توسط : گروه اجتماعی
در تقویم جهانی روز ۱۳ بهمن به نام «روز جهانی تالاب‌ها» ثبت شده است. در برخی کشورهای جهان این مناسبت محیط‌زیستی «روز رامسر» نیز نامیده می‌شود. این روز در بهمن ماه ۱۳۴۹ در جریان تصویب کنوانسیون رامسر در ایران به ثبت رسید و هدف آن تاکید بر اهمیت حفظ و احیای تالاب‌ها بود .حالا حدود پنج دهه از تصویب کنوانسیون رامسر که با تلاش کشور ما و با هدف محافظت خردمندانه از تالاب‌ها به امضای کشورهای جهان رسید، می‌گذرد. ایران پیش‌تر با ثبت ۲۵ تالاب یکی از مهم‌ترین کشورهای کنوانسیون رامسر بود. در حال حاضر دست‌کم ۱۰ تالاب در معرض خطر شدید در صدر فهرست مونترو قرار گرفته است؛ به‌طوری که گفته می‌شود، دوسوم تالاب‌ها نابود و به کانون گردوغبار تبدیل شده‌اند. در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر، نام تالاب‌هایی ثبت می‌شود که خطر نابودی، آن‌ها را به شدت تهدید می‌کند.
در ابتدای برگزاری این کنوانسیون ۱۸ کشور جهان با امضای این کنوانسیون متعهد شدند از تالاب‌ها و گونه‌های جانوری و گیاهی آنان محافظت کنند. طی سال‌های بعد کشورهای دیگری نیز به این پیمان‌نامه جهانی پیوستند و حالا ۱۷۱ کشور جهان عضو این معاهده‌اند. هدف از نام‌گذاری این روز، افزایش آگاهی جهانی در مورد نقش حیاتی تالاب‌ها برای انسان، حیوانات و گیاهان بود. برنامه‌های مرتبط با این روز تا سال‌ها به‌طور غیررسمی در برخی کشورهای جهان برگزار می‌شد تا اینکه سال ۱۹۹۷ به عنوان یکی از روزهای بین‌المللی در تقویم جهانی ثبت شد.
کنوانسیون رامسر کشورهای عضو را به بهره‌برداری صحیح از تالاب‌ها متعهد می‌کرد. این کنوانسیون در طول بیش از پنج دهه گذشته به تدریج دایره وظایف کشورهای دارای پهنه‌های آبی را با توجه به اهمیت آن‌ها در توسعه پایدار گسترده‌تر کرد. به همین میزان توجه و تلاش کشورها نیز برای محافظت از تالاب‌ها بیشتر شد. با این حال بسیاری از تالاب‌ها در جهان با خطر نابودی و تهدید بقا مواجه شدند. در این میان وضعیت برخی کشورها بحرانی‌تر اعلام شد.
ایران که خاستگاه اصلی کنوانسیون رامسر بود با گذشت حدود پنج دهه به یکی از کشورهایی تبدیل شد که بیشتر تالاب‌هایش با خطر نابودی مواجه‌اند. پیش‌تر سپهر غرب، عضو فرهنگستان علوم با استناد به داده‌های مطالعاتی گفته بود که ایران در شاخص از دست دادن تالاب‌ها با نمره ۴۵.۴ در رتبه جهانی ۹۸ قرار گرفته و نمره‌اش نسبت به ۱۰ سال گذشته بیش از ۱۴ درصد افت داشته است.
به گفته ناصر طالب‌بیدختی، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در حال حاضر ایران با ۹ سایت تالابی در آستانه انقراض به همراه یونان در صدر فهرست سیاه (مونترو) کنوانسیون رامسر قرار دارد.
تالاب انزلی در استان گیلان، تالاب‌های انتهای جنوبی هامون، پوزک، هامون صابری، هامون هیرمند در استان سیستان و بلوچستان، تالاب‌های نی‌ریز و کمیجان در استان فارس و تالاب‌های شادگان، خودالامیه و خورموسی در استان خوزستان، پهنه‌های آبی در معرض انقراض در کشور هسنند.
علاوه بر این تالاب‌ها که نامشان در فهرست مونترو درج شده است، دیگر تالاب‌های کشور نیز وضعیت مناسبی ندارند. تالاب‌های آلاگل و آلما گل در استان گلستان و تالاب‌های شور گل، یادگارلو و درگه سنگی در استان آذربایجان غربی از آن جمله‌اند. داده‌های پژوهشی آشکار می‌کند که دست‌کم ۲۰ تالاب استان فارس نیز به شدت در معرض خشکی کامل قرار گرفته‌اند. تابستان امسال نیز تالاب هشیلان در استان کرمانشاه به‌طور کامل خشک شد. اواخر تیر ماه نیز سازمان حفاظت محیطزیست از خشکی کامل تالاب گاوخونی خبر داد. هشدارها درباره خطر خشک شدن تالاب هورالعظیم نیز همچنان جدی است. ضمن اینکه تالاب میانکاله هم وضعیت مناسبی ندارد.
