شاعر زندگی

سخنرانی اصغر دادبه در نشست بر خوان سعدی

در سیصدوپنجمین نشست از سلسله‌نشست‌های «بر خوان سعدی» که در ساختمان فرهنگی الف شیراز برگزار شد، دکتر اصغر دادبه، استاد ادبیات عرفانی با اشاره به اهمیت حضور سعدی در کاروان شعر و ادب فارسی در بخشی از سخنان خود گفت: «دریافت و فهم آثار بزرگانی چون سعدی پیوسته ادامه دارد چنان‌که گاهی بر سر یک مسأله خاص اختلاف پیدا می‌کنیم، هم‌چون اختلافی که بر سر مسأله دروغ مصلحت‌آمیز در حکایت سعدی میان سعدی‌پژوهان وجود دارد؛ اما برای رفع این مشکل، نخست باید منظرها را تفکیک کنیم؛ یعنی باید دید که یک شاعر، یک هنرمند و یا یک نویسنده منظرش چیست، آیا نگاهش واقع‌بینانه است یا آرمان‌گرایانه. البته که هر شاعر و هنرمند هم نگاه واقع‌بین دارد و هم‌ آرمان‌گرایانه اما باید دید که تمرکزش بیشتر بر روی کدام نگاه است. مثلاً حافظ می‌گوید: «کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنی» این سخن بسیار نیک است اما باید دید منظور این سخن در کجا مصداق پیدا می‌کند؛ در آرمان‌شهر؛ آرمان‌شهری که در آن همه چیز سر جای خودش قرار گرفته و هیچ چیز نابه‌جا نیست. پس این سخن می‌تواند در آرمان‌شهر مصداق بیرونی پیدا کند.

