میزگرد «نقد و بررسی مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران» با حضور کامبیز نوروزی، مجید رضائیان و اکبر منتجبی برگزار شد
میزگرد «نقد و بررسی مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران» با حضور کامبیز نوروزی حقوقدان رسانه‌ای، اکبر منتجبی سردبیر روزنامه سازندگی و مجید رضاییان استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه ژورنالیسم در مدرسه روزنامه‌نگاری و مطالعات رسانه برگزار شد. در این میزگرد، نکات قابل توجه‌ای از منظر حقوقی و رسانه‌ای درباره مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران مطرح شد و هر کدام از مدعوین از رویکرد خود به بیان وضعیت مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران پرداختند.
در ابتدای این میزگرد نوروزی، حقوقدان رسانه‌ای با اشاره به سختی‌های کار روزنامه‌نگاری گفت: در همه جای جهان روزنامه‌نگاری جزو مشاغل پرخطر است. ما کمترین شغلی را سراغ داریم که سالانه آمار زندانیان یا کشته شدگانش منتشر شده باشد اما در روزنامه‌نگاری با این مخاطرات همیشه مواجه هستیم. یکی از دلایل مهم پر خطر بودن روزنامه‌نگاری این است که اصولاً کار گردش اطلاعات در همه جای جهان چه در سازمان‌های دموکراتیک و چه در نظام‌های آمرانه با ساخت قدرت مبارزه می‌کنند. نوروزی با اشاره به حمایت قانون مطبوعات از مصونیت حقوقی روزنامه‌نگار گفت: موادی در قانون مطبوعات وجود دارد که مقداری می‌توان مصونیت حقوقی روزنامه‌نگار را در آن پیدا کرد. در ماده ۴ و ۵ قانون مطبوعات که اعلام می‌کند کسب و انتشار خبر حق روزنامه‌نگار است و در تبصره ۱ می‌گوید هر کسی این حق را رعایت نکند به انفصال از خدمت و تنبیه‌های دیگر محکوم می‌شود. این ماده بسیار مهمی است. در تبصره ۲ هم می‌گوید، مطبوعات موظف‌اند صرفاً از مصوبات شورای عالی امنیت ملی تبعیت کنند.
دانستن را حق مردم بدانیم
اكبر منتجبی در ادامه به بیان خاطراتی پرداخت و گفت: در سال ۱۳۷۸ در روزنامه صبح امروز مشغول به کار بودم. یک روز در برنامه خبری بودم که یکی از دوستان زنگ زد و گفت آقای حجاریان ترور شد. در آن زمان روزنامه صبح امروز به تاریکی‌ها نور می‌انداخت و شعارش این بود که دانستن حق مردم است. طبیعتاً مصونیت حقوقی یعنی روزنامه‌نگار بتواند به تاریکی‌ها نور بیندازد و دانستن را حق مردم بداند و در امان باشد. این مساله همچنان دغدغه روزنامه‌نگاران است، یعنی اگر در گذشته روزنامه‌نگار مصونیت نداشت و ترور می‌شد، الان هم مورد اتهام قرار می‌گیرد و زندانی می‌شود. او ادامه داد: با این اوصاف مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاری در اینجا تعریفی ندارد. چون هر چیزی که از سوی حاکمیت بر روزنامه‌نگاران اعمال می‌شود، باعث تضعیف روزنامه‌نگاری می‌شود، چیزی هم که باعث تضعیف روزنامه‌نگاری شود، مصونیت حقوقی آن را به خطر می‌اندازد. چراکه مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران به آزادی بیان تنه می‌زند، وقتی آزادی بیان و آزادی پس از بیان وجود نداشته باشد عملاً مصونیت حقوقی وجود ندارد. روزنامه‌نگاری تولید محتوا در حوزه «چرا و چگونه» است. اگرچه مصونیت حقوقی مناسبی نداریم ولی با همین نصفه امکانات و مصونیت هم توانستیم خیلی جاها را پاسخگو کنیم؛ البته به همان نسبت مشکلاتی هم وجود دارد.
فشار به خبرنگاران برای لو دادن منبع خبر
رضاییان در ادامه گفت: من معتقدم روزنامه‌نگار نه تنها باید درباره اطلاعات آشکار مصونیت داشته باشد بلکه باید در مورد اطلاعات کتمان هم مصونیت داشته باشد. یعنی بتواند برای شکار کردن اطلاعاتی که آشکار است اما کتمان شده، تلاش کند. این مساله در کشورهایی مثل کشور ما تسری دارد. او انتقاد کرد: در ایران خبرنگاران در اولین اتفاق که به خبری کتمان دست پیدا می‌کنند، تحت فشار قرار می‌گیرند تا منبع آن را لو دهند. این مصونیت نیست. نکته بعدی نسبت مصونیت حقوقی با مسئولیت شغلی است. در دوره‌ای «آزادی مسئولانه» را مطرح کردند، این در حالی است که ما اصلا آزادی مسئولانه نداریم. ما یک طرف مصونیت حقوقی و یک طرف مسئولیت اجتماعی داریم.
نگاه کنترل‌گر و محدودکننده به رسانه‌ها
این حقوقدان درباره نگاه حاکمان به رسانه‌ها گفت: اصولاً رژیم حقوقی ایران یک نگاه کنترل‌گر و محدودکننده به رسانه‌ها دارد. مثلاً در انتشار مطبوعات قائل به اخذ پروانه است تا هویتش احراز شود، از لحاظ تئوریک به این معناست که افراد صلاحیت انتشار نشریه را ندارند مگر اینکه صلاحیت‌شان احراز شود. در واقع اصل را بر عدم صلاحیت می‌گذارند. در حالی که بر اساس اصل آزادی رسانه هر کسی که مسئولیت‌پذیری حقوقی را دارد، می‌تواند نشریه منتشر کند.
