توسط : نوبل ادبیات ۲۰۲۵ به لاسلو کراسناهورکایی نویسنده مجارستانی رسید
جایزۀ نوبل ادبیات سال ۲۰۲۵ به لاسلو کراسناهورکایی، رماننویس و فیلمنامهنویس مجارستانی رسید. آکادمی سوئدی نوبل، کراسناهورکایی را «برای آثار تأثیرگذار و الهامبخش او که در میان وحشت آخرالزمانی، قدرت هنر را دوباره تأیید میکند» شایسته دریافت نوبل ادبیات دانست و در بیانیهای اعلام کرد، لاسلو کراسناهورکای نویسندۀ حماسی بزرگی در سنت اروپای مرکزی است که از کافکا تا توماس برنهارد امتداد دارد و با پوچگرایی و افراطگرایی گروتسک شناخته میشود اما سیمهای بیشتری در زه کمان او وجود دارد و او با اتخاذ لحنی متفکرانهتر و دقیقتر به شرق نگاه میکند. او دومین نویسندۀ مجار است که جایزۀ نوبل ادبیات را دریافت میکند و با رمان پیشگام «تانگوی شیطان» در سال ۱۹۸۵ شهرت جهانی یافت.
کارنامهای پر از جایزه
رمانهای دیستوپیایی و مالیخولیایی کراسناهورکایی، جوایز متعددی از جمله جایزۀ ملی کتاب آمریکا ۲۰۱۹ برای ادبیات ترجمه شده و جایزۀ بینالمللی من بوکر ۲۰۱۵ را از آن خود کردهاند. در سال ۱۹۹۳ کراسناهورکای، جایزۀ بهترین اثر ادبی سال آلمان را برای «مالیخولیای مقاومت» دریافت کرد. نکتۀ مهم در توالی دراماتیک وقایع این رمان، ورود یک سیرک شبحوار به شهر است که جذابیت اصلی آن همراه داشتن لاشه یک نهنگ غولپیکر است. این رمان از «صحنههای رویایی و شخصیتپردازیهای گروتسک» برای به تصویر کشیدن مبارزه وحشیانه بین نظم و بینظمی استفاده میکند و آکادمی آن را چنین توصیف کرد: رمانی که هیچکس نمیتواند از اثرات آن در امان بماند.
چشیدن طعم آزادی
لاسلو کراسناهورکایی، نویسندهای است که کتابهایی مینویسد تا حد زیادی نوآورانه هستند و در تجسم مرگ، سرزندهترین آثار را خلق میکند. کراسناهورکایی سال ۱۹۵۴ در شهر کوچک گیولا در جنوب شرقی مجارستان، نزدیک مرز رومانی، متولد شد. او که کمتر از یک دهه پس از پایان اشغال نازیها، متولد شد، در دهۀ ۸۰ میلادی، همزمان با فروپاشی کمونیسم، شروع به نوشتن کرد. فروپاشی بدنۀ سیاسی ممکن است، دغدغۀ اصلی او باشد و تمام رمانهایش سرشار از پیشبینی پایان چیزها هستند. همین موجب شد تا سوزان سونتاگ، از خوانندگان اولیهاش، او را «استاد معاصر آخرالزمان» بنامد. بخش عمدهای از الهام کراسناهورکایی از تجربیاتش در اروپای مرکزی در آستانه سقوط کمونیسم ناشی میشود. در سال ۱۹۸۷ کراسناهورکایی از مجارستان کمونیست به برلین غربی نقل مکان کرد و آنجا به گفتۀ خودش فضایی دموکراتیک یافت که قبلاً هرگز تجربه نکرده بود. او سال ۲۰۲۳ درباره آن دورۀ زندگیاش گفت: «از آن زمان، هرگز طعم آزادی را فراموش نکردهام.»
الهام از تلخی جهان
کراسناهورکای ۷۱ ساله در گفتوگو با رادیو سوئد گفت فقط قصد نوشتن یک کتاب را داشت اما پس از خواندن اولین رمانش یعنی «تانگوی شیطان» تصمیم گرفت، کار نویسندگیاش را با نوشتن کتابی دیگر ارتقا دهد. او گفت: «زندگی من یک اصلاح همیشگی است.» این نویسنده گفت، بزرگترین الهامش به عنوان یک رماننویس «تلخی» بوده است. او در گفتوگویی که پنجشنبه از فرانکفورت، درحالی که برای عیادت یک دوست بیمار رفته بود، انجام داد و در وبسایت نوبل منتشر شد، گفت: «اگر به وضعیت فعلی جهان فکر کنم بسیار غمگین میشوم و این عمیقترین الهام من است.» محتوای رمانهای این نویسنده در روستاها و شهرهای دورافتاده اروپای مرکزی از مجارستان تا آلمان سپس به خاور دور، جایی که سفرهای او به چین و ژاپن تأثیر عمیقی در او بر جای گذاشته، میگذرد. زمانی سوزان سونتاگ، منتقد آمریکایی، او را به عنوان «استاد آخرالزمان» ادبیات معاصر برگزید و آکادمی هم با مهر تأیید زدن بر این نظر، اعلام کرد: «این قضاوتی است که او پس از خواندن دومین کتاب نویسنده، «مالیخولیای مقاومت» به آن رسید». حالا او دومین مجارستانی است که این جایزه را دریافت میکند. پیش از او ایمره کرتش در سال ۲۰۰۲ این جایزه را دریافت کرد. «تانگوی شیطان»، رمان موفق لاسلو کراسناهورکایی در سال ۱۹۸۵ در یک منطقۀ روستایی دورافتاده مشابه جایی که او متولد شد، اتفاق میافتد و به یک اثر ادبی در مجارستان تبدیل شد. آکادمی نوبل اعلام کرد: «این رمان، با عباراتی بسیار تأثیرگذار، گروهی از ساکنان بیبضاعت را در یک مزرعۀ اشتراکی متروکه در حومه مجارستان، درست قبل از سقوط کمونیسم به تصویر میکشد.» در سراسر منطقه، مزارع اشتراکی زمانی که زمینها در آغاز حکومت کمونیستی مصادره شدند، تأسیس شدند و بسیاری از آنها تا پایان حکومت کمونیستی در سال ۱۹۸۹ به نمادهای سوءمدیریت و فقر تبدیل شده بودند. آکادمی همچنین اعلام کرد: «همه در رمان منتظر وقوع معجزه هستند، امیدی که از همان ابتدا با شعار فرانتس کافکا در مقدمۀ کتاب، یعنی «در آن صورت، با انتظار کشیدن برای آن، آن را از دست خواهم داد» از بین میرود.» کراسناهورکایی بارها از «قلعه» اثر کافکا به عنوان یکی از منابع الهام خود یاد کرده است. او سال ۲۰۱۳ به وایت ریویو گفت: «وقتی کافکا نمیخوانم هم به کافکا فکر میکنم. وقتی به کافکا فکر نمیکنم، دلم برای فکر کردن به او تنگ میشود.»
