توسط : نگاهی به نمایش نکبت که این روزها در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است
نیلوفر ثانی، منتقد
استفان بلبر، نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس و کارگردان آمریکایی است که هرچند در ایران ناشناخته است اما چهره هنری مشهور و پرکاری است. او در سال ۱۹۶۷ در واشنگتن به دنیا آمد و در دانشگاه، رشته فلسفه خواند. اما با نقل مکان به نیویورک به تئاتر علاقه‌‌مند و شروع به نگارش متن‌های نمایشی کرد سپس در مدرسه تئاتر مشغول آموزش و تحصیل شد. چند نمایشنامه اول بلبر، متن‌های مونولوگی بودند که با تک بازیگر اجرا می‌شدند اما در ۱۹۹۹ او نمایشنامه «نوار:(Tape)» را نوشت که سروصدای زیادی به پا کرد و حتی در ۲۰۰۱ نسخه سینمایی آن نیز ساخته شد. آثار بلبر در برادوی و بیش از ۵۰ کشور دیگر روی صحنه آمده‌اند و توسط کارگردانان و بازیگران معروفی اجرا شده‌اند. چنانکه چندین نامزدی جوایز فستیوالی ازجمله جایزه تونی را در کارنامه خود دارند.
بلبر پروژه‌های بسیاری را در بخش نگارش انجام داده است. اپیزودهایی از سریال‌های مطرح و همکاری با کمپانی‌های بزرگ فیلم و سریال‌سازی همچنین تجربه کارگردانی و ساخت چند فیلم از نمایشنامه‌هایش را دارد. در ۲۰۲۲ استفان بلبر، فیلمی را براساس فیلمنامه خود با نام «کاری که بعد انجام می‌دهیم» ساخت که توانست نظر منتقدان و تماشاگران را جلب و امتیاز قابل قبول ۳/۷ را در رده‌بندی IMDB داشته باشد. نمایشنامه نوار که جزو اولین آثار او محسوب می‌شود این روزها توسط گروهی حرفه‌ای تئاتر بر صحنه تماشاخانه ایرانشهر آمده و این هنرمند را بیش‌ازپیش برای علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی در ایران، معرفی و آشنا می‌کند. پویا سعیدی که در کارنامه هنری خود نمایش پرمخاطب و به یادماندنی لانچر ۵ را دارد، در این تجربه، نمایشنامه نوار استفان بلبر را با ترجمه علی امیرریاحی و با نام «نکبت» همراه با گروه بازیگران حرفه‌ای و نام‌آشنا تئاتر، ساخته و پرداخته است. متن و اجرا، پردیالوگ و وفادار به نمایشنامه و با تلاشی برای حفظ فضا و موقعیت آن است.
داستان در متلی در لنسینگ میشگان در زمان جشنواره فیلم می‌گذرد و سه دوست و همکلاسی سابق دانشگاه در اتاق متل با همدیگر ملاقات می‌کنند. طرح ملاقاتی چالشی که با هدف بررسی زاویه دید متفاوت افراد نسبت به یک موضوع ترتیب داده شده. به ویژه آنکه به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات روز، یعنی برقراری رابطه جنسی با خشونت و تحمیل، که مصداقی از تجاوز است، بپردازد.
وینس که زندگی آشفته‌ای دارد و خرده‌فروش مواد است برای حمایت از حضور فیلم دوست خود جان در جشنواره به لنسینگ آمده و در اتاق متل درجه چندمی که اقامت دارد، قرار ملاقات می‌گذارد. او صحبت را به سمتی می‌برد که امی همکلاسی دیگرشان که مدتی با وینس ارتباط داشته و پس از جدایی از او در یک رابطه شبانه با جان نیز بوده است، وارد جمع شود. وینس به جان می‌قبولاند که برخورد خشن او با امی در آن شب تجاوز بوده و باید مسئولیتش را قبول کند. اما امی که حالا دستیار دادستان بخش است، می‌گوید که چنین دیدگاهی نسبت به آن اتفاق ندارد و هیچ تجاوزی در کار نبوده است.
این کشمکش تا مدتی بین این سه دوست که اتفاقی را در ۱۵ سال پیش کندوکاو می‌کنند تا مدتی ادامه دارد و دست آخر هم به نظر می‌رسد که ماجرا برای وینس آن‌طور که در نظر داشته، پیش نرفته است. بلبر در نمایشنامه خود که بیش از حد آن را کشدار و پرپیچ‌وخم کرده، قصد دارد نشان دهد که اتفاقی بحث‌برانگیز که تاثیرات روانی فراوانی دارد، می‌تواند تا چه اندازه از دامنه تغییر وسیعی برخوردار باشد که هر فرد برداشت یا احساس خود را متفاوت از دیگری بیان کند. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه رو شدن و لو رفتن پرونده‌های متعدد اتهام تجاوز جنسی همیشه داغ است، دستمایه‌ای قرار گرفته تا بلبر از زاویه دیگری به موضوع نگاه کند. او هر چند اصرار دارد که باید برای هر نوع خشونت فیزیکی در رابطه، مسئولیت‌پذیر بود و طلب بخشش کرد اما اصل هر نوع و هر شکل رابطه جنسی به رضایت دو طرفه منوط است حتی اگر با خشونتی همراه باشد.
پویا سعیدی نیز در اجرای خود تلاش دارد با بازی خوب ستاره پسیانی به این نتیجه‌گیری برسد و چنین موضوعی که می‌تواند سرنوشت و زندگی فردی را دچار مخاطره کند، پیش کشیده و به بحث بگذارد. به همین دلیل با طراحی کامل، حرفه‌ای و درخشان دکور و صحنه که اتاقی در متلی آمریکایی است، سرویس فرنگی، دوش حمام، تختخواب و سایر ملزومات را دارد و با متنی خطی و دیالوگ‌محور بار اصلی را بر دوش بازیگران خود گذاشته تا با انتخاب میزانسن‌ها و فضاسازی لازم، اکسسوارها، گریم و طراحی لباس، ماهیت مساله را طرح و منتقل کنند.
هر سه بازیگر مسلط به موقعیت نقش‌های خود هستند اما کاظم سیاح موفق‌تر و مسلط‌تر عمل می‌کند. اجرای نکبت هر چند متنی اورجینال دارد و به طبع متناسب با همان فرهنگ است اما به نظر می‌رسد در جامعه ما که نابرابری جنسیتی عمیقی وجود دارد و تعرض و تجاوزهای جنسی مکرر و در اشکال متفاوت و حتی توجیه‌پذیر رخ می‌دهد، نیاز است مسیری در جهت آگاه‌مندی وضعیت فعلی و در رفع نابرابری‌ها داشته باشد. اگر طرح تفاوت زاویه دید افراد مورد نظر بود، می‌توان موارد زیادی را در نظر گرفت. اما خشونت و اعمال زور در رابطه جنسی، که اغلب نسبت به زنان رخ می‌دهد، تقلیل دادن به یک سوءتفاهم بین سه دوست، نه تنها اهمیت موضوع را نشان نمی‌دهد بلکه فرعی و کم اهمیت می‌شود. تماشای «نکبت» هر چند اثری حرفه‌ای است اما به همین دلیل مخاطب ایرانی را با مساله همراه نکرده و پیوند لازم را برقرار نمی‌کند. با این حال اگر زمان نمایش کمتر می‌شد و از دیالوگ‌های اضافی صرف‌نظر شود، شاید در نهایت تجربه بهتری برای تماشاگران رقم بخورد.