زندگی در عصر دیکتاتوری رسانه
سردبیر سازندگی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: متاسفانه قوانین موجود در حوزه رسانه‌ها بیشتر در راستای محدودیت است در حالی که اصل قانون بر مبنای آزادی و رفاه بیشتر یک کشور است. با توجه به اینکه روزنامه‌نگاری از شغل‌های جذاب دنیاست و این خبرنگاران هستند که بیشتر متوجه مشکلات و مسائل هستند و به نوعی همان چشم بینای جامعه‌اند، انتظار می‌رود چنین صنفی از مصونیت و امنیت بیشتری به لحاظ شغلی برخوردار باشند. این فعال رسانه‌ای بیان کرد: ما در عصر دیکتاتوری رسانه زندگی می‌کنیم. به‌رغم اینکه مسئولان تلاش می‌کنند، هژمونی رسانه وجود نداشته باشد اما در عصر دیکتاتوری رسانه زندگی می‌کنیم. چراکه رسانه‌ها - به‌ویژه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی - به افکار ما جهت می‌دهند و این خود آسیب‌های زیادی دارد از جمله هژمونی خبر، هژمونی فیک‌نیوز، تحلیل‌های دم‌دستی که همه اینها باعث می‌شوند در گرداب اخبار زرد اسیر شویم و بدین طریق جامعه بسته‌تر خواهد شد و افکار عمومی از خواندن مطالب بلند دور می‌شود. همچنین شبکه‌ها و کانال‌هایی پیدا می‌شوند که به حکومت‌ها فشار می‌آورند و در واقع همان دیکتاتوری رسانه‌ای، حاکمیت را تحت فشار می‌گذارد. چون مرجعیت را از رسانه‌ها گرفته‌اند و نخواسته‌اند رسانه‌هایی چون مطبوعات و خبرگزاری‌ها آزاد باشند، در نتیجه حساسیت روی روزنامه‌نگاران بیشتر می‌شود، اتهام، جلب، محدودیت و سانسور بالا می‌رود و روزنامه‌نگار آسیب‌پذیر می‌شود و همین باعث می‌شود که روزنامه‌نگاران بدون مصونیت حقوقی باشند.
مصونیت حقوقی در ایران، شوخی است!
منتجبی با اشاره درست به خط قرمزهای یک خبرنگار توضیح داد: روزنامه‌نگاران حق ورود به حریم خصوصی افراد را ندارند، دوم اینکه نباید وارد حریم امنیت ملی شوند. وقتی حریم امنیت ملی ما دچار خسارت، خدشه و تهدید می‌شود، رسانه‌ها نباید وارد امنیت ملی شوند. نکته بعدی تمامیت ارضی است که روزنامه‌نگار نباید به آن ورود پیدا کند. به غیر از این سه مورد، روزنامه‌نگار باید و می‌تواند به تمام حوزه‌ها ورود کند. او در پایان با اظهار تاسف گفت: به نظرم تا زمانی که یک روزنامه‌نگار حتی برای یک ساعت و یک روز بازداشت شود به نظرم مصونیت حقوقی بیشتر شبیه شوخی است. در یک شماره‌ای که به گرانی گوشت اشاره کردیم روزنامه را بستند و گفتند نباید به مسائل روز اشاره کنید.
از بین رفتن مرجعیت خبری رسانه‌های داخلی
رضاییان در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره بر تبعات خلا مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران توضیح داد: وقتی مصونیت حقوقی را برای روزنامه‌نگاران نادیده گرفتیم و محدودیت‌هایی را برای خبرنگاران ایجاد کردیم، باعث شده تا خبرنگاران ما از لحاظ اقتصادی به شدت افت کنند و این باعث کوچ خبرنگاران به عرصه‌های دیگر شده است. اتفاق دیگر تقویت فیک‌نیوزهاست. زمانی که ما مصونیت حقوقی خبرنگاران را نادیده می‌گیریم با افزایش حجم زیادی از فیک‌نیوزها روبه‌رو می‌شویم.
نوروزی در تکمیل صحبت‌های رضاییان بر تبعات دیگری در نبود مصونیت برای روزنامه‌نگاران اشاره کرد و گفت: وقتی روزنامه‌نگار مصونیت حرفه‌ای ندارد، دستش می‌لرزد و هنگام تولید خبر، گزارش یا یادداشت به چندین ملاحظه فکر می‌کند. در این صورت، سطح کار خواه یا ناخواه پایین می‌آید. یکی از آثار نقض مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران این است که مرجعیت خبری رسانه‌های داخلی را از بین برده است. او ادامه داد: از یک‌سو هیچ ساخت سیاسی از روزنامه‌نگاری آزاد خوشش نمی‌آید و سعی می‌کند دائم برایش مشکل درست کند ولی از سوی دیگر حق ذاتی انسان، داشتن آزادی بیان و رسانه است. در اینجاست که باید از این حق حراست شود تا مورد تعرض قدرت قرار نگیرد و صاحبان قدرت نتوانند به هر بهانه و هر شکلی به حق آزادی رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران تعرض کنند. البته در نظام‌های دموکراتیک هم به نوعی این میل به کنترل رسانه وجود دارد ولی شکل و شمایل آن قدری دموکراتیک‌تر است. با این حال در جوامعی مثل ما روزنامه‌نگاری دائم در معرض انواع تعرض‌هاست.
دیدگاه خود را بنویسید