نخستوزیر مجارستان به منتقدش تبریک گفت
کراسناهورکایی، منتقد سرسخت ویکتور اوربان، نخستوزیر مجارستان، گفته است که دولت او به دلیل موضعش در مورد جنگ اوکراین، یک «مورد روانپزشکی» است. اوربان با کمک نظامی به کییف مخالف است و میگوید، مجارستان باید از جنگ دور بماند. این نویسنده در گفتوگویی با ییل ریویو در ماه فوریه گفته بود: «چگونه کشوری که روسها به همسایهاش حمله کردهاند، میتواند بیطرف باشد؟» اوربان در واکنش به خبر دریافت نوبل توسط هموطنش در پیامی کوتاه در ایکس نوشت: «لاسلو کراسناهورکای، برنده جایزۀ نوبل ادبیات مجارستان، برای ملت ما افتخار میآورد. تبریک میگویم!»
ارتباط با خوانندگان قرن بیستویکم
جیسون ویتاکر، استاد ارتباطات در دانشگاه لینکلن دربارۀ کراسناهورکایی گفت: «نوشتههای او میتوانند با خوانندگانی که غرق در اخبار جنگ روسیه در اوکراین همچنین درگیری فلسطین و اسرائیل هستند هم ارتباط برقرار کنند. به نظر میرسد ما در قرن بیستویکم وارد محیطی خصمانهتر و تاریکتر از آنچه در پایان قرن بیستم انتظار داشتیم، شدهایم و برخی از عناصر تاریک با طنز سیاه کتابهایی مانند «تانگوی شیطان» در واقع با خوانندگان بسیار بیشتری نسبت به گذشته ارتباط برقرار میکند.» کراسناهورکایی همچنین در دنیای سینما شناخته شده است. همکاری خلاقانۀ نزدیک او با بلا تار، فیلمساز مشهور مجار، موجب شد تا چندین اثر او توسط تار به فیلم درآیند که «تانگوی شیطان» در قالب فیلمی بیش از ۷ ساعت طول میکشد و «هارمونیهای ورکمایستر» از جمله آنهاست. تار پس از اهدای نوبل به این دوست و همکارش در تماس تلفنی با رویترز گفت: «همان موقع که داشتم «تانگوی شیطان» را میخواندم، فوری فهمیدم که باید فیلمی بر اساس آن بسازم.»
۱۱۸ نوبل ادبیات
از سال ۱۹۰۱ تاکنون ۱۱۸ جایزۀ نوبل ادبیات اهدا شده است. چهار مورد از این جایزهها مشترکاً به دو نفر اهدا شدهاند. همچنین تاکنون ۱۸ زن به عنوان برنده جایزۀ نوبل ادبیات برگزیده شدهاند. آنی ارنو، نویسندۀ فرانسوی و هان کانگ، نویسندۀ اهل کره جنوبی از جدیدترین نویسندگان زن برنده این جایزه مهم محسوب میشوند. نوبل ادبیات سال گذشت به هان کانگ، نویسندۀ کره جنوبی اهدا شد که به عنوان هجدهمین زن این جایزه را برد. سلما لاگرلوف، نویسنده سوئدی در سال ۱۹۰۹ اولین زنی بود که این جایزه را برد و هان کانگ برای اولین بار کره جنوبی را صاحب این افتخار کرد.
از برندگان گذشتۀ جایزۀ نوبل ادبیات میتوان از شاعر فرانسوی سالی پرودوم یاد کرد که اولین جایزه را دریافت کرد. ویلیام فاکنر، نویسندۀ آمریکایی در سال ۱۹۴۹ و وینستون چرچیل، نخستوزیر بریتانیا در سال ۱۹۵۳ این جایزه را به دست آورد. رودیارد کیپلینگ که بیشتر برای نگارش «کتاب جنگل» شناخته میشود در ۴۱ سالگی این جایزه را دریافت کرد و عنوان جوانترین برنده را به خود اختصاص داد. دوریس لسینگ با دریافت این جایزه در ۸۸ سالگی به عنوان مسنترین برگزیده شناخته میشود.