تمرکز سعدی بر زندگی واقعی
دادبه در خصوص منظر سعدی به جهان و مفاهیم آن در ادامه افزود: «اما تمرکز سعدی بر روی زندگی واقعی و این‌جهانی نیز هست. به همین دلیل هم هست که سعدی را شاعر زندگی می‌دانند؛ شاعر زندگی یعنی هنگامی که زندگی در مسیر ناهمواری و دست‌انداز قرار گرفت و از موقعیت آرمان‌شهری فاصله گرفت، کار بد به مصلحت انجام می‌شود و عیبی هم ندارد؛ درست همانند حکایت اول «گلستان» سعدی که جوان اسیر برای رهایی از کشته شدن به دست پادشاه با پادرمیانی وزیر نیک‌سیرت و واژگون جلوه دادن سخن جوان به پادشاه از مرگ رهایی پیدا می‌کند. این همان قضیه دروغ مصلحت‌آمیز است که با آن جان جوان بی‌گناهی نجات می‌یابد. این امر در واقع ابزار نجات است؛ چراکه سعدی به واقعیت‌ها کاملاً توجه دارد. سعدی جهان «گلستان» و «قصاید» را با همین نگاه ساخته است؛ یعنی با پرداختن به واقعیت به سوی آسمان حرکت کرده. تمام «گلستان» توجه به واقعیت‌هاست؛ واقعیت‌هایی که به آسانی می‌توان آن را لمس کرد؛ یا مثلاً اگر از ماجرای قاضی همدان صحبت می‌کند که با نعل بر پسری سَری و سِری دارد، با قاضی همدان دشمنی خاصی ندارد بلکه تلاش می‌کند تا نهاد قضاوت را نقد کند. وضعیتی که در روزگار او دچار فساد شده است. حتی هنگامی‌ که حکایت شخصی را نقل می‌کند که سلطان محمود را به خواب دیده و همۀ اجزای او فرو ریخته بوده مگر چشم‌هایش؛ چشم‌هایی که به هر سو نگران است، می‌گوید هنوز نگران است که ملکش با دگران است! این بزرگ‌ترین سخنی است که در این زمینه می‌شود گفت. سعدی در نهایت بر آن است قدرتی که بر آن نظارت نباشد، فساد به بار می‌آورد. قدرت باید توام با نظارت باشد. بنابراین سراسر «گلستان» را باید از این منظر نگاه کرد.»
به باور اصغر دادبه، «بوستان» هم از همان ابیات آغازین دنیایی را توصیف می‌کند که اگر مراعات حدش را بکنیم و آن ابیات تحقق پیدا کنند، دنیای بهشت آیینی خواهیم داشت. قصاید نیز تبیین حرف‌هایی است که در «گلستان» بازتاب یافته است؛ چنانکه می‌گوید راهی به سوی عاقبت خیر می‌رود، راهی به سوءعاقبت… اکنون مخیری! در واقع سعدی دو راه به ما نشان می‌دهد و آزادی انتخاب به شنونده می‌دهد. او همچنین افزود: «اما غزل‌های سعدی یک جور لذت خاص از یک کار هنری است و مایه‌هایی دارد که مخاطبان با خواندن‌شان، هم بر دانش‌شان افزوده می‌شود و هم لذت می‌برند. وقتی سعدی می‌گوید: گرفتم آتش پنهان خبر نمی‌داری/ نگاه می‌نکنی آب چشم پیدا را؟ در واقع تلاش دارد با زبانی هنرمندانه منظور خود را به معشوق بفهماند. اما سخن نهایی من آن است که اگر سعدی نبود، حافظ هم نبود. من با حافظ زندگی کرده‌ام و او را دوست دارم اما منظور من از این سخن این است که نقشی که سعدی در شکل‌گیری یک جریان مهم در فارس و در شیراز داشته، محصول نهایی‌اش شده حافظ. حال جریانی که یکی از محصولاتش حافظ است، هرگز جریان کم‌مایه‌ای نیست.»
سیصدوپنجمین نشست از سلسله ‌نشست‌های «بر خوان سعدی» با حضور کورش کمالی‌سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی و سعدی‌پژوهان و علاقه‌مندان به سعدی به همت مرکز سعدی‌شناسی و موسسه فرداد فرهنگ و هنر نام‌آوران برگزار شد. اول مهر امسال هم جشن سیصدمین نشست از سلسله نشست‌های «برخوان سعدی» توسط مرکز سعدی‌شناسی و با همکاری دانشنامه فارس و موسسه فرهنگ و هنر فرداد در مجموعه فرهنگی ساختمان الف شیراز برگزار شد. در این مراسم کوروش کمالی‌سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی دربارۀ استمرار برگزاری نشست‌های هفت‌ساله بر خوان سعدی، گفت: «در سال ۱۳۹۷ با اندیشۀ ترویج متن‌خوانی مستمر سعدی، تصمیم به برگزاری نشست‌های هفتگی برخوان سعدی گرفتیم. در ابتدای این مسیر، نشست‌ها در جوار آرامگاه سعدی در سعدیه برگزار شد؛ پس از آن در مرکز اسناد و کتاب‌خانۀ ملی فارس این روند تا آغاز دوران کرونا ادامه یافت… . در دوران اجتناب‌ناپذیر همه‌گیری کرونا؛ جلسات بر خوان سعدی به شکل مجازی برگزار شد و پس از بهبود شرایط؛ دوباره در سرای غزل ساختمان الف و تا به امروز که در کافه فرهنگی و ادبی الف این هم‌نشینی مبارک ادامه یافته و امروز به نشست سیصدم آن رسیده‌ایم! نشست‌هایی که مدیون مدیریت سرکارخانم دکتر نیازکار است که با شور و عشق و آگاهی با حضور شما عزیزان، آن را تداوم بخشیدند. البته در برخی از شهرستان‌های استان فارس چون نیریز، فسا و… و در تهران و کرج نیز دیگر زیرمجموعه‌های برخوان سعدی به همین شیوه برگزار می‌شود. در سطح جهانی نیز این نشست‌ها به شکل مجازی و با حضور اساتید برخوان برگزار می‌شود و همۀ این اتفاقات و رویدادهای مبارک از آن روست که سعدی در ذهن و زبان ما ماندگار است! خوان سعدی از روزگار زندگانی‌اش در جوامع فارسی‌زبان گسترده شد. شاعران و نویسندگان بزرگی چون حافظ، بیدل، نزاری‌قهستانی، مسعود سعد، جامی، شوریده، قاآنی، وصال، بهار، ابتهاج، شهریار، منزوی، ابراهیم گلستان، جمالزاده، محمدعلی فروغی و بسیاری دیگر بر این خوان نشستند. علاوه بر این شاعران و فیلسوفان و نویسندگان بزرگ جهان همچون پوشکین، گوته، شیلر، ویکتور هوگو، امرسون، ولتر، نیچه، ارنست رنان، تولستوی، بالزاک، لافونتن و… نیز بر این خوان نشستند و از خرمنش خوشه‌ها چیدند.»