بر مبنای تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب به تمام پهنه‌های آبی از جمله مرداب‌ها، لجن‌زارها، باتلاق‌ها و آب‌های دائمی و موقت گفته می‌شود که در عرصه‌های طبیعی به صورت راکد یا جاری وجود دارند. این پهنه‌های آبی در ایران اینک در پی خشکسالی‌های متوالی و ناکارآمدی مسئولان در بهره‌برداری و محافظت از منابع آبی تا نابودی و انقراض کامل فاصله زیادی ندارند. پیش‌تر علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست، گفته بود که بیشتر تالاب‌ها بیمارند و گونه‌های گیاهی و جانوری آن‌ها وضعیت مناسبی ندارند. او همچنین تایید کرد که در نتیجه از بین رفتن آبزیان تالاب‌ها، این پهنه‌های آبی «خفه» شده‌اند.
سازمان حفاظت محیطزیست معمولا در موضوع از بین رفتن تالاب‌ها، انگشت اتهام را به سمت وزارت نیرو می‌گیرد و این نهاد دولتی را به خودداری از تامین حقابه تالاب‌ها متهم می‌کند. وزارت نیرو نیز می‌گوید به دلیل کم‌بارشی امکان تامین حقابه تالاب‌ها را ندارد.
صرف‌نظر از اینکه دولتی‌ها یکدیگر را در مساله از بین رفتن تالاب‌ها مقصر می‌دانند، توجه به این موضوع اهمیت دارد که حکمرانی غیراصولی آب، اینک کشور را به مرحله‌ای از تعارض بین حفاظت از محیطزیست و تامین آب شرب رسانده است.
کارشناسان بارها تاکید کرده‌اند که عوامل انسانی نیز به اندازه خشکسالی و کم‌بارشی در نابودی پهنه‌های آبی ایران نقش داشته‌اند. ورود فاضلاب شهری و پسماند کارخانه‌ها به آب تالاب‌ها، قطعه‌قطعه کردن تالاب‌ها، آتش زدن حوضچه‌های نفتی در تالاب‌ها همچنین استفاده غیرقانونی از آب آن‌ها برای مصارف کشاورزی در کنار نبود برنامه‌های موثر برای احیا از‌جمله دلایل نابودی پهنه‌های آبی است.
پیش‌تر اسماعیل کهرم، کارشناس مسائل محیط‌زیستی، گفته بود که «تمامی تالاب‌های ایران زیر خط قرمز قرار دارند». به گفته این کارشناس، ساخت‌وساز در اطراف تالاب‌ها و روی رودخانه‌هایی که شریان اصلی تالاب‌ها محسوب می‌شوند از جمله دلایل بحرانی شدن وضعیت تالاب‌ها در کشور است.
محافظت از تالاب‌ها به این دلیل از شاخص‌های مهم محیطزیست به شمار می‌رود که این پهنه‌های آبی از سیلاب‌های ویرانگر جلوگیری می‌کنند، مانع رسوب رودخانه‌ها می‌شوند، در کاهش آلودگی هوا نقش دارند و مانع بروز پدیده گردوغبار می‌شوند. به همین میزان نیز نابودی تالاب‌ها علاوه بر نابودی گیاهان و جانوران، ابتلا به بیماری‌های مختلف و آسیب‌هایی مانند مهاجرت‌های اقلیمی را در پی دارد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از وضعیت تالاب‌های کشور نشان می‌دهد که بیشتر این پهنه‌های آبی اکنون علاوه بر از دست دادن کارکردهای زیستگاهی و مزایای اقتصادی به کانون‌های پراکنش گردوغبار تبدیل شده‌اند و سلامت ساکنان پیرامونشان به شدت در معرض خطر است. بر اساس این گزارش، «مدیریت نادرست منابع آبی کشور و نوسانات شدید اقلیمی» در دهه‌های اخیر دلایل اصلی خشکی و تهدید بقای تالاب‌های ایران بوده‌اند.
خبرگزاری ایرنا روز چهارشنبه ۱۱ بهمن به نقل از افشین دانه‌کار، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نوشت:«تمام تالاب‌های فلات مرکزی دچار مرگ آبی شده‌اند و فلات مرکزی ایران با ۱۰ میلیارد مترمکعب کمبود آب روبه‌رو است.»
