلاس یک آکوردئون کوچک تهیه کرد و در کودکستانها به تدریس موسیقی مشغول شد. سپس نزد حسین ناصحی رفت و آموزش هارمونی را نزد او به پایان رساند. پژمان در آن روزها با ارکسترهایی مانند ارکستر صبا، ارکستر دهلوی و ارکستر احمد فروتنراد، همکاری خود را به عنوان نوازندۀ ویولن آغاز کرد همچنین در دوران دانشجویی به واسطۀ دوستیای که با واروژان داشت همراه با ارکستر این آهنگساز در استودیوهای مختلف به نوازندگی مشغول شد. او پس از چندی به ارکستر سمفونیک تهران راه یافت و در دورۀ رهبری سنجری و هایمو تویبر در ارکستر حضور داشت.
سپس سال ۱۳۴۳ برای ادامه تحصیل با بورس تحصیلی راهی اتریش شد و در آکادمی موسیقی وین به تحصیل آهنگسازی پرداخت. بعد از پایان تحصیلات به ایران بازگشت و به عنوان آهنگساز تالار رودکی و استاد موسیقی دانشگاه تهران به کار مشغول شد. سال ۱۳۵۴ برای ادامه تحصیلات در مقطع دکترای آهنگسازی راهی دانشگاه کلمبیا (نیویورک) شد که از استادان او در این دوره میتوان به ولادیمیر اوساچوسکی، جک بیزن و بولانت آرل اشاره کرد. پس از انقلاب به ایران بازگشت و حدود دو سال هم در کشور ماند سپس در اوایل دهۀ ۱۳۶۰ از ایران خارج شد و در یکی دو دهۀ اخیر عمدتاً در لسآنجلس اقامت داشت.
نخستین اپرای فارسی
پژمان در بسیاری از سبکهای مهم غربی چون سمفونی، اپرا و راپسودی برای ارکستر سمفونیک، ارکستر مجلسی، پیانو، گروه کر، آواز و موسیقی فیلم آهنگسازی کرده است که بعضی از این آثار با همراهی ارکستر سمفونیک تهران و بسیاری دیگر توسط ارکسترهای معتبر خارجی اجرا شدهاند. سبک موسیقی این آهنگساز را تلفیقی از موسیقی محلی، موسیقی ردیف، سازهای ایرانی، همراه با هارمونی، کنترپوان، ارکستراسیون و سایر تکنیکهای موسیقی غرب میدانند. اپرای «جشن دهقان» از او بهمناسبت گشایش تالار رودکی در ۳ آبان ۱۳۴۶ روی صحنه رفت؛ رویدادی که از آن بهعنوان نخستین اجرای یک اپرای فارسی یاد شده است. سپس اپراهای «دلاور سهند» و «سمندر» را نوشت. پژمان در کنار کارهای سمفونیک در دهۀ ۱۳۶۰ در لسآنجلس وارد دنیای موسیقی پاپ هم شد و برای چند خوانندۀ معروف از جمله عارف هم آهنگسازی و تنظیم انجام داد